تسهیلگران اجتماعی درباره «توسعه محلی» چه می‌گویند؟
شنبه ۱۱ مرداد، اولین نشست از سلسله نشست‌های «بایسته‌های توسعه محلی در ایران» با عنوان «ظرفیت‌ها و چالش‌های محله‌محوری» به همت «آکادمی توسعه محلی» وابسته به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در خانه اندشمندان برگزار شد. اما هدف از برگزاری این نشست‌ها چیست؟ من سال‌ها در حوزه تسهیلگری اجتماعی فعالیت کردم.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
یاسین وهابی-تسهیلگر اجتماعی: شنبه ۱۱ مرداد، اولین نشست از سلسله نشست‌های «بایسته‌های توسعه محلی در ایران» با عنوان «ظرفیت‌ها و چالش‌های محله‌محوری» به همت «آکادمی توسعه محلی» وابسته به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در خانه اندشمندان برگزار شد. اما هدف از برگزاری این نشست‌ها چیست؟ من سال‌ها در حوزه تسهیلگری اجتماعی فعالیت کردم. در سه سالی که در مقام راهبر اجتماعی در پروژه ملی «دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی» افتخار همکاری داشتم، با جمع زیادی از تسهیلگران در ارتباط بودم و به نقاط مختلف کشور سفر کردم و از نزدیک شاهد فعالیت آنها بودم. حاصل این تجربه‌ها این است که با گوشت و پوست و استخوان درک کردم که ظرفیت بزرگی در کشور برای حل مسائلش وجود دارد؛ ظرفیتی که نیاز به بودجه دولت و خدم و حشم ندارد. این ظرفیت درون خود محلات و ساکنانش قرار دارد؛ ظرفیتی که وقتی فعال می‌شود، به اهالی یک محدوده جغرافیایی این امکان را می‌دهد که به شکل مؤثری سراغ حل مسائل خودشان بروند. بنابراین با توجه به تعدد مشکلات و مسائل کلان کشور لازم است از ظرفیت‌های محلی بیش از پیش و البته با حساسیت استفاده شود. در نظر داشته باشید که دولت چهاردهم -به‌ویژه شخص رئیس‌جمهور- تأکید زیادی بر ایده‌های محله‌محوری دارد و این یعنی فرصتی برای استفاده درست از این ظرفیت. اما ناگفته نماند که بسیاری از مداخلاتی که با عناوینی چون «محله‌محوری»، «توسعه محلی» و امثالهم انجام شدند به موفقیت نرسیدند و حتی برخی آسیب‌زننده هم بودند. با همه این اوصاف باید گفت نیازی جدی وجود دارد به بازخوانی انتقادی تجربه‌های انجام‌شده، دیدن موفقیت‌ها و درک شکست‌ها تا بتوان در آینده از اشتباهات پرهیز کرد و موفقیت‌های بیشتری خلق کرد. خوشبختانه نشست اول با حضور علاقه‌مندان به خوبی برگزار شد و امیدواریم ادامه روند نیز با همین کیفیت پیش برود. در ادامه مختصری از مباحث مطرح‌شده در نشست اول را با شما در میان می‌گذارم.
کدام شهر و کدام محله؟
اولین سخنران این نشست مهدی شیرزاد، جامعه‌شناس و مدیر اسبق ستاد مدیریت محلات تهران بود. تأکید او بر این نکته بود که اول باید بدانیم درباره چه محله‌ای صحبت می‌کنیم. نوع محله نیز متأثر است از نوع شهر: شهرهای خوابگاهی (مانند پرند و پردیس)، شهرهای کارگاهی (مانند جم و عسلویه) و شهرهای زیستگاهی (مثل تهران و اصفهان). شیرزاد تأکید دیگری هم داشت و آن اینکه برخی وقتی از محله‌محوری صحبت می‌کنند، گویی می‌خواهند وظایف دولتی را بر دوش مردم آنجا بیندازند که این هم خطاست. نکته قابل توجه دیگری که این مدیر سابق شهرداری تهران (احتمالا متأثر از تجربه اجرائی خود) مطرح کرد، این بود که محلات ظرفیت دارند و مهم هم هستند اما هنگامی که از مقام سیاست‌گذار به سراغ آنها می‌رویم، باید تمام حواسمان را جمع کنیم که فضا را قطبی نکنیم. قطبی به این معنا که نباید سر اینکه مرکزیت محله مسجد باشد یا مدرسه یا سرای محله دعوا و دوقطبی ایجاد کرد. اصل باید بر جذب مشارکت اهالی محله باشد.
نه دانشگاه، نه رسانه و نه ادبیات
سخنران بعد الهام مراد بود که بیش از ۱۱ سال سابقه تسهیلگری دارد و با سه نهاد دولتی، بین‌المللی و حکومتی در این زمینه همکاری داشته است. تأکید اصلی او، بر اغتشاش مفاهیم در این حوزه بود: «اینکه درباره مفاهیمی مثل توسعه محله‌ای، توسعه اجتماع‌محور، توسعه محلی و... تعریف مشخص ارائه ندهیم و آنها را به جای هم به کار ببریم، باعث می‌شود نتوانیم به فهم مشترک برسیم. در ادامه آن هم نتوانیم درباره تجربیاتمان گفت‌وگو کنیم و از هم یاد بگیریم. این فقط محدود به این عبارات نیست و مفاهیم مرتبط از جمله مشارکت و توان‌افزایی هم غیردقیق استفاده می‌شود که باعث می‌شود دانشی که پشت هر یک از این عبارت‌هاست، به عمل درنیاید. مثلا باید بدانیم مطالبه‌گری با طلبکاری و غرزدن فرق دارد و مطالبه‌گری مسئولانه از دل مشارکت می‌آید». در نگاه این فعال اجتماعی دانشگاه اهمیت ویژه‌ای برای پاگرفتن و قوام مباحث توسعه محلی و توسعه اجتماع‌محور داشت. از نظر او «ناکافی‌بودن» و «ضعف» دانشگاه در این حوزه است که باعث این سردرگمی و اغتشاش شده است. به بیان او: «انتقادات دانشگاه و سازمان‌های توسعه نسبت به هم برای هر دو مفید است و باعث رشد این حوزه می‌شود. اما دانشگاه ناکافی و ضعیف است و نهاد علم پاسخ‌گوی نیازهای این حوزه نیست».
هویت در زمانه دیجیتال
احسان یوسفیان، پژوهشگر اجتماعی و دانشجوی دکترای توسعه، سومین دعوت‌شده بود. او نیز از تسهیلگران قدیمی است و از اهمیت تغییر نسلی و از شناختن شرایط و فضای نسل‌های جدید گفت. به گمان او باید پذیرفت که هویت جوانان امروزی تکه‌تکه و سیال و چندلایه است. به این شرایط امکان اجتماع‌ساختن در شبکه‌های مجازی را هم اضافه کنید. نکته او در آخر این بود که با وجود همه این تفاوت‌هایی که چند نسل پیش وجود نداشت، هنوز هم اجتماعات کلیدی و محوری هستند اما محوریت آنها در زمانه امروز مختصات خاص خودش را دارد: «نوجوانان ما شباهت بیشتری با هم‌سن‌وسالان خود در سایر کشورها دارند تا با نسل‌های پیشین خود. این نشان‌دهنده شکل‌گیری نوعی هویت فراملی است که اگرچه هویت ملی و محلی را نفی نمی‌کند، اما آنها را نیازمند بازتعریف می‌سازد. ما اکنون با محله‌هایی مواجه‌ایم که هم‌زمان دغدغه‌محور و محله‌مبنا هستند. این ترکیب هیبریدی، چالش‌ها و فرصت‌های تازه‌ای برای توسعه محلی رقم زده است».
فراموش‌کاری سیستماتیک، بلای جان اجتماع‌محوری
محمد راجعیان، مددکار اجتماعی و تسهیلگر آخری بود که به سخنرانی پرداخت. بحث او با ترسیم شرایط شروع شد؛ شرایطی که همه بر نامناسب‌‌بودن آن اتفاق نظر داریم از جمله وجود 19 میلیون حاشیه‌نشین، 23 میلیون مددجو داریم، روند صعودی آسیب‌‌های اجتماعی و... بعد از صحبت درباره وضعیت امروز اجتماعی ایران، ثقل بحث او مباحث سیاستی و تا حدودی سیاسی بود. از نظر او نبود نظام برنامه‌ریزی یکپارچه و هماهنگی لازم بین بخش‌های مختلف فعال در این حوزه، عمیقا ناکارآمدی ایجاد می‌کرد. از نظر راجعیان نکته دیگری که باعث آسیب‌دیدن این دست پروژه‌ها می‌شد، عدم ثبات رویه و «آلزایمر مسئولان» امر در این زمینه‌ها بود. برای نمونه توقف ناگهانی همان پروژه ملی‌ای که بنده و آقای راجعیان در آن همکاری داشتیم، نه‌تنها باعث شد زحمات چندین‌ساله زیادی از بین برود بلکه بسیاری از تسهیلگران و حتی افراد محلی را نیز دلسرد کرد.
در نشست شنبه مشاور اجتماعی و نوآوری آقای میدری -وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی- هم حضور داشت. او در پاسخ به یکی از حضار که پرسید آیا هدف از این نشست‌ها آن است که چرخ را از ابتدا اختراع کنیم یا خیر، جواب داد: «ما برای استفاده از درس‌آموخته‌های تجربه‌های پیشین و نیز برای انباشت دانش و تجربه در این حوزه نیازمند هم‌فکری و تعامل بیشتری هستیم و این سلسله‌نشست‌ها گامی است برای گفت‌وگوی نقادانه درباره مداخلات گذشته و امیدواریم شبکه فعالان حوزه توسعه محلی نیز به مرور شکل بگیرد».
آخرین اخبار روزنامه را از طریق این لینک پیگیری کنید.
