جذب سرمایه‌ در مناطق آزاد؛ چالش‌ها و راهکارها

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

مهدی دل‌روشن

مناطق آزاد تجاری-صنعتی به‌ عنوان یکی از ابزارهای مهم توسعه اقتصادی، به‌ویژه در کشورهای در‌حال‌توسعه، نقش مؤثری در جذب سرمایه‌گذاری خارجی (FDI) ایفا می‌کنند. تجربه‌های موفق جهانی نشان می‌دهد با سیاست‌گذاری‌های درست، این مناطق می‌توانند به کانونی برای رشد صادرات، اشتغال‌زایی و انتقال فناوری تبدیل شوند. با‌این‌حال، ایران در مسیر بهره‌برداری بهینه از این ظرفیت‌ها با چالش‌هایی روبه‌رو‌ست.

کشورهایی مانند امارات (دوبی)، سنگاپور، چین (شنژن) و لهستان نمونه‌هایی موفق از مناطق آزاد هستند. ویژگی‌های کلیدی در موفقیت آنها عبارت‌اند از:

1. ثبات مقرراتی و شفافیت حقوقی: سرمایه‌گذاران خارجی نیاز به قوانین روشن و بدون تغییرات مداوم دارند.

2. مشوق‌های مالیاتی مؤثر: معافیت‌های مالیاتی هدفمند و قابل پیش‌بینی، مهم‌ترین ابزار رقابتی برای مناطق آزاد است.

3. زیرساخت‌های فنی و لجستیکی: دسترسی آسان به شبکه حمل‌ونقل، اینترنت پرسرعت‌ و خدمات گمرکی روان، جذابیت منطقه را افزایش می‌دهد.

4. سادگی فرایندهای اداری: کاهش بوروکراسی و ایجاد پنجره واحد برای ثبت شرکت، اخذ مجوز و ترخیص کالا.

5. نیروی کار ماهر و ارزان: وجود منابع انسانی توانمند و رقابتی، عامل تعیین‌کننده برای بسیاری از سرمایه‌گذاران است.

در ایران اما‌ تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های بانکی، نبود ضمانت‌های حقوقی مؤثر برای حمایت از سرمایه‌گذار خارجی، نابسامانی در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی، ضعف در تبلیغات بین‌المللی و برندینگ مناطق آزاد، زیرساخت‌های ناکافی در برخی مناطق، فقط بخشی از عواملی است که مناطق آزاد را از توسعه واقعی‌ باز‌داشته است.

قطعا تحریم‌ها در حال حاضر پاشنه آشیل مناطق آزاد ایران محسوب می‌شود.

در سال ۲۰۲۴، شنژن چین با جذب عمده سرمایه‌گذاری خارجی (میلیاردها دلار) و افزایش چشمگیر شرکت‌های نوظهور، نشان داد با سیاست‌های حمایتی و زمینه قانونی باز می‌توان به ‌عنوان قطب منطقه‌ای FDI عمل کرد. جبل‌علی دوبی‌ هرچند پذیرای ۳۰ میلیارد دلار FDI تجمعی تا ۲۰۲۳ بوده، با رشد تجارت ۱۵ درصد در ۲۰۲۴، همچنان جذاب باقی مانده و FDI سالانه خود را در حد میلیاردها دلار حفظ کرده است. در لهستان نیز تجربه ساختاری SEZها (مناطق ویژه اقتصادی) که تا بیش از ۳۱۴ میلیارد یورو سرمایه تجمعی جذب کرده‌اند، الگوی خوبی برای توسعه مناطق آزاد جدید در ایران محسوب می‌شود.

اما کل سرمایه‌گذاری خارجی محقق‌شده مناطق آزاد ایران در سال ۱۴۰۳، حدود ۱۵۵ میلیون دلار بوده است. آیا با این اعداد می‌شود با مناطق آزاد دیگر جهان‌ رقابت کرد؟ نکته تراژیک اینجاست که بخشی از این عدد ۱۵۰ میلیون دلاری نیز نقدی نیست و با محاسبه تجهیزات و ماشین‌آلات‌ منظور شده است.

تجربه‌های موفق جهانی و درس‌هایی برای ایران

برخی پارامترها در موفقیت‌های یک منطقه آزاد تجاری‌ نقشی محوری و تعیین‌کننده دارند که آنها را باید اساس توسعه و پیشرفت مناطق دانست:

-شفافیت و ثبات مقرراتی، مثل استفاده از داوری بین‌المللی و قراردادهای بلندمدت‌

-مشوق‌های مالی هدفمند، مانند جبران هزینه‌ها و ارائه معافیت‌های مالیاتی برای پروژه‌های صادرات‌محور یا فناوری‌‌محور‌

-توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و لجستیکی (در مشابهت با Jafza) به همراه تسهیل تجارت خارجی‌

-بهبود فرایندهای اداری و پنجره‌های واحد برای تأسیس شرکت‌های خارجی (الهام از مدل شنژن)‌

-برندسازی بین‌المللی مناطق آزاد با هدف جذب سرمایه‌گذاران برجسته جهان.