به بهانه هشتادمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد
10 بحران فوری در نظام بین‌الملل و 5 سناریو برای آینده نزدیک
در سال‌های اخیر ناتوانی سازمان ملل متحد و نهادهای وابسته به آن به‌خصوص شورای امنیت سازمان ملل متحد در برخورد عادلانه و حل بحران‌های مختلف سیاسی و امنیتی نشان داده است نهادهای بین‌المللی نظام بین‌الملل، روند رو به افول و ناکارآمدی را تجربه می‌کنند.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
بحران‌ها:
١- افول، ناکارآمدی و کج‌کارکردی نهادها و سازمان‌های بین‌المللی
در سال‌های اخیر ناتوانی سازمان ملل متحد و نهادهای وابسته به آن به‌خصوص شورای امنیت سازمان ملل متحد در برخورد عادلانه و حل بحران‌های مختلف سیاسی و امنیتی نشان داده است نهادهای بین‌المللی نظام بین‌الملل، روند رو به افول و ناکارآمدی را تجربه می‌کنند. سازمان‌ها، نهادها و رژیم‌های کنونی در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی تا حدود زیادی نتیجه نظام بین‌المللی بود که بعد از جنگ دوم جهانی توسط قدرت‌های بزرگ آن زمان شکل گرفت. اکنون این نهادها و رژیم‌ها برای مقابله با تهدیدهای جدید از قبیل انتشار قدرت، تکثیر بازیگران غیردولتی، تهدیدات در فضای مجازی، صورت‌بندی جدید قدرت، جنگ‌های ترکیبی و... تکامل نیافته‌اند. این روند منجر به افزایش تنش‌ها و تمایل بیشتر به توسل به اقدام نظامی برای حل‌وفصل اختلافات شده است. پیشرفت‌های جدید در فناوری‌های جنگ، نیازمند وضع قوانین جدید یا تفسیر به‌روز از قوانین موجود است.
برای مثال، بهره‌مندی دولت‌های برخوردار از هوش مصنوعی در جنگ، منشأ تهدیدهای جدیدی شده و قوانین و رویه‌هایی برای کنترل رفتار چنین اقداماتی توسط دولت‌ها تکوین نیافته است. واقعیت آن است که نهادها و رژیم‌های بین‌المللی در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی هم‌افزا با تغییرات و تحولات بسیار گسترده‌ای که در محیط داخلی و محیط بیرونی دولت‌ها و افزایش بازیگران و مهم‌تر از اینها پیشرفت‌های بسیار گسترده‌ای در حوزه‌های فناوری به وقوع پیوسته، رشد نکرده و این شکاف بین قوانین و تحولات در سال‌ها و دهه‌های آینده بیشتر نمود عینی خواهد داشت و جهان را با تهدیدهای بیشتری مواجه خواهد کرد.
٢- تهدیدهای امنیتی نوظهور
در جهانی که زیست می‌کنیم، ماهیت تهدیدها در حال تغییر مداوم است. به‌طور خاص، روندهای بزرگ جهانی مانند ظهور افراد کنشگر در سطح جهانی، توانمندسازی تکنولوژی، فشار و کمبود منابع و تغییرات و تهدیدهای مشترک زیست‌محیطی بر ماهیت تهدیدات امنیتی تأثیر گذاشته است و بنابراین پاسخ‌های هوشمندانه و جدیدی را از سوی دولت‌ها می‌طلبد. هم‌زمان خشونت مسلحانه در جهان در حال افزایش است. سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) تخمین زده است که تقریبا ٧٤٠ هزار نفر سالانه در نتیجه خشونت‌های مسلحانه جان خود را از دست می‌دهند و بیش از ٦٦ درصد از این تلفات در جوامعی رخ می‌دهد که تحت تأثیر جنگ نیستند.
٣- تشدید جنگ‌های ترکیبی (هیبریدی)
روندها و رویدادهای کنونی نشان می‌دهد که بازیگران عرصه نظام بین‌الملل با سرعت هرچه تمام‌تر به دلیل مزیت فوق‌العاده جنگ‌های ترکیبی به سمت این نوع جنگ‌ها پیش می‌روند. در سال‌های اخیر از آنجایی که دولت‌ها، بازیگران غیردولتی و فناوری اطلاعات را به کار می‌گیرند تا دشمنان خود را در خلال یا -مهم‌تر از آن- در غیاب یک درگیری مسلحانه مستقیم، تحت سلطه خود درآورند، این نوع از جنگ ارزش و اهمیت زیادی پیدا کرده است. جنگ ترکیبی مستلزم تداخل یا تلفیقی از ابزارهای متعارف و غیرمتعارف قدرت و ابزارهای براندازی زیر آستانه یک جنگ مسلحانه است. این ابزارها به روشی هماهنگ ترکیب می‌شوند تا بیشترین آسیب را به دشمن وارد کنند. یکی از خطرات بزرگ استفاده از جنگ ترکیبی، مخدوش‌شدن مرز میان جنگ و صلح است. این به آن معناست که تشخیص آستانه جنگ دشوار است. جنگ ترکیبی در مقایسه با جنگ آشکار و مستقیم، آسان‌تر، ارزان‌تر و کم‌خطرتر از عملیات‌های مسلحانه بوده و به همین دلیل نیز جذاب شده است. جنگ ترکیبی از مهم‌ترین تهدیدهای اکنون و آینده نزدیک ملت‌هاست.
٤- هوش مصنوعی؛ فناوری در خدمت جنگ و خشونت
هوش مصنوعی با قدرت فزاینده در راه است که می‌تواند موازنه‌های نظامی کنونی را بر هم بزند. ابزار و سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی دارای ویژگی‌های خاصی هستند و همین ویژگی‌ها باعث می‌شود کشورهای مالک فناوری‌های مذکور با بهره‌مندی از آنها توان رقابت بیشتری پیدا کنند و بتوانند توازن قوا را در نظام بین‌الملل به نفع خود بر هم بزنند. هوش مصنوعی با برهم‌زدن قاعده بازدارندگی نظامی، توازن نظامی را بر هم خواهد زد. اکنون بازدارندگی نظامی بنیانش بر این است که دریافت‌کننده ضربه اول، از ضربه دوم یا strike second برخوردار است و در ضربه اول نابود نمی‌شود و توان پاسخ‌گویی دارد. پیشرفت فناوری‌ها از‌جمله هوش مصنوعی این نگرانی را پدید می‌آورد که در سال‌های آینده ممکن است این ضربه دوم با چالش روبه‌رو شود و استراتژی بازدارندگی در سال‌های آینده در حقیقت با یک چالش بزرگ مواجه خواهد شد.
٥- استفاده از تحریم‌ها به‌عنوان اهرم سیاسی و امنیتی
مسئله تحریم‌ها را نیز می‌توان به دلیل اهمیت آن به‌عنوان یک روند جهانی که از سوی قدرت‌های بزرگ علیه یکدیگر و سایر بازیگران اعمال می‌شود، به‌عنوان یک تهدید جدید امنیتی برای ملت‌ها مورد بررسی قرار داد. اگر سایر اقتصادهای بزرگ جهان در واکنش به استفاده بیش از حد آمریکا از تحریم اقتصادی به توسعه ابزارهای جایگزین برای پرداخت‌های بین‌المللی بپردازند، اگر هماهنگی بین متحدان آمریکا دشوارتر شود و اگر قدرت‌های نوظهور اقتصادی، بخش مالی خود را از آنچه امروز هست بازتر کنند، ممکن است قدرت ایالات متحده در استفاده از ابزارهای اجباری مطلوب خود یعنی تحریم‌های اقتصادی کاهش یابد. شوربختانه هنوز قدرت رژیم‌های تحریم کاهش پیدا نکرده است و هر روز در قالب ابزارها و شیوه‌های جدیدی بروز و ظهور می‌کند. «دنیل دیپتریس»، تحلیلگر «نیویورک‌تایمز»، در همین رابطه در گزارشی نشان داده است توسل دولت آمریکا به تحریم‌ها در دو دهه گذشته 933 درصد افزایش یافته است. «دیپتریس» نوشته است: «ایالات متحده آمریکا تحریم‌های اقتصادی را اصلی‌ترین ابزار سیاست خارجی می‌داند».
٦- تشدید بی‌ثباتی و جنگ در مناطق راهبردی جهان
رقابت قدرت‌های بزرگ و پویایی‌های منطقه‌ای، ناامنی جهانی و منطقه‌ای را تشدید کرده است. رقابت قدرت‌های بزرگ طی چند دهه گذشته در مناطق حائل مثل شرق اروپا و شرق آسیا تشدید شده و به بروز بی‌ثباتی گسترده‌تری منجر شده است. خاورمیانه و جنوب آسیا دو منطقه‌ای هستند که در سال‌های اخیر بی‌ثباتی گسترده‌تری را تجربه کرده‌‌اند که جنگ‌های پس از هفتم اکتبر گواه آن است. افزایش دولت‌های ضعیف و فرومانده یا ورشکسته نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری خلأهای قدرت و هجوم قدرت‌های منطقه‌ای برای کنترل آنها داشته‌اند.
٧- افزایش سرمایه‌گذاری‌های نظامی قدرت‌های بزرگ و نوظهور:
مطالعه و مقایسه هزینه‌های نظامی کشورها طی یک دهه اخیر نشان می‌دهد هزینه‌های دفاعی در سطح جهان رو به افزایش است. «انستیتو پژوهش‌های صلح سیپری» افزایش بودجه نظامی کشورهای جهان از آغاز سال ٢٠٢٠ تاکنون در مقایسه با سال‌های آغازین هزاره سوم به شکلی فزاینده و بی‌سابقه به ثبت رکورد ٢.٥ تریلیون دلار افزایش یافته است.
٨- تضعیف انحصار دولت در به‌کارگیری خشونت:
بازیگران غیردولتی به یُمن دگرگونی‌های بهوجودآمده در فناوری نظامی و ارتباطات می‌توانند با سهولت بیشتری، دولت‌ها را بی‌ثبات کنند. فناورهای جدید چنان که پیش از این هم گفته شد امکاناتی در اختیار بازیگران نظام بین‌الملل (افراد و گروه‌ها) قرار داده است که بیشترین حجم خشونت را با بالاترین میزان تأثیرگذاری و صدمات بر دولت‌ها به عنوان بازیگران اصلی عرصه نظام بین‌الملل تحمیل می‌کنند. تحولات و رویدادهای کنونی نظام بین‌الملل نشان می‌دهد این روند نیز در دهه‌های آینده به‌شدت تشدید خواهد شد.
٩- واسازی هنجاری حقوق بشری در بستر گفتمان صلح از مسیر قدرت:
یکی از ابر بحران‌های بسیار خطرناک برای بشریت، واسازی هنجارهای پذیرفته میان ملت‌هاست که در مسیری معکوس، در حال تبدیل‌شدن به ضد خود شده است. در سال‌های اخیر در بستر گفتمان «صلح از مسیر قدرت»، بدیهی‌ترین هنجارهای بشری زیر پا گذاشته می‌شود، بلکه حتی رفتارهای ضد حقوق بشری به نُرم‌های پذیرفته‌شده تبدیل می‌شود. توجیه جنایت‌ها و حتی سکوت در قبال قتل عام و جنایات علیه بشریت که توسط آمریکا و اسرائیل در غزه، لبنان، سوریه و یمن و تجاوز آشکار به کشور ایران در جنگ 12روزه انجام شده، مصداق چنین روند خطرناکی است که با بی‌عملی نهادهای بین‌المللی، تأیید کشورهای غربی مدعی حقوق بشر و سکوت دولت‌های محافظه‌کار، نوید آینده بسیار خطرناکی را برای بشریت می‌دهد.
١٠- تهدیدهای زیست‌محیطی مشترک:
تهدیدهای زیست‌محیطی مشترک در سطح جهانی و سطح مناطق شامل افزایش دمای هوا، بالاآمدن سطح آب دریاها، خشک‌سالی، نوسانات بارندگی، کمبود مواد غذایی، شیوع پاندمی‌ها، پیری جمعیت، مهاجرت‌های گسترده، رشد شهرنشینی و توزیع نامتناسب فناوری‌های سبز جهان و... .
نتیجه روندهای فوق جهان را طی سال‌های آینده به سمت سناریوهای خطرناک زیر سوق خواهد داد:
١- رقابت قدرت‌های بزرگ و نوظهور برای جایابی مطلوب در نظم آتی بین‌المللی. تلاش برای نفوذ و مداخله در مناطق تشدید خواهد شد.
٢- جهان شاهد افزایش نقش‌آفرینی جنگ‌های ترکیبی با تبعات بسیار خطرناک برای ملت‌های کم‌برخوردار از تکنولوژی خواهد بود.
٣- جهان شاهد افزایش بی‌ثباتی‌های سیاسی و امنیتی در جهان از یک سو و همچنین شاهد افزایش دولت‌های ورشکسته و ضعیف در مناطق مختلف جهان از سوی دیگر خواهد بود.
٤- تهدیدهای زیست‌محیطی مشترک در سطح جهانی و سطح مناطق شامل افزایش دمای هوا، بالاآمدن سطح آب دریاها، خشک‌سالی، نوسانات بارندگی، کمبود مواد غذایی، شیوع پاندمی‌ها، پیری جمعیت، مهاجرت، رشد شهرنشینی و توزیع نامتناسب فناوری‌های سبز، جهان را با تهدیدهای نوظهوری مواجه خواهد کرد.
٥- در کنار روند افول هنجارهای حقوق بشری، سناریوی امیدبخش در میان این تیرگی‌ها اینکه جهان طی سال‌های آینده شاهد تقویت بیشتر نقش جوامع مدنی، افکار عمومی بین‌المللی و رسانه‌ها به عنوان اهرم‌های بازدارنده نظامی‌گری خواهد بود.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
