«شرق» از آخرین تکاپوهای دیپلماتیک در آستانه بازگشت قطع‌نامه‌های شورای امنیت گزارش می‌دهد
ماراتن زمان
در شرایطی که بازگشت تحریم‌های سازمان ملل به‌زودی در آستانه تحقق است، دیپلماسی ایران به فاز نهایی و سرنوشت‌سازترین حالت ممکن وارد می‌شود. دیدار سه‌شنبه عباس عراقچی با وزرای خارجه فرانسه، آلمان و انگلیس در نیویورک و حضور کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، فرصتی برای احیای فضای گفت‌وگو فراهم کرد، اما به ادعای لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال، حاصلش اصرار دو طرف بر مواضع قبلی و عدم جهش قابل ملاحظه در مواضع اروپایی‌ها بود.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
در شرایطی که بازگشت تحریم‌های سازمان ملل به‌زودی در آستانه تحقق است، دیپلماسی ایران به فاز نهایی و سرنوشت‌سازترین حالت ممکن وارد می‌شود. دیدار سه‌شنبه عباس عراقچی با وزرای خارجه فرانسه، آلمان و انگلیس در نیویورک و حضور کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، فرصتی برای احیای فضای گفت‌وگو فراهم کرد، اما به ادعای لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال، حاصلش اصرار دو طرف بر مواضع قبلی و عدم جهش قابل ملاحظه در مواضع اروپایی‌ها بود. اروپایی‌ها رسما خواسته‌اند ایران ظرف چند روز یا حتی چند ساعت گام‌های عملی بردارد، دسترسی کامل آژانس به تأسیسات هسته‌ای را بپذیرد و مذاکرات مستقیم با آمریکا را از سر بگیرد، درحالی‌که تهران بر توقف فشارهای سیاسی و تداوم تعامل پادمانی تأکید دارد.
در همین حال، رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در نیویورک به سر می‌برد، مرتب در حال دیدار، مذاکره، رایزنی و مصاحبه‌های پشت سر هم با رسانه‌های متعدد است و در این بین، آقای مدیر کل مواضع دوگانه‌ای اتخاذ کرده است. او از یک‌سو تأکید دارد که همکاری فنی با ایران باید ادامه یابد و فرصت اندکی برای توافق باقی است (می‌گوید «زمان زیادی نداریم») و هم‌زمان با اشاره به توانایی فنی ایران و سابقه‌اش، به این امکان اشاره می‌کند که تهران ظرف چند هفته بتواند غنی‌سازی تا سطح ۹۰ درصد را از سر بگیرد. این موضع ضمن آنکه فشار بر تهران را افزایش می‌دهد، سیگنال‌هایی از گرایش به سطح بالاتر در مذاکرات برای طرف‌های غربی صادر می‌کند.
این سه ضلع، «ایران»، «اروپا» و «آژانس»، اکنون در یک مثلث تنش قرار دارند؛ تنشی به کارگردانی آمریکا و نویسندگی اسرائیل. بنابراین فضای مذاکرات نه‌تنها به ساعات، بلکه به دقایق حساس کشیده شده است. در نشست اروپایی با عراقچی، هیچ علامتی از کاهش احتمال بازگشت مکانیسم ماشه دیده نشد؛ یعنی مذاکرات هنوز گره‌گشا نبوده است. این وضعیت نشان می‌دهد تهران باید با دقت و تدبیر هر گام را بردارد؛ چراکه هر لغزش می‌تواند مسیر دیپلماسی را به بن‌بستی کامل سوق دهد.
دیداری که رو به جلو نبود!
دیدار روز سه‌شنبه عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران با وزرای خارجه انگلیس، آلمان و فرانسه در نیویورک، در حالی برگزار شد که فضای مذاکرات هسته‌ای بیش از هر زمان دیگری در نقطه‌ای حساس و تعیین‌کننده قرار گرفته است. در این نشست که با حضور کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، برگزار شد، دو محور اصلی دنبال شد؛ نخست، مرور گفت‌وگوهای یک ماه اخیر با هدف یافتن راه‌حل‌های دیپلماتیک برای جلوگیری از تشدید تنش‌ها؛ دوم، بررسی ابتکاراتی که بتواند مسیر تعامل را باز نگه دارد.
عراقچی با تشریح گام‌های عملی ایران در همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و انعقاد تفاهم‌های جدید پادمانی، به‌شدت از حملات غیرقانونی به تأسیسات هسته‌ای ایران انتقاد کرد و آن را لکه‌ای تاریک بر تاریخ رژیم عدم اشاعه خواند. او تأکید کرد همان‌گونه که تهران مسئولانه عمل کرده، طرف‌های اروپایی نیز باید از رویکردهای سیاسی و زیاده‌خواهانه فاصله بگیرند و زمینه‌ای متوازن برای تداوم گفت‌وگو فراهم کنند. با این حال، گزارش وال‌استریت ژورنال، فضای نشست را چندان امیدوارکننده توصیف نکرد. لارنس نورمن، خبرنگار این روزنامه، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «در دیدار روز سه‌شنبه هیچ نشانه‌ای مبنی بر کاهش احتمال فعال‌سازی مکانیسم ماشه دیده نشد». این موضع، در کنار بیانیه گروه هفت که باز هم خواستار مذاکره مستقیم ایران و آمریکا و همکاری کامل با آژانس شد، نشان می‌دهد که با وجود طرح برخی ایده‌ها، فاصله جدی میان مواضع تهران و غرب همچنان پابرجاست. قرار شد رایزنی‌ها در روزهای آینده ادامه یابد، اما آنچه مسلم است، این است که مسیر دیپلماسی در واپسین روزهای پیش از تصمیم‌گیری‌های سرنوشت‌ساز، با پیچیدگی و ابهامی جدی روبه‌روست؛ مسیری که می‌تواند یا راه را به سوی توافق باز کند یا بحران را عمیق‌تر سازد.
بازی فشار بر تهران
اظهارات مقامات آلمانی و اروپایی پس از دیدار با عباس عراقچی در نیویورک، بار دیگر فضای پرتنش و زمان محدود دیپلماسی هسته‌ای ایران را برجسته کرد. وزارت خارجه آلمان با صراحت اعلام کرد از ایران انتظار دارد در کوتاه‌ترین زمان ممکن، حتی در چند ساعت آینده، گام‌هایی عملی برای رفع نگرانی‌های دیرینه درباره برنامه هسته‌ای بردارد. گام‌هایی که شامل ازسرگیری گفت‌وگوهای مستقیم با ایالات متحده و فراهم‌کردن دسترسی کامل بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تمامی سایت‌های هسته‌ای ایران مطابق تعهدات پادمانی تهران است. این وزارتخانه هشدار داد که سه کشور اروپایی به‌همراه اتحادیه اروپا آماده‌اند در صورت لزوم روند فعال‌سازی مکانیسم ماشه را تکمیل کنند، هرچند تأکید شد که حتی در صورت بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، درهای مذاکره همچنان باز خواهد ماند و دیپلماسی پایان نخواهد یافت.
یوهان وادفول، وزیر امور خارجه آلمان نیز در گفت‌وگو با شبکه العربیه مدعی شد ایران فرصت‌های متعددی برای دستیابی به توافق داشته اما از آن بهره نبرده است و اکنون اروپا به اجرای تحریم‌ها «بسیار نزدیک» است. در همین راستا، کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز با اشاره به محدودیت زمانی موجود برای جلوگیری از بازگشت تحریم‌ها تصریح کرد که «دیپلماسی هنوز شانس دارد»، اما این فرصت به‌سرعت در حال پایان‌یافتن است. او در سخنانی تأکید کرد که اروپا نیازمند «اقدامات واقعی» از سوی ایران است تا امکان باز نگه‌داشتن مسیر توافق فراهم شود. این مواضع در شرایطی بیان شد که در نشست اخیر عراقچی با مقامات اروپایی، طرف‌ها بر مواضع پیشین خود اصرار داشتند و نشانه‌ای از پیشرفت ملموس دیده نشد؛ وضعیتی که بار دیگر زمان اندک و فضای مبهم دیپلماسی را به رخ می‌کشد.
دیدارهای فشرده مدیر کل
دیدارهای فشرده رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در نیویورک بار دیگر حساسیت لحظات باقی‌مانده برای آینده برجام و پرونده هسته‌ای ایران را آشکار کرد. گروسی در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل، ابتدا با عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، دیدار کرد؛ نشستی که در ادامه رایزنی‌های پرشتاب اخیر میان تهران و آژانس انجام شد. در این دیدار، عراقچی با تأکید بر حسن نیت و رویکرد مسئولانه ایران، هرگونه پیشرفت در تعاملات هسته‌ای را منوط به توقف زیاده‌خواهی غرب و سوءاستفاده از شورای امنیت برای فشار سیاسی بر تهران دانست. او یادآور شد که ایران با وجود همه فشارها، همچنان به تفاهمات فنی پایبند مانده و انتظار دارد طرف‌های مقابل نیز مسئولانه عمل کنند.
گروسی نیز ضمن تمجید از «تفاهم قاهره» و گام‌های مثبت ایران، بر لزوم استفاده از ظرفیت‌های دیپلماتیک برای جلوگیری از تشدید بحران تأکید کرد و هشدار داد فرصت دستیابی به توافق بسیار محدود است؛ فقط چند ساعت یا چند روز باقی مانده تا سرنوشت مسیر دیپلماسی روشن شود. سپس، گروسی در دیداری جداگانه با امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، درباره آخرین تحولات پرونده هسته‌ای ایران گفت‌وگو کرد و پس از آن در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس از حمایت قوی فرانسه از آژانس قدردانی کرد. او تأکید داشت گفت‌وگوها باید با شتاب و جدیت ادامه یابد تا از ورود بحران به مرحله‌ای غیرقابل بازگشت جلوگیری شود.
گفتنی است امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، بامداد چهارشنبه در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل اعلام کرد که پاریس برای حل‌وفصل بحران‌های اوکراین، خاورمیانه و همچنین پرونده هسته‌ای ایران، پیشنهادهای عملی ارائه داده است. او خبر داد که در ادامه این تلاش‌ها، روز چهارشنبه با مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، دیدار خواهد داشت تا به‌طور ویژه درباره سازوکار اسنپ‌بک و راه‌های جلوگیری از بازگشت تحریم‌ها گفت‌وگو کند. مکرون در موضع‌گیری‌ای تند مدعی شد ایران باید میان همکاری کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یا مواجهه با بازگشت تحریم‌های بین‌المللی یکی را انتخاب کند. او با تکرار ادعاهای پیشین غرب مبنی بر نقض تعهدات هسته‌ای از سوی تهران تأکید کرد: «ساعات آینده در تعیین نقش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در قبال ایران سرنوشت‌ساز خواهد بود».
سیاسی‌بازی به سبک رافائل
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که برای شرکت در هشتادمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک سفر کرده، در مجموعه‌ای از گفت‌وگوها و مواضع اخیر خود، بار دیگر نگاه‌ها را به پرونده هسته‌ای ایران و آینده تعاملات تهران و غرب با قرائت دوگانه و سیاسی به هم دوخته است. مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مصاحبه‌ای با نشریه تایمز تأکید کرد که ایران همچنان از امکانات فنی و زیرساخت‌های لازم برای تولید سانتریفیوژهای پیشرفته برخوردار است؛ زیرساخت‌هایی که می‌توانند روند غنی‌سازی اورانیوم را در این کشور با سرعتی درخور توجه ادامه دهند. گروسی همچنین خبر داد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از وقفه‌ای کوتاه، بازرسی از برخی تأسیسات هسته‌ای ایران را از سر گرفته است.
در حاشیه این اجلاس، او در گفت‌وگوهایی جداگانه تصریح کرد که میان ایران، قدرت‌های اروپایی، ایالات متحده و آژانس «گفت‌وگوهای فشرده‌ای» در جریان است تا شاید در واپسین لحظات، راه‌حلی برای جلوگیری از بازگشت تحریم‌های بین‌المللی ذیل سازوکار اسنپ‌بک پیدا شود. به گفته گروسی، زمان برای رسیدن به توافق بسیار اندک است و فقط «چند ساعت یا چند روز» فرصت باقی مانده تا طرف‌ها تکلیف خود را مشخص کنند. او فاش کرد تیمی از بازرسان آژانس آماده اعزام به ایران است تا در صورت دستیابی به توافق، نظارت‌های گسترده‌تری را آغاز کند.
گروسی در سخنان خود هشدار داد ایران توانایی رساندن سطح غنی‌سازی اورانیوم به ۹۰ درصد را در «چند هفته» دارد، نه در ماه‌ها یا سال‌ها؛ موضوعی که از دید بسیاری از ناظران، مرز ورود به مرحله حساس و نظامی‌شدن برنامه هسته‌ای تلقی می‌شود. با‌این‌حال، او تصریح کرد که ایران به‌شدت از ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰درصدی خود حفاظت می‌کند و تاکنون مجوز دسترسی به این ذخایر به بازرسان داده نشده است؛ موضوعی که تهران آن را به نگرانی از تکرار حملات خرابکارانه علیه تأسیسات هسته‌ای خود مرتبط می‌داند.
مدیرکل آژانس در گفت‌وگو با شبکه‌های العربیه و الحدث بر این نکته تأکید کرد که حتی در صورت فعال‌شدن مکانیسم ماشه، آژانس باید بتواند همکاری‌های فنی و پادمانی خود با ایران را ادامه دهد و در ادامه هم مدعی آن بود که «یک توافق پایدار فقط می‌تواند از مسیر دیپلماسی حاصل شود و ما باید حتی در سخت‌ترین شرایط، روزنه‌های گفت‌وگو را باز نگه داریم». به گفته مدیرکل: «هدف آژانس این است که در صورت بازگشت تحریم‌ها، همچنان راهی برای حفظ ارتباط و جلوگیری از تشدید بحران باقی بماند». گروسی تصریح کرد که بدون بازرسی‌های کامل، تعیین میزان واقعی خسارات واردشده به برنامه هسته‌ای ایران پس از حملات اخیر دشوار است. او تأکید کرد: «برنامه هسته‌ای ایران دیگر مانند گذشته نیست، اما این کشور توانایی بازسازی ظرفیت‌های ازدست‌رفته را دارد».
وقتی ادعای توان غنی‌سازی ۹۰درصدی بازتابی از فشار است
رفتار رافائل گروسی در این دوره نشان می‌دهد او نه‌فقط یک ناظر فنی، بلکه بازیگر سیاسی فعالی در معادلات هسته‌ای است. وقتی گفته می‌شود «افزایش سطح غنی‌سازی ذخایر اورانیوم ایران به ۹۰ درصد، مسئله‌ای در حد چند هفته است، نه ماه‌ها یا سال‌ها»، چنین موضعی نمی‌تواند صرفا فنی تلقی شود؛ این پیام تکنیکی حامل بار تبلیغاتی و فشار سیاسی است. چنین بیانی، نه‌تنها توان بالقوه ایران را به رخ می‌کشد، بلکه سیگنالی به طرف‌های غربی است که با توسل به تهدید فنی، فشار را بر تهران افزایش دهند.
این رفتار سیاسی زمانی آشکارتر می‌شود که دیدارهای گروسی با مقامات ایرانی و فرانسوی را در نظر بگیریم. او با عباس عراقچی دیدار کرد و گفت‌وگوهایی فشرده درباره بازگشت بازرسان و نحوه تعامل انجام داد و پس از آن در دیداری با امانوئل مکرون تأکید کرد که درباره برنامه هسته‌ای ایران تبادل نظر مهمی داشته‌اند. این دیدارها به معنای توأم‌کردن نقش فنی با لایه سیاسی است؛ او همچنان در میانه دیپلماسی هسته‌ای، سمت‌هایی می‌گیرد که نه صرفا فنی، بلکه دارای اثر بر معادلات بین‌المللی است.
به عبارت دیگر، گروسی تلاش می‌کند در نقش رابطی بین ایران و غرب ظاهر شود، اما هم‌زمان با اعلام تهدید فنی توان غنی‌سازی ۹۰ درصد در چند هفته و تأکید بر فرصت محدود، دیوار فشار را حفظ می‌کند. چنین فضایی برای تهران سخت است؛ چون از یک سو نمی‌تواند از تعامل فنی دست بکشد و از سوی دیگر نباید اجازه دهد فشار سیاسی از مسیر فنی بر او تحمیل شود. در مجموع، سیاست‌ورزی گروسی نشان می‌دهد که مدیرکل آژانس اکنون نه‌صرفا یک ناظر بی‌طرف، بلکه عاملی مؤثر بر فرایند مذاکره است که با کلام فنی خود، معادلات سیاسی را نیز شکل می‌دهد.
دفاع از حقوق هسته‌ای ایران
در مقابل کلکسیونی از ادعاهای گروسی، محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی و معاون رئیس‌جمهور، در گفت‌وگو با شبکه اسکای‌‌نیوز به دفاع از حقوق هسته‌ای ایران پرداخت و از روند بازسازی تأسیسات پس از حملات خارجی سخن گفت. او تأکید کرد: «آسیب‌دیدن زیرساخت‌ها در جریان حمله نظامی، امری قابل انتظار است، اما نباید از ریشه‌های فناوری و دانش هسته‌ای چشم‌پوشی کرد»؛ چون آن را «بخشی جدانشدنی از تاریخ علمی ایران» می‌داند.
به گفته معاون رئیس‌جمهور، «درصد بالای غنی‌سازی لزوما به معنای مجهز‌شدن به سلاح نیست؛ ایران برای کاربردهای صلح‌آمیز، به سطوح دقیق‌تری نیاز دارد» و تأکید کرد: «تحریم‌ها اجازه تأمین اقلام حساس را ندادند». او گفت ایالات متحده ظلم بزرگی به ایران کرده و حمله نظامی بر توافق و گفت‌وگو پیشینه‌دار کشور بوده است؛ لذا اسلامی به این نکته پافشاری کرد که «مذاکرات با آمریکا در شرایط کنونی فاقد معناست».
رئیس سازمان انرژی اتمی با زبان قاطع اعلام کرد «مذاکره با دشمنی مثل آمریکا بیهوده است» و یادآور شد: «کسانی که در جریان مذاکرات حضور داشته‌اند، دیده‌اند که مذاکرات همیشه نیمه‌کاره رها شده‌اند». اسلامی اضافه کرد: «دولت آمریکا بسیاری از وعده‌ها را اجرا نکرده و به همین دلیل ایران دیگر اعتماد خود به واشنگتن را از دست داده است». این گفت‌وگو حامل این پیام است که تهران تمامی تلاش خود را برای حفظ برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز انجام خواهد داد، اما حاضر نیست در برابر فشار و تهدید از مواضع فنی و حقوقی‌اش کوتاه بیاید. در لحظه‌ای که مذاکرات جهانی تحت فشار شدید قرار دارد، سخنان اسلامی تأکید می‌کند که ایران نه تسلیم فشار، بلکه مداخله‌گر دقیق و مقتدر در عرصه هسته‌ای باقی خواهد ماند.
شکست یا توافق؛ مسئله این است؟
با وجود فشارهای شدید اروپایی و هشدارهای گروسی، مسیر دیپلماسی ایران هنوز باز است؛ هرچند بسیار باریک و پیچیده. اروپایی‌ها به‌صراحت خواسته‌اند ایران در کوتاه‌ترین زمان ممکن گام عملی بردارد و از تعهداتش در چارچوب برجام و همکاری با آژانس عدول نکند و در عین حال هشدار داده‌اند که آماده فعال‌سازی مکانیسم ماشه هستند. در همین حال، کایا کالاس با تأکید بر فرصت محدود دیپلماسی گفته است: «دیپلماسی شانس دارد؛ مهلت‌ها در حال اتمام است و ما نیاز داریم ایران اقدامات واقعی نشان دهد».
فضای مذاکرات اکنون به نوعی «ماراتن چند‌ساعته» تبدیل شده است؛ هر بیانیه، هر دیدار، هر تأخیر یا تقدم زمان، می‌تواند کل معادله را به سمت توافق یا بحران سوق دهد. ایران با طرح پیشنهادهای معقول و متوازن برای جلوگیری از بازگشت تحریم، سعی کرده زمینه مذاکره را باز نگه دارد. از سوی دیگر، فشارهای گسترده اروپا و ترکیب آن با لابی‌های اسرائیلی، نشان می‌دهد غرب تمایل دارد این موضوع را در چارچوبی سخت‌تر دنبال کند. اگر ایران در این ساعات پایانی بتواند گام‌های معینی بردارد، از بازگشت به تعامل کامل با آژانس تا ارائه تضمین فنی و پذیرش برخی الزامات دیگر، ممکن است مسیر دیپلماسی نجات یابد. اما اگر با تهدید به تحریم، فشار حداکثری و پیش‌شرط‌های غیرمنطقی روبه‌رو شود، احتمال آن وجود دارد که مذاکرات به ورطه بن‌بست مطلق کشیده شود.
در نهایت، این سفر و مذاکرات در این مقطع سرنوشت‌ساز، آزمونی برای توان تهران در مدیریت فشار بین‌المللی و حفظ خطوط قرمزش است؛ آستانه‌ای که یا دیپلماسی را به توافقی موقت می‌رساند یا پرونده هسته‌ای را به بحرانی فراتر از کنترل سوق می‌دهد. تحولات کنونی پنجره‌ای سرنوشت‌ساز برای دیپلماسی هسته‌ای ایران گشوده است؛ زمانی که مبارزه میان فشار و تعامل در ساعات واپسین رقم خواهد خورد. رافائل گروسی با مواضع تکنیکی-سیاسی‌اش نقش بازیگری پیچیده را دارد و اروپایی‌ها با فشار دیپلماتیک آشکار، خط تعیین‌شده فشار بر تهران را حفظ کرده‌اند. در مقابل، ایران با استدلال‌های فنی و حقوقی و تأکید بر فرصت گفت‌وگو، مقاومت کرده است. اما اگر تهران نتواند در این مقطع حساس گامی عملی بردارد، احتمال بازگشت تحریم‌ها و فروپاشی مذاکرات افزایش می‌یابد. نتیجه این ماراتن دیپلماتیک، نه‌تنها برای ایران بلکه برای منطقه و ساختار جهانی انرژی هسته‌ای اهمیت حیاتی دارد؛ یا گشایش دیپلماسی یا تشدید بحران. مردم ایران کماکان در انتظار معجزه‌ای خردمندانه هستند.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
