زلزله ویرانگر در خانه همسایه
نگاهی موشکافانه به زلزله «کنر» افغانستان
زمین‌لرزه‌ای با بزرگای گشتاوری ۶ و ژرفای حدود ۱۰ کیلومتر در ۲۵ کیلومتری شمال شرقی جلال‌آباد، در منطقه هندوکش، افغانستان، در۹ شهریور ۱۴۰۴ / ۳۱ آگوست ۲۰۲۵، ساعت ۲۳:۴۷ به وقت محلی رخ داد. پس از یک هفته تعداد تلفات حدود سه هزار نفر اعلام شد.
زمین‌لرزه‌ای با بزرگای گشتاوری ۶ و ژرفای حدود ۱۰ کیلومتر در ۲۵ کیلومتری شمال شرقی جلال‌آباد، در منطقه هندوکش، افغانستان، در۹ شهریور ۱۴۰۴ / ۳۱ آگوست ۲۰۲۵، ساعت ۲۳:۴۷ به وقت محلی رخ داد. پس از یک هفته تعداد تلفات حدود سه هزار نفر اعلام شد. شهر اسدآباد مرکز ولایت کنر حدود ۵۰ هزار نفر جمعیت دارد و در حدود ۲۵ کیلومتری غرب کانون زلزله ۹ شهریور واقع است. جلال‌آباد پنجمین شهر بزرگ افغانستان است. این شهر با جمعیتی حدود ۲۸۱ هزار نفر به عنوان مرکز استان ننگرهار در شرق کشور، حدود ۱۳۰ کیلومتر از کابل، پایتخت، فاصله دارد.
هندوکش منطقه‌ای لرزه‌خیز است که در مرز برخورد ورقه قاره‌ای هند به ورقه قاره‌ای اوراسیا و خم‌شدن لبه ورقه هند به زیر ورقه اوراسیا واقع است. در این مرز برخورد زمین‌ساختی از زمین‌لرزه‌های کمژرفا، مانند زلزله ۳۱ آگوست ۲۰۲۵ موجب خسارات فراوان است. البته زمین‌لرزه‌هایی متوسط 70 تا 300 کیلومتر ژرفا با سازوکار فشاری در محل فرورفتگی لیتوسفر مشخص می‌شوند. لرزه‌خیزی کمژرفا در هیمالیا با برخورد مستقیم ورقه‌های هند و اوراسیا مرتبط است، درحالیکه لرزه‌خیزی ژرف در هندوکش نشان‌دهنده تغییر شکل در مرز فرورفتگی لیتوسفر هند به زیر اوراسیا‌ست.
گسل کنر (Kunar) قطعه‌ای از مرز راندگی اصلی قره‌قروم (KMT) یک منطقه درز ساختاری بزرگ است. گسل کنر یک گسل فشاری-امتدادلغز فعال و اصلی است. سامانه گسله چمن و گسل کنر، جا‌به‌جایی بلوک‌های پوسته برای لغزش افقی در کنار یکدیگر را ممکن می‌کنند.
گسل کنر از نظر لرزه‌خیزی بسیار فعال است و مسئول زلزله‌های مهم متعددی در شرق افغانستان و شمال غربی پاکستان است. سامانه گسله چمن، امتدادلغز چپ‌گرد با طول تقریبی ۸۵۰ کیلومتر که بخشی از مرز بین ورقه‌های هند و اوراسیا مسئول اکثر زلزله‌های بزرگ منطقه است. گسل کنر در امتداد دره کنر با راستای شمال غرب-جنوب شرق قرار دارد. در اینجا به برخی زمین‌لرزه‌های مهم گذشته این پهنه اشاره می‌شود.
زلزله کابل-کنر در سال 1505 با بزرگای تخمینی 7.3 از اولین رویدادهای بزرگ در منطقه است. زلزله جلال‌آباد در سال 1842 طی جنگ اول انگلیس و افغانستان با بزرگای تخمینی 7.0 تا 7.5 بخش‌های بزرگی از ارگ تاریخی و دیوارهای شهر جلال‌آباد را درحالیکه شهر تحت محاصره نیروهای افغان بود، ویران کرد. زلزله هندوکش ۱۰ ژوئن ۱۹۵۶ (زلزله‌ی گذرگاه سالنگ) با بزرگای تخمینی ۷.۴ با ژرفای حدود ۳۰ کیلومتر در کوه‌های هندوکش در شمال غربی بود. زلزله یکم فوریه ۱۹۹۱ با بزرگای ۶.۴ (با ژرفای حدود ۱۲۰ کیلومتر) در جلال‌آباد خساراتی به بار آورد و به‌شدت در سراسر پاکستان و شمال هند احساس شد. این زلزله منجر به بیش از ۸۰۰ کشته در افغانستان و پاکستان شد. زلزله‌های هندوکش ۳ مارس و ۲۵ مارس ۲۰۰۲ با بزرگای ۷.۴ و ۶.۱ (هر دو ژرف) باعث وحشت و خسارات گسترده در جلال‌آباد و استان ننگرهار شد. درحالیکه ژرفای زمین مانع از لرزش‌های فاجعه‌بارتر سطحی شد، بیش از هزار نفر در افغانستان و پاکستان کشته و بسیاری از خانه‌ها در منطقه ویران شدند. زلزله هندوکش ۲۶ اکتبر ۲۰۱۵ با بزرگای ۷.۵ (ژرفای ۲۱۲ کیلومتر) یکی از قدرتمندترین زلزله‌های ثبت‌شده در منطقه بود. در استان‌های جلال‌آباد، ننگرهار و کنر، بیش از ۱۳۰ نفر کشته، صدها نفر زخمی و هزاران خانه آسیب دیده یا ویران شدند. زمین‌لغزش در مناطق کوهستانی کنر تلفات قابل توجهی به بار آورد. زلزله ۲۱ مارس ۲۰۲۳ کنر با بزرگای ۶.۵ (ژرفای ۱۵۶ کیلومتر) در هندوکش در شمال شرقی استان کنر بود و در سراسر افغانستان، پاکستان و هند احساس شد. ۱۳ نفر در استان‌های کنر و لغمان کشته شده‌اند و بیش از صد خانه آسیب دیده‌اند که نشان‌دهنده آسیب‌پذیری مداوم منطقه حتی در برابر رویدادهای لرزه‌ای بسیار عمیق است.
از شامگاه ۹ شهریور تا ۲۵ شهریور ۱۴۰۴ تعداد ۲۱ پس‌لرزه با بزرگای بیش از ۴ در پیرامون کانون زلزله در ناحیه نورگل استان کنر رخ داده که هفت‌تا از این پس‌لرزه‌ها بزرگایی بیش از ۵.۰ داشته‌اند. پس‌لرزه‌ها نیز باعث تلفات، جراحات و خسارات بیشتر به خانه‌ها و زیرساخت‌ها شده‌اند. پس‌لرزه‌ای به بزرگای ۵.۲ در ۲ سپتامبر ۲۰۲۵ و سپس پس‌لرزه‌ای به بزرگای ۵.۶ که تاکنون بزرگ‌ترین پس‌لرزه بوده در ۴ سپتامبر ۲۰۲۵ رخ داد و باعث مرگ، جراحات و تخریب خانه‌های بیشتری در استان‌های کنر، ننگرهار و لغمان شد. همچنین روز بعد پس‌لرزه‌ای به بزرگای ۵.۴ در ۵ سپتامبر ۲۰۲۵ در همان محل رخ داد. پس‌لرزه‌ها در روزها و هفته‌های پس از زلزله اصلی ادامه داشته و بر وحشت و سختی زندگی برای جمعیت آسیب‌دیده افزوده است. بسیاری از بازماندگان و زلزله‌زده‌ها در بیرون بناهای نیمه‌خراب و در پناهگاه‌های موقت یا در فضای باز اقامت دارند. فعالیت لرزه‌ای مداوم، همراه با باران‌های شدید و زمین‌لغزش تلاش‌های نجات و امدادرسانی را بسیار دشوار کرده است. در ۴۸ ساعت اول پس از لرزه اصل تعداد پس‌لرزه‌ها بسیار بالا و به‌تدریج با گذشت زمان تعدادشان کاهش می‌یابد. وقوع هفت پس‌لرزه قوی در محدوده M5.0 تا M6.0 طی دو هفته اول پس از زمین‌لرزه اصلی قابل توجه است. همچنین رخداد زلزله‌ای شدیدتر با بزرگای بیش از ۶ نیز غیرمنتظره نخواهد بود و البته بسیار خطرناک خواهد بود. پس‌لرزه‌های اولیه و قوی تهدیدی جدی برای تلاش‌های جست‌وجو، نجات و امداد هستند. زیرساخت‌های از قبل آسیب‌دیده طی پس‌لرزه‌ها ریزش بیشتری تجربه خواهند کرد. یک نتیجه پس‌لرزه‌ها تشدید ترس و وحشت در میان جمعیت بازمانده است. از سوی دیگر طی ماه‌ها تا سال پس از زمین‌لرزه اصلی توالی پس‌لرزه‌ها برای یک زلزله در این منطقه قابل انتظار است. فراوانی و بزرگی پس از هفته اول به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد، احتمال وقوع پس‌لرزه‌های گاه‌به‌گاه و جداگانه با بزرگای ۴.۰ تا ۵.۰ برای مدت طولانی ادامه خواهد داشت.
این منطقه یکی از لرزه‌خیزترین مناطق زمین است. پس‌لرزه‌ها به عنوان تعدیل مجدد پس از زلزله اصلی گسیختگی‌های کوچک‌تر و بعدی هستند که با نشست پوسته زمین و تطبیق آن با توزیع تنش جدید در اطراف گسیختگی گسل اصلی، رخ می‌دهند. هر پس‌لرزه قابل توجه می‌تواند مجموعه کوچک‌تری از پس‌لرزه‌های خود را ایجاد کند. زمین‌های شیب‌دار استان کنر از قبل به‌شدت مستعد لغزش زمین هستند. زلزله اصلی دامنه‌های بی‌شماری را بی‌ثبات کرده و پس‌لرزه‌ها، می‌توانند باعث لغزش‌های جدید قابل توجهی شوند و روستاها را دفن و رودخانه‌ها را مسدود و حتی خطرات سیلاب را نیز تشدید کنند. توان لرزه‌زایی گسل کنر و مرز راندگی قره‌قروم برای ایجاد زمین‌لرزه‌ای با بزرگای حدود ۷.۵ در رخدادهای قبلی نشان داده شده و به نظر می‌رسد که امکان تکرار زمین‌لرزه‌ای مشابه زلزله تاریخی ۱۵۰۵ پس از زمین‌لرزه ۳۱ آگوست ۲۰۲۵ در بخشی از گسل کنر وجود دارد.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
