جیره‌بندی آب و مسمومیت غذایی ‌

شادی مکی: «آب‌ گرم جیره‌بندی‌شده، غذای بی‌کیفیت و آلوده. اتاق‌های شلوغ و هزینه‌ بالای رفت‌و‌آمد»، تنها بخشی از مشکلات دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی است که به «شرق» منتقل شده؛ آنها می‌گویند از زمان ورودشان به خوابگاه، دچار مشکلات گوارشی شده‌اند. از چند دهه قبل تاکنون، مشکلات دانشجویان و زندگی‌های خوابگاهی، از نسلی به نسل دیگر منتقل شده. نه از تعدادش کم شده و نه شکلش تغییر کرده. داستان همان است: غذای بد. جای خواب بد. اتاق‌های تنگ و شلوغ و شرایطی که تحصیل را برای‌شان سخت‌تر کرده است.

دانشجویان شهید بهشتی همواره درباره جای خواب و غذای‌شان اعتراض داشته‌اند و تجمع‌های پیوسته‌ای در این زمینه داشته‌اند. یک بار به دلیل کیفیت پایین غذاست، یک بار در اعتراض به امنیت رفت‌و‌آمدشان. یک بار به شرایط گرمایشی و سرمایشی. ماجرا آن زمان خطرناک‌تر می‌شود که خبر مسمومیت با گاز دانشجویان منتشر می‌شود. مثل مسمومیت با گاز تعدادی از دانشجویان شهید بهشتی یا خبری که چند روز پیش درباره مسمومیت ۱۷ دانشجوی دختر ساکن خوابگاه دانشگاه ایلام منتشر شد. علت، نشت گاز اعلام شد و معاون وزیر علوم گفت که بیشتر شوفاژخانه‌های خوابگاه‌های قدیمی‌‌اند و نیاز به بازسازی دارند. هر‌چند هنوز مسمومیت‌های غذایی در رتبه اول قرار دارند. در اردیبهشت امسال دانشجویان علوم پزشکی زاهدان هم با غذا مسموم شدند. تعداد مسموم‌شده‌ها صد نفر اعلام شد. از دانشگاه فرهنگیان ورامین هم خبر مسمومیت غذایی با تن ماهی منتشر شده بود که منجر به انتقال ۳۶ دانشجو به بیمارستان شد.

 شرایط سخت حمام‌کردن

«نریمان» یکی از دانشجویان این دانشگاه‌ است. دو سال از اولین باری که او به‌عنوان دانشجو وارد دانشگاه شهید بهشتی شد و زندگی خوابگاهی را تجربه کرد،‌ می‌گذرد؛ تجربه‌ای که البته در همین مدت نه‌چندان زیاد هم آثاری منفی بر سلامت جسمی او گذاشته است. او به «شرق» می‌گوید چگونه کیفیت پایین غذای دانشگاه باعث ایجاد مشکلات مداوم گوارشی برای او و برخی دیگر از دانشجویان شده است: «ابتدایی‌ترین امکاناتی که خوابگاه و دانشگاه باید برای دانشجویان مهیا کند، خورد و خوراک است. غذایی که باید سالم و باکیفیت باشد. اما در دانشگاه ما شرایط این‌گونه نیست». او به غذایی که چند روز پیش در سلف خوابگاه توزیع شد، ‌اشاره می‌کند: «شام خورش آلو بود.

من فقط کمی از این غذا را خوردم و یک ساعت بعد احساس کردم حالم به‌شدت بد شده. هم‌اتاقی من هم از همان غذا خورد،‌ حال او هم بد شد. هر دو علائم یکسانی داشتیم. از آن روز تاکنون دچار ‌مشکلات گوارشی خاصی شده‌ایم. وضعیت غذایی دانشگاه ما بسیار ضعیف است، به شکلی که اغلب غذاها طعم و بوی نامطلوبی دارند.‌ مکاتباتی هم درباره این موضوع با دانشگاه شده اما هیچ تغییری اتفاق نیفتاده است». «نریمان» از مشکل جدیدی می‌گوید که به مشکلات دانشجویان ساکن در خوابگاه دانشگاه شهید بهشتی اضافه شده و آن هم شرایط سخت استحمام است: «تنها در ساعت‌های مشخصی می‌توانیم از حمام استفاده کنیم، خارج از ساعات تعیین‌شده آب گرم نیست.

تا دو هفته پیش از ساعت 3 تا 6 صبح و 6 عصر تا 11 شب امکان استفاده از حمام را داشتیم. از چند روز پیش ساعت‌ها تغییر کرد و مقرر شد دانشجویان می‌توانند از ساعت 3 تا 8 صبح و 4 عصر تا 11،‌ 12 شب از حمام استفاده کنند. مگر می‌شود حمام را ساعتی کرد؟ به‌علاوه اینکه گاهی آخر شب هم ناچاریم با آب ولرم حمام کنیم. ما مشکلات آب در تهران را درک می‌کنیم اما مدیریت بهتر آب خوابگاه امکان‌پذیر است،‌ مثل استفاده از تانکر آب». او از وضعیت بد اینترنت در خوابگاه‌ها هم گلایه می‌کند؛ شرایطی که به گفته «نریمان» در خوابگاه دختران پررنگ‌تر است: «دختران هم‌کلاسی‌ ما می‌گویند گاهی در خوابگاه‌های‌شان آنتن‌دهی موبایل به‌شدت ضعیف می‌شود. این مسئله برای دانشجوهایی که از خانواده دورند، سخت‌ است».

مشکلات گوارشی دانشجویان

پنج سالی می‌شود که «علی» ساکن خوابگاه‌های دانشگاه شهید بهشتی شده. یک‌ بار در دوران کارشناسی و حالا هم در دوره کارشناسی ارشد. او هم در گفت‌وگو با «شرق» موضوع کیفیت بد غذا در دانشگاه شهید بهشتی را تأیید می‌کند: «از زمانی که دانشجو شده‌ام و در خوابگاه زندگی می‌کنم، به انواع مشکلات گوارشی ماننده درد معده و مشکلاتی در دفع دچار شده‌ام. این تنها مشکل من نیست و بسیاری از دانشجویان از‌جمله هم‌اتاقی‌ها یا هم‌کلاسی‌هایی که در خوابگاه زندگی می‌کنند هم با همین عوارض دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. حقیقت آن است که بسیاری از مواقع مواد استفاده‌شده در غذا، مانده یا فریزری است. گاهی هم کاملا مشخص است که غذای باقی‌مانده از وعده‌های قبلی را توزیع می‌کنند.

این موضوع کاملا از طعم و بوی غذا مشخص است. از طرف دیگر بعضی غذاها مانند ماکارونی سریعا خراب و غیرقابل استفاده می‌شوند، یعنی از زمان دریافت غذا تا خوردن آن گاهی تنها نیم‌ساعت فرصت داریم. این غذاها حتی در یخچال هم سریعا فاسد می‌شوند. مرغ هم گاهی اوقات به‌شدت بدشکل و بدبو است، تا جایی که ناچار می‌شویم غذا را دور بریزیم. ما انتظار داریم که دانشگاه به ما پاسخ مناسب داده و این شرایط را بهبود دهد». تأمین غذا از بیرون خوابگاه هم برای دانشجویان این دانشگاه دشوار است. به‌ویژه برای آنهایی که در خوابگاه‌های داخل دانشگاه در ولنجک زندگی می‌کنند: «دانشگاه از مرکز شهر دور است، داخل دانشگاه هم برخلاف بسیاری از دانشگاه‌ها، فروشگاهی که اجناس را با قیمت متناسب با شرایط دانشجویان عرضه کند، وجود ندارد.

در فروشگاه خوابگاه ما اجناس کم‌کیفیت و گران است. از طرف دیگر اجناس‌شان هم کامل نیست. مثلا گاهی مواد غذایی مانند سیب‌زمینی و پیاز فروخته نمی‌شود. حتی ساندویچی که بوفه دانشگاه می‌فروشد هم کم‌کیفیت و گران است. از طرف دیگر رفت‌و‌آمد به مرکز شهر به‌ویژه از ساعت شش و هفت عصر به بعد بسیار سخت می‌شود و کرایه‌ها بالاست. وسیله نقلیه به‌راحتی پیدا نمی‌شود و ماشین‌های گذری هم چند برابر قیمت پول می‌گیرند تا ما را از داخل شهر به دانشگاه برسانند و برعکس. دانشگاه هیچ فکری برای رفت‌و‌آمد ما به دیگر نقاط شهر نمی‌کند. این وضعیت به‌ویژه برای دانشجویانی که از نظر مالی در شرایط نامناسبی قرار دارند، بسیار سخت‌تر است».

علی اضافه می‌کند: «دانشجویان، نماینده‌هایی دارند که باید پیگیر مشکلات باشند اما فعالیت آنها کم است و در این زمینه با دانشجویان صحبت نمی‌کنند. وقتی دانشجوی کارشناسی بودم، این نماینده‌ها بیشتر پیگیر درخواست‌های خودشان بودند و حضورشان جنبه نمایشی داشت. آنها بیشتر در جبهه مسئولان دانشگاه بودند تا طرف ما. نمی‌دانم درحال‌حاضر شرایط چگونه است اما اگر تغییری ایجاد شده بود، اثر آن هم قابل مشاهده بود». او هم به مشکلات استحمام دانشجویان و در دسترس نبودن مداوم آب گرم اشاره می‌کند: «خوابگاه ما هشت حمام دارد که گاهی خراب هستند، یکی در ندارد، یکی دوش ندارد، یکی هم شیر آب. یعنی برای 200 دانشجوی ساکن در خوابگاه تنها سه یا چهار حمام قابل استفاده است».

اتاق‌های شلوغ و کوچک

«پرستو» در یکی از خوابگاه‌های سطح شهر ساکن است. او در گفت‌وگو با «شرق» از فضای کم اتاق‌ها گلایه می‌کند: «اتاق‌ها در خوابگاه ما شش‌تخته هستند، در‌حالی‌که فضای اتاق برای این تعداد بسیار کم است و حتی برای چهار نفر هم مناسب نیست. جمعیت زیاد خوابگاه باعث شده امکان استفاده از سالن مطالعه در روزهای امتحان میسر نباشد. ما در روزهای فرجه و روزهای امتحان در همین اتاق‌های شلوغ درس می‌خوانیم».

او اضافه می‌کند: «ساختمان خوابگاه ما فرسوده و دارای هشت طبقه است. در بسیاری موارد شاهدیم که طبقات بالاتر با مشکل کمبود یا قطع آب مواجه می‌شوند. در چنین شرایطی بچه‌ها به‌ناچار برای استفاده از سرویس بهداشتی به طبقات پایین می‌روند که این موضوع هم دسترسی به سرویس‌های بهداشتی را سخت کرده. از طرف دیگر در خوابگاه ما برای بیش از 350 دانشجو تنها یک آسانسور وجود دارد. صبح‌ها برای رسیدن به سرویس دانشگاه، بچه‌ها در مقابل آسانسور صف می‌کشند، اما در نهایت همه موفق به استفاده از آن نمی‌شوند. دو سال است که به ما می‌گویند یک آسانسور در حال ساخت است، اما هنوز از این آسانسور خبری نیست». «پرستو» هم از کیفیت بد غذا می‌گوید؛ کیفیتی که روز‌به‌روز هم بدتر می‌شود: «غذا‌خوردن روزبه‌روز سخت‌تر می‌شود. مثلا جوجه‌ای که بین دانشجویان توزیع می‌کنند، گاهی خام و گاهی سوخته است. برنج خوب دم نمی‌کشد. آن‌قدر به غذا زردچوبه می‌زنند که قابل خوردن نیست. از طرف دیگر در کنار وعده‌های غذایی هیچ نوع میوه یا سبزیجاتی ارائه نمی‌شود، در‌حالی‌که در دیگر دانشگاه‌ها این گزینه وجود دارد».

می‌گویند ‌بودجه نداریم

«فراز ارده» دبیر کل شورای صنفی دانشگاه شهید بهشتی است. او درباره مشکلات دانشجویان به «شرق» می‌گوید که این نهاد کار خود را بعد از ۱۵ سال، از آذرماه سال گذشته آغاز کرد: «حدود یک‌ ماهی است که معضل دسترسی به آب هم به دیگر مشکلات خوابگاه‌های کوی ولنجک اضافه شده است. مسئولان دانشگاه می‌گویند این محدودیت‌ها مربوط به سازمان آب است و به دلیل همین مسئله ورودی آب به خوابگاه‌ها برای مدتی کمتر از حد معمول شد، تا جایی که به مدت 48 ساعت آب در خوابگاه دختران قطع شد. این موضوع اعتراضاتی هم به دنبال داشت. با پیگیری‌‌هایی که شد، آب به شرایط پایدارتری بازگشت اما به این شکل که استفاده از آب با محدودیت‌های زمانی مواجه شده است.

اگر این محدودیت نباشد، ممکن است خوابگاه‌ها به صورت کلی با قطعی آب مواجه شوند. ما به این وضعیت اعتراض کرده‌ایم اما ترس مسئولان دانشگاه از این است که مخازن آب از این هم خالی‌تر شده و توان تأمین آب سرد را هم از دست بدهند». او درباره انجام تعمیرات لازم برای بازگشت شرایط عادی استفاده از آب توضیح می‌دهد: «ایجاد هرگونه تغییر در سیستم گرمایش آب مستلزم قطع چند‌روزه آب است. به ما وعده داده‌اند در طول تابستان که دانشجو در خوابگاه‌ها نیست، این تعمیرات انجام شود. اما با توجه به روند کلی دانشگاه و موضوع بودجه، در اجرائی‌شدن این وعده تردید داریم». او ادامه می‌دهد: «جلساتی با مسئولان دانشگاه درباره معضل آب داشتیم. از طرف سازمان آب هم در جلسه حاضر شدند و توضیحاتی درباره چرایی بروز مشکل دادند. آنها مدعی بودند که برای تأمین آب مناطق مسکونی باید از دبی آبی که وارد مخزن دانشگاه ما می‌شود، کم کنند. اما با توجه به اینکه در منطقه ولنجک آب برقرار است، به نظر ما این شرایط توجیه‌پذیر نیست. به نظر من وضعیت موجود نتیجه شیوه مدیریت مسئولان اجرائی کشور است، زیرا بحث کم‌آ‌بی موضوعی پیش‌بینی‌پذیر بود و باید برای آن چاره‌اندیشی می‌کردند».

اعتراضات وارد است

درحالی که دانشجویان خوابگاهی همچنان از شرایط بد غذای دانشگاه انتقاد می‌کنند اما دبیرکل شورای صنفی دانشگاه شهید بهشتی می‌گوید از آذرماه سال گذشته و با تشکیل شورای صنفی این دانشگاه، به دلیل پیگیری‌های انجام‌شده توسط این نهاد دانشجویی شرایط بهبود یافته است: «البته اعتراضاتی وجود دارد که درست است. کیفیت غذای دانشجویی بهتر شده اما همچنان تعریفی ندارد. با این حال تاکنون گزارشی درباره مسمومیت غذایی نداشته‌ایم. ما مواد غذایی استفاده‌شده در آشپزخانه دانشگاه را بررسی می‌کنیم. در حال حاضر از برنج ایرانی استفاده می‌شود.

تا مدتی قبل ازگوشت یخ‌زده برزیلی استفاده می‌شد اما این مسئله هم رفع شد و از گوشت کشتار روز استفاده می‌کنند». ارده، مشکل اصلی کیفیت غذا را مرتبط با پردیس عباسپور عنوان می‌کند: «پیمانکار و مسئول مربوطه فعالیت مناسبی نداشتند. مثلا اندازه کبابی که توزیع می‌کردند، کمتر از حد استاندارد بود و... به همین دلیل یک بازرس برای رصد مسائل در این پردیس مستقر کردیم. برای صبحانه یارانه ارائه کردیم تا هر کس به سلیقه خودش از فروشگاه‌های تعیین‌شده استفاده کند. به هر حال سعی کردیم مشکل این پردیس را از نظر غذایی رفع کنیم».

غذاها در مسیر خراب می‌شوند

او از مشکل دیگری می‌گوید که در رابطه با ارسال غذا به خوابگاه‌های سطح شهر وجود دارد: «هشت خوابگاه در سطح شهر داریم که بیشتر دانشجویان تحصیلات تکمیلی هستند، یعنی حدود هزار دانشجو در سطح شهر ساکن‌اند. از طرف دیگر دانشگاه هم خودروی حمل غذا ندارد و غذاها با ماشین معمولی از آشپزخانه دانشگاه در منطقه ولنجک به مرکز شهر ارسال می‌شوند. با توجه به بعد مسافت و ترافیک مسیر، غذا چندساعتی در راه می‌ماند تا به دست دانشجو برسد. این مسئله باعث شده در بسیاری موارد وقتی غذا به خوابگاه سطح شهر رسیده، بوی نامطبوعی داشته باشد.

پیشنهاد شورای صنفی این بود که یا تأمین غذای ساکنان خوابگاه‌های سطح شهر از طریق یکی از آشپزخانه‌های سطح شهر انجام شود یا اینکه خودروی حمل غذا خریداری شود. اما هنوز بر سر این موضوع با دانشگاه چالش داریم. این مسئله حتی تنوع غذایی دانشگاه را هم تحت تأثیر قرار داده است.

دانشگاه ما در طول ترم تابستان غذاهایی مانند سبزی‌پلو با ماهی یا سالاد ماکارونی را حذف می‌کند زیرا به دلیل گرمای هوا این نوع غذاها تا رسیدن به خوابگاه‌های سطح شهر کیفیت خود را از دست می‌دهند». او تأکید می‌کند که مشکلات هم‌دانشگاهی‌ها همچنان پیگیری می‌شود: «دانشگاه هم در برخی موارد با ما همراهی می‌کند و در برخی موارد هم به بهانه نبود بودجه و... از همراهی با ما سر باز می‌زند. با وجود تداوم چالش‌ها درباره آب و غذا وزارت علوم هر سال هم ظرفیت ورودی به دانشگاه ما را افزایش می‌دهد درحالی‌که خوابگاه‌های ما ظرفیت این جمعیت را ندارند. با توجه به اینکه یکی از خوابگاه‌های دانشگاه ما در حال بازسازی است، پسرهای ورودی‌ 1403 دانشگاه ما در اتاق‌های 8 و 10 نفره یک مهمانسرا اسکان یافته‌اند؛ مهمانسرایی که برای استادان مدعو از شهرستان‌ها در نظر گرفته شده بود. در سایر خوابگاه‌ها هم اتاق‌ها چهار یا شش نفره است. به هر حال ظرفیت دانشگاه ما فرسوده و ناکافی است. ما از هم‌اکنون نگران وضعیت اتاق‌ها در سال آینده هستیم».

محرومیت از امکانات، جرم است

محمد اسدی، حقوق‌دان که پیش از این پرونده‌های دانشجویی زیادی را پیگیری کرده، این بار درباره وظایف وزارت علوم و دانشگاه‌ها به‌ویژه در برابر سلامت دانشجویان ساکن در خوابگاه به «شرق» توضیح می‌دهد: «اصل 30 قانون اساسی دولت را مکلف کرده تحصیلات رایگان را تا پایان دوره متوسطه فراهم کند و همچنین «تحصیلات عالی» را نیز تا جایی که کشور به «خودکفایی» در این زمینه برسد، به صورت رایگان در دسترس قرار دهد. اختلاف‌ نظرهایی هم در دولت‌های مختلف درباره تفسیر موضوع «خودکفایی» وجود دارد و این سؤال مطرح است که چه زمانی به این حد خودکفایی می‌رسیم و چه میزان خدمات باید در دانشگاه‌ها ارائه شود.

با هر تفسیری از این اصل قانون اساسی اما این موضوع مشخص است که فراهم‌کردن دسترسی رایگان به تحصیلات عالی نیازمند بسترها و مقدماتی مانند خوابگاه، ‌تغذیه و سلامت است به عبارت دیگر خدمات رفاهی بخشی از این مقدمات است که دارای استانداردی عرفی بوده و رعایت آن ضروری است». او در پاسخ به این سؤال که اگر دانشگاه‌ها به وظایف خود در برابر دانشجویان عمل نکنند و از این رهگذر دانشجویان با مشکلات جسمی و روانی مواجه شوند، دولت مرتکب چه تخلف یا جرائمی شده است؟ عنوان می‌کند: «گاهی عملکرد نامناسب منجر به بروز تخلف می‌شود و نه جرم. به عنوان مثال قصور در نظارت که منجر به کاهش کیفیت غذا شود، ‌نوعی تخلف است.

ساختار رسیدگی به تخلفات هم معمولا درون سازمان قرار دارد. برای رسیدگی به تخلفات داخل دانشگاه هم یک هیئت رسیدگی به تخلفات وجود دارد که مسئول رسیدگی به تخلفات دانشجویان در قالب کمیته‌های انضباطی است و همچنین مسئولیت رسیدگی به تخلفات کارمندان دانشگاه و اعضای هیئت علمی را هم بر عهده دارد». بر اساس اعلام اسدی، در ماده 570 کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی، مقرر شده که هر کس از کارمندان و مأموران دولت، ‌شهروندان را از قانون مندرج در قانون اساسی محروم کند، به حبس و انفصال از خدمت محکوم می‌شود.

یکی از حقوق مندرج در قانون اساسی هم حق تحصیل رایگان است. مصداق چنین جرمی محرومیت کلی از خدمات رفاهی است مثلا اگر به دانشجو،‌ خوابگاه تعلق بگیرد اما مسئول دانشگاه او را از خوابگاه محروم کند یا جلوی تحصیل او را بدون دلیل قانونی بگیرد، مصداق جرم عنوان‌شده در ماده 570 است که رسیدگی به آن در صلاحیت محاکم دادگستری است. به گفته این وکیل دادگستری، در موضوع کیفیت غذا،‌ اداره‌ای در دانشگاه‌ها وجود دارد که مسئولیت نظارت و کنترل کیفیت غذا را دارد. اگر این اداره به درستی به وظایف خود عمل نکند، مرتکب تخلف اداری شده است. گزارش این تخلف را می‌توان به هیئت رسیدگی به تخلفات دانشگاه ارائه داد. اما اگر کیفیت غذا آن‌قدر پایین باشد که آسیبی متوجه سلامت دانشجو شود،‌ موضوع ارتکاب جرم بوده و در قالب یکی از جنایات عمدی، شبه‌عمدی یا خطای محض مقررشده در قانون مجازات اسلامی‌، قابلیت پیگیری در محاکم را دارد.