ماجراجویی ماسک در دولت ترامپ امروز به پایان می‌رسد
وعده‌های بزرگ، نتایج کوچک
جهان هرگز تصویر ایلان ماسک را در کت بلند، عینک تیره و با اره‌برقی در دست، در اوج تب‌وتاب کاهش هزینه‌های دولتی فراموش نخواهد کرد. این هدیه از خاویر میلی، رئیس‌جمهور آرژانتین، نمادی از عزم ماسک برای قلع‌وقمع بوروکراسی بود. او با فریاد «این اره‌برقی برای بوروکراسی است»، صحنه را تسخیر کرد و به نظر می‌رسید از قدرت تازه‌یافته‌اش سرمست است.
شرق: جهان هرگز تصویر ایلان ماسک را در کت بلند، عینک تیره و با اره‌برقی در دست، در اوج تب‌وتاب کاهش هزینه‌های دولتی فراموش نخواهد کرد. این هدیه از خاویر میلی، رئیس‌جمهور آرژانتین، نمادی از عزم ماسک برای قلع‌وقمع بوروکراسی بود. او با فریاد «این اره‌برقی برای بوروکراسی است»، صحنه را تسخیر کرد و به نظر می‌رسید از قدرت تازه‌یافته‌اش سرمست است.
ماسک، ثروتمندترین مرد جهان، به‌سرعت در جلسات کابینه دونالد ترامپ جای خود را باز کرد و با اقتدار به تخریب آژانس‌های دولتی پرداخت. برجسته‌ترین قربانی او، آژانس توسعه بین‌المللی ایالات متحده (USAID) بود که به دفتری کوچک در وزارت امور خارجه تقلیل یافت و حدود 20 هزار شغل را از دست داد. اما جاه‌طلبی‌های ماسک به همین‌جا ختم نشد؛ او به دنبال تحقق وعده انتخاباتی ترامپ برای «خشکاندن باتلاق» واشنگتن بود. بااین‌حال، قلع‌و‌قمع‌های او با انتقادهای تندوتیز و موانع سیاسی مواجه شد و تأثیر نهایی‌اش بر بدهی دولت احتمالا ناچیز خواهد بود، به‌ویژه اگر جمهوریخواهان به وعده‌هایشان برای کاهش مالیات عمل کنند.
اره‌برقی یا چاقوی جراحی؟
فرانک لانتز، نظرسنج باتجربه‌ای که دیدگاه‌های رأی‌دهندگان را در گروه‌های متمرکز بررسی می‌کند، هشدار می‌دهد که «نباید با اره‌برقی روی صحنه بروید و به آمریکا بگویید دولت را تحت کنترل درمی‌آورید. مردم اره‌برقی نمی‌خواهند؛ آنها چاقوی جراحی می‌خواهند که تمیز، دقیق و شفاف عمل کند».
ایده استفاده از مدیران بخش خصوصی برای اصلاح دولت، تازگی ندارد؛ تئودور روزولت در سال ۱۹۰۵ کمیته‌ای برای بررسی ساز‌و‌کارها و روش‌های دولتی تشکیل داد و رونالد ریگان در سال ۱۹۸۲ به «کمیسیون گریس» خود دستور داد «مانند سگ‌های شکاری خستگی‌ناپذیر» ناکارآمدی‌ها را ریشه‌کن کنند. اما رویکرد ترامپ و ماسک متفاوت بود؛ به‌جای تحقیقات طولانی‌مدت و تلاش برای جلب موافقت کنگره‌ای که اغلب در برابر همه چیز در ابتدا مقاومت می‌کند، ترامپ به ماسک اجازه داد از همان روز اول با سرعت و شدت عمل کند.
تولد وزارتخانه‌ای با طعم طنز
ایده اولیه در سپتامبر ۲۰۲۳، در یک ضیافت انتخاباتی برای کمپین ویوک راماسوامی، نامزد جمهوری‌خواه شکل گرفت. ماسک پیشنهاد داد با استفاده از فناوری، بوروکراسی فدرال را مدرن و «نابود» کند. این ایده به تشکیل وزارتخانه‌ای با نام طنزآمیز «دوج» (Department of Government Efficiency) منجر شد که از ارز دیجیتال مورد حمایت ماسک الهام گرفته بود. دموکرات‌ها این نام و طرح را مشکوک می‌دانستند و آن را تلاشی برای افزایش ثروت ماسک از طریق جلب رضایت رئیس‌جمهور و حذف قوانین دست‌وپاگیر می‌دیدند.
ماسک در کنفرانس اقدام سیاسی محافظه‌کاران، جایی که اره‌برقی را به نمایش گذاشت، دیدگاهش را این‌گونه توضیح داد: «مردم می‌پرسند چطور می‌توان ناکارآمدی را در واشنگتن پیدا کرد؟ من می‌گویم مثل این است که در اتاقی باشید که دیوارها، سقف و کف همگی پر از هدف هستند. چشم‌هایتان را ببندید و در هر جهتی شلیک کنید، نمی‌توانید خطا کنید». این رویکرد جسورانه برای طرفداران ترامپ جذاب بود، ولی دموکرات‌ها آن را نشانه‌ای از بی‌احترامی به خدمات عمومی می‌دانستند.
دفاع از دموکراسی یا نمایش قدرت
ماسک خود را قهرمان دموکراسی معرفی کرد. او در اوایل فوریه در دفتر بیضی کاخ سفید، در کنار پسر خردسالش گفت: «اگر مردم نتوانند رأی دهند و اراده‌شان از طریق نمایندگان منتخب، رئیس‌جمهور، سنا و مجلس محقق نشود، ما در دموکراسی زندگی نمی‌کنیم؛ در بوروکراسی زندگی می‌کنیم».
پسرش، X Æ X-12، با شیطنت کودکانه، بینی‌اش را پاک کرد و روی گوشه میز تاریخی کاخ سفید کشید؛ گویی او هم به جدیت این لحظه بی‌اعتنا بود و به آن باور نداشت. تیم ماسک، متشکل از جوانان عمدتا خوره تکنولوژی و برخی داوطلبان استخدام‌شده از طریق شبکه اجتماعی ایکس، با همان روش تندوتیز او در اخراج کارکنان توییتر پس از خرید آن در سال ۲۰۲۲ وارد عمل شدند. در ژانویه، تقریبا تمام ۲.۳ میلیون کارمند غیرنظامی دولت ایمیلی با عنوان «دوراهی» از دفتر مدیریت پرسنل دریافت کردند که از طرف وزارت دوج ارسال شده بود. بیش از 75 هزار نفر پیشنهاد «استعفای معوق» را پذیرفتند که به آنها اجازه می‌داد با حقوق و مزایا تا سپتامبر از کار کناره‌گیری کنند. اما مشخص نیست چه تعداد از این افراد در آستانه بازنشستگی بودند یا از قبل قصد ترک کار داشتند. نرخ معمول جابه‌جایی سالانه کارکنان دولت بین پنج تا هفت درصد است که معادل صد هزار تا 150 هزار نفر می‌شود.
ماسک و تیمش برخی ناکارآمدی‌های آشکار دولت فدرال را هدف قرار دادند. میلیون‌ها نفر در فهرست مزایای تأمین اجتماعی ثبت شده بودند که تاریخ تولدشان، آنها را حداقل ۱۲۰ساله نشان می‌داد. وزارت دوج در ماه آوریل اعلام کرد «در چهار هفته گذشته، سازمان تأمین اجتماعی پاک‌سازی بزرگی در سوابق خود انجام داده و حدود ۹.۹ میلیون نفر که همگی بالای ۱۲۰ سال ثبت شده بودند، اکنون به‌عنوان فوت‌شده علامت‌گذاری شده‌اند». اما مشخص نیست چه تعداد از این موارد دریافت‌کننده مزایای جعلی بودند. دوج همچنین به هزینه‌های غیرمعمول USAID اشاره کرد. ترامپ ادعا کرد این آژانس «۵۰ میلیون دلار برای خرید کاندوم برای حماس در غزه» هزینه کرده است.
اما این ادعا ظاهرا به یک کمک مالی برای تأمین تجهیزات پزشکی عمومی و پزشکان اشاره داشت. جرمی کونین‌دیک، رئیس سازمان بین‌المللی پناهندگان، در ایکس نوشت: «USAID هر کاندوم را حدود ۰.۰۵ دلار تهیه می‌کند. ۵۰ میلیون دلار یعنی یک میلیارد کاندوم! اینجا بحث یک میلیارد کاندوم برای غزه نیست؛ مشکل این است که بچه‌های دوج ظاهرا نمی‌توانند جداول مالی دولت را بخوانند».
خطری برای تأمین اجتماعی؟
در ۱۶ مارس، ماسک با اظهاراتی درباره هزینه‌های اصلی دولت، یعنی مزایا، نگرانی‌هایی ایجاد کرد. او به فاکس بیزینس گفت: «من فقط نمی‌خواهم آمریکا ورشکست شود». او به تأمین اجتماعی که شامل پرداخت‌های بازنشستگی و ناتوانی فدرال است، اشاره کرد؛ موضوعی که ترامپ بارها قول داده برای پایگاه رأی‌دهندگان طبقه کارگر خود حفظ کند. ماسک گفت: «بیشتر هزینه‌های فدرال به مزایا اختصاص دارد. این بزرگ‌ترین چیزی است که باید حذف شود». حکیم جفریز، رهبر دموکرات‌ها در مجلس نمایندگان، پاسخ تندی داد: «متوسط دریافت‌کننده تأمین اجتماعی در این کشور روزانه ۶۵ دلار دریافت می‌کند، اما شما می‌خواهید به تأمین اجتماعی اره‌برقی بکشید، درحالی‌که ایلان ماسک با ده‌ها میلیارد دلار قرارداد دولتی، روزانه حداقل هشت میلیون دلار از مالیات‌دهندگان به جیب می‌زند. اگر می‌خواهید هدررفت، تقلب یا سوءاستفاده را پیدا کنید، از آنجا شروع کنید».
قهرمان یا ضدقهرمان
برای جمهوریخواهان، ماسک «قهرمان جمهوری» است. استیو هیلتون، نامزد بریتانیایی‌تبار فرمانداری کالیفرنیا گفت: «او کمک بزرگی به پیروزی ترامپ کرد و برای همه ما کارهای عظیمی انجام داده است». اما برای دموکرات‌ها، او نماد همه چیزهای اشتباه در دولت هنجارشکن ترامپ است؛ دوستی غیرمنتخب با رئیس‌جمهور که قدرت بیش از حد و تضاد منافع آشکاری دارد، با شرکت‌هایی که حداقل ۳۸ میلیارد دلار یارانه و قرارداد دولتی دریافت کرده‌اند.
بااین‌حال، ماسک دریافت که ثروت عظیم و اتحادش با رئیس‌جمهور هم محدودیت‌هایی دارد. تلاش او برای تأثیرگذاری بر انتخابات قاضی دیوان عالی در ویسکانسین، از‌جمله برگزاری یک گردهمایی تلفنی برای نامزد جمهوری‌خواه، اهدای چک‌های یک میلیون دلاری به رأی‌دهندگان و کمک ۲۲ میلیون دلاری، با شکست مواجه شد. دموکرات‌ها این انتخابات را به نبردی میان «مردم علیه ماسک» تبدیل کردند و نامزد جمهوری‌خواه با اختلاف ۱۰ امتیاز شکست خورد.
هزینه‌های شهرت
این احساسات در سراسر کشور گسترش یافت. کسب‌وکار خودرویی ماسک، تسلا، هدف بمب‌گذاری و خرابکاری قرار گرفت و با تحریم جهانی مصرف‌کنندگان ضدترامپ مواجه شد. فروش تسلا در سه‌ماهه اول سال جاری ۱۳ درصد کاهش یافت که بزرگ‌ترین افت در تاریخ این شرکت بود. تسلا در نظرسنجی Axios Harris Poll 100 که شهرت شرکت‌های برجسته در ذهن آمریکایی‌ها را رتبه‌بندی می‌کند، از رتبه هشتم در سال ۲۰۲۱ به ۹۵ سقوط کرد. شرکت هوافضایی ماسک، اسپیس‌ایکس نیز از رتبه پنجم در سال ۲۰۲۱ به رتبه ۸۶ رسید.
ماسک به‌عنوان کارمند ویژه دولت، محدود به ۱۳۰ روز خدمت بود که با احتساب تعطیلات و آخر‌هفته‌ها، یک روز پس از اعلامش به پایان رسید. اما واضح بود که او آماده ترک صحنه بود. بااین‌حال، نفوذ او همچنان ادامه دارد. رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی، سیریل رامافوسا، این نفوذ را در دفتر بیضی احساس کرد؛ زمانی که ترامپ ویدئوهای گمراه‌کننده‌ای را نشان داد که به اشتباه ادعا می‌کرد قبر کشاورزان سفیدپوست است و ابتدا توسط ماسک در ایکس منتشر شده بود.
تأثیر جهانی «ایکس»
نفوذ ماسک به‌عنوان مالک ایکس، همچنان در سراسر جهان احساس می‌شود. تامی رابینسون، فعال راست افراطی بریتانیایی، پس از آزادی از زندان وود‌هیل در روز سه‌شنبه، در ویدئویی در ایکس گفت: «باید از ایلان ماسک تشکر کنم؛ چون بدون ایکس همه فکر می‌کردند من دروغ گفته‌ام و هیچ روایت دیگری شنیده نمی‌شد».
ماسک در ابتدا از کاهش دو تریلیون دلاری بودجه فدرال ۶.۸ تریلیون دلاری سخن گفت. او سپس هدفش را به یک تریلیون دلار کاهش داد و در نهایت در ۱۱ آوریل به ترامپ گفت: «به لطف رهبری فوق‌العاده شما، این کابینه شگفت‌انگیز و تیم بسیار بااستعداد وزارت دادگستری، خوشحالم که اعلام کنم انتظار داریم در سال مالی ۲۶ (بودجه سال آینده) از کاهش هدررفت و تقلب، ۱۵۰ میلیارد دلار صرفه‌جویی کنیم».
میراثی زیر سایه
خدمات دولتی ماسک به این زودی‌ها فراموش نخواهد شد؛ به‌ویژه برای 260 هزار کارمندی که امسال از کار کنار می‌روند. اما در نهایت، خود ماسک عقب‌نشینی کرد؛ پس از آنکه جمهوریخواهان لایحه‌ای را تصویب کردند که ۳.۸ تریلیون دلار به کسری بودجه اضافه می‌کند و تلاش‌های دوج و میراث کاهش هزینه‌های او را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. یکی از حامیان او این هفته در ایکس نوشت که ماسک از سوی چپ و راست «خیانت» دیده است: «ترامپ باهوش‌ترین مرد روی زمین را آورد... چپ او را برای این کار نابود کرد... جمهوریخواهان به آن رأی ندادند». ماسک پاسخ داد: «تمام تلاشم را کردم».
