از دشمنی تا گفت‌وگو

 شرق: اسرائیل و سوریه در هفته‌های اخیر تماس‌های مستقیم برقرار و دیدارهای رودررو برگزار کرده‌اند تا تنش‌ها را فروبنشانند و جلوی درگیری در مناطق مرزی میان این دو دشمن قدیمی را بگیرند. منابعی که این مسئله را تأیید کرده‌اند به دلیل حساسیت موضوع، ترجیح دادند ناشناس بمانند. این گفت‌وگوها، نقطه عطفی در روابط سوریه و اسرائیل است که دهه‌ها در خاورمیانه مقابل هم ایستاده‌اند. آمریکا رهبران جدید سوریه را به ایجاد رابطه با اسرائیل ترغیب کرده و اسرائیل هم از شدت حملات هوایی خود به خاک سوریه کاسته است.

به گفته دو منبع سوری، دو منبع غربی و یک منبع اطلاعاتی منطقه‌ای، این مذاکرات ادامه گفت‌وگوهای غیرمستقیمی است که از زمان سرنگونی بشار اسد توسط شورشیان «هیئت تحریرالشام» در دسامبر گذشته آغاز شده بود.

بازیگران اصلی مذاکرات

در سمت سوریه، احمد الدالاتی، مقام ارشد امنیتی، هدایت مذاکرات را بر عهده دارد. او پس از سقوط اسد، فرماندار استان قنیطره شد که با بلندی‌های جولان اشغالی هم‌مرز است و این هفته مسئولیت امنیت سویدا، محل زندگی اقلیت دروزی سوریه نیز به او سپرده شد. هویت مذاکره‌کنندگان اسرائیلی مشخص نیست، اما دو منبع آگاه به رویترز گفتند آنها مقامات امنیتی بوده‌اند. سه منبع دیگر تأیید کردند چندین دور دیدار حضوری در مناطق مرزی، از جمله بخش‌هایی تحت کنترل اسرائیل، برگزار شده است. وزارت خارجه اسرائیل و مقامات سوری به درخواست‌های اظهارنظر پاسخی ندادند. اوایل این ماه، احمد الشرع، رئیس‌جمهور موقت سوریه، گفت‌وگوهای غیرمستقیم با اسرائیل را تأیید کرد و گفت هدف، کاهش تنش‌هاست.

این اظهارات پس از گزارشی درباره میانجیگری امارات در این مذاکرات مطرح شد. اسرائیل از جنگ 1967، بلندی‌های جولان را اشغال کرده و پس از برکناری اسد، با نگرانی از گذشته افراطی رهبران جدید سوریه، مناطق بیشتری را تصرف کرد. این کشور با حملات هوایی، زیرساخت‌های نظامی سوریه را نابود کرده و در واشنگتن برای ضعیف نگه‌داشتن سوریه لابی کرده است. اما در هفته‌های اخیر، حملات و انتقادها کم‌رنگ شده‌اند. دیدار 14 مِی‌ دونالد ترامپ با الشرع در ریاض، سیاست دیرینه آمریکا در قبال سوریه را تغییر داد و به کابینه راست‌گرای اسرائیل نشان داد که باید با الشرع کنار بیاید.

چرخش سیاست آمریکا

یک منبع اطلاعاتی منطقه‌ای، دیدار ترامپ با الشرع را نقطه تحولی در سیاست آمریکا دانست که برنامه اسرائیل برای استفاده از تفرقه در سوریه پس از اسد را بر هم زد. در ماه مِی، آرامش نسبی در سویدا نیز دیده شد. این استان ماه گذشته شاهد درگیری‌های خونین میان گروه‌های مسلح دروزی -که برخی مورد حمایت اسرائیل بودند- و جنگجویان سنی بود. در اوج این خشونت‌ها، اسرائیل چند حمله هوایی انجام داد، از جمله یکی نزدیک کاخ ریاست‌جمهوری دمشق و آن را هشداری برای حفاظت از دروزی‌ها عنوان کرد.

دو منبع گفتند که مذاکرات فعلی بر امنیت مشترک، مانند جلوگیری از درگیری و کاهش نفوذ اسرائیل در روستاهای مرزی سوریه، تمرکز دارد، اما شاید راه را برای توافق‌های سیاسی بزرگ‌تر هموار کند. یکی از افراد نزدیک به گفت‌وگوهای غیرمستقیم گفت: «این مذاکرات فعلا درباره صلح است، یعنی نبود جنگ، نه عادی‌سازی روابط».

ترامپ پس از دیدار با الشرع گفت رهبر سوریه آماده عادی‌سازی تدریجی روابط با اسرائیل است، هرچند زمان می‌برد. الشرع اما فقط به بازگشت به توافق آتش‌بس 1974 اشاره کرد که منطقه حائلی تحت نظارت سازمان ملل در جولان ایجاد کرده بود.

اعتمادسازی از سوی سوریه

رهبران جدید سوریه بارها نشان داده‌اند که تهدیدی برای اسرائیل نیستند. آنها با نمایندگان جامعه یهودی در دمشق و خارج دیدار کرده و دو عضو ارشد جهاد اسلامی فلسطین را که در حمله 7 اکتبر 2023 حماس به اسرائیل نقش داشتند، بازداشت کرده‌اند.

در نامه‌ای که ماه گذشته وزارت خارجه سوریه به آمریکا فرستاد، آمده است: «ما اجازه نمی‌دهیم سوریه منبعی برای تهدید علیه هیچ طرفی، از جمله اسرائیل باشد». اخیرا سوریه با بازگرداندن وسایل شخصی الی کوهن، جاسوس معروف اسرائیلی، حسن نیت خود را نشان داد.