ایران در بحران گرما
در روزهایی که دماسنج در شهرهای جنوبی و مرکزی ایران از مرز ۵۰ درجه هم عبور می‌کند، دیگر صحبت از «گرمای تابستان» نیست؛ آنچه پیش‌روی ماست، یک فاجعه زیست‌محیطی در حال گسترش است که نه‌فقط طبیعت ایران بلکه سبک زندگی، سلامت، امنیت غذایی و آینده بسیاری از شهروندان را تهدید می‌کند. این گزارش مروری است بر ابعاد گوناگون بحران گرما و تأثیر آن بر محیط زیست ایران.
معین میثاق: در روزهایی که دماسنج در شهرهای جنوبی و مرکزی ایران از مرز ۵۰ درجه هم عبور می‌کند، دیگر صحبت از «گرمای تابستان» نیست؛ آنچه پیش‌روی ماست، یک فاجعه زیست‌محیطی در حال گسترش است که نه‌فقط طبیعت ایران بلکه سبک زندگی، سلامت، امنیت غذایی و آینده بسیاری از شهروندان را تهدید می‌کند. این گزارش مروری است بر ابعاد گوناگون بحران گرما و تأثیر آن بر محیط زیست ایران.
۱. تابستان‌هایی که دیگر تمام نمی‌شوند
نمودارهای اقلیمی ایران در دو دهه اخیر، روندی واضح دارند: افزایش دما، کاهش بارندگی و جابه‌جایی الگوهای فصلی. تابستان‌ها زودتر آغاز می‌شوند، دیرتر پایان می‌یابند و شدت گرمای آنها به طرز بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است. سال ۱۴۰۳ در برخی مناطق ایران، رکورد دمای ۵۳ درجه سانتی‌گراد ثبت شد. این افزایش بی‌وقفه دما، تأثیر مستقیمی بر چرخه‌های طبیعی گذاشته و حتی گونه‌های جانوری و گیاهی بومی را به مرز انقراض رسانده است.
۲. خشک‌سالی پنهان؛ تبخیر منابع آبی
در گرمای شدید، تبخیر منابع آبی از سدها، دریاچه‌ها و حتی خاک، به طرز چشمگیری افزایش می‌یابد. در بسیاری از مناطق مرکزی و جنوب شرقی کشور، منابع آب زیرزمینی به‌سرعت تخلیه می‌شوند و بارندگی دیگر توان جبران ندارد. پدیده «خشک‌سالی پنهان» -که در آن خاک بدون آنکه بارندگی کم شده باشد، به دلیل تبخیر بالا دچار کم‌آبی می‌شود- اکنون در ایران رایج شده است. کاهش سطح آب تالاب‌هایی همچون هورالعظیم، هامون و بختگان، تنها نشانه‌های این فاجعه‌اند.
۳. زمین‌های سوخته، کشاورزی بی‌نفس
بخش عمده‌ای از محصولات کشاورزی ایران به واسطه گرمای شدید نابود می‌شوند. ذرت، گندم، هندوانه، سیب‌زمینی و بسیاری از محصولات پرمصرف، در برابر افزایش ناگهانی دما تاب نمی‌آورند. کشاورزان، به‌ویژه در استان‌هایی مانند خوزستان، کرمان و سیستان‌وبلوچستان، دیگر حتی امیدی به برداشت محصول ندارند. زنجیره غذایی، از مزرعه تا سفره، در این چرخه بحرانی گرفتار آمده و وابستگی به واردات را بیش از پیش افزایش داده است.
۴. ریزگردها؛ میراث گرما و خشکی
هرچه زمین خشک‌تر شود، گردوغبار بیشتر می‌شود. افزایش دمای زمین و از بین رفتن پوشش گیاهی در مناطق کویری و نیمه‌کویری ایران، منجر به شکل‌گیری کانون‌های فعال گردوغبار شده است. استان‌هایی همچون خوزستان، ایلام، کرمانشاه، سیستان و حتی تهران، در فصل گرما با هجوم ریزگردها روبه‌رو می‌شوند. ترکیب دمای بالا و آلودگی هوا، تأثیر مستقیمی بر سلامت تنفسی و قلبی مردم دارد.
سخن آخر: سرزمین داغ، آینده‌ای نگران‌کننده
گرمای امروز ایران فقط یک پدیده جوی نیست؛ زنگ خطری است برای بحرانی بزرگ‌تر که در راه است. اگر همین حالا برای نجات زیست‌محیطی کشورمان اقدام نکنیم، شاید در آینده‌ای نه‌چندان دور، بسیاری از نقاط ایران برای زندگی، کار و حتی نفس‌کشیدن مناسب نباشند.
