وحشت زلزله

دکتر علی بیت اللهی (عضو هیات علمی و مدیر بخش زلزله و خطر پذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی) در گفت و گو با شبکه شرق ارتباط فرونشست و فعالیت های گسلی را رد کرد.

بحران فرونشست از دشت ها به شهرها رسید

فرونشست زمین در بسیاری از مناطق ایران به مرحله بحرانی رسیده، عمق این پدیده از دشت‌های کشور گذشته و در برخی از استان های کشور از جمله تهران، اصفهان، فارس و خوزستان به مناطق مسکونی نیز خسارات وارد کرده است!عوامل طبیعی و انسان‌ساز از جمله استفاده بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، تغییر اقلیم، گرمایش جهانی، استخراج غیراصولی از معادن، حفر چاه‌های غیرمجاز، حفر تونل‌های مترو و قطار شهری، حرکت آرام زمین و خروج گدازه و...عواملی هستند که به بحرانی‌تر شدن شرایط فرونشست در کشور دامن می‌زنند.

فاجعه قرن

این روزها که زلزله بزرگ ترکیه ،ترس از تکرار این بلای طبیعی در ایران را زنده کرد و همه نسبت به زلزله احتمالی تهران که آن را فاجعه قرن توصیف می کنند،  هشدار می دهند. نظریه ای قدیمی دوباره مطرح شده ؛ آیا فرونشت ها در فعالیت گسل ها نقشی دارند ؟ 

رابطه زلزله های کرمان و فرونشت 

سال 97 همزمان با زلزله های استان کرمان ،محمدرضا سپهوند دکتری ژئوفیزیک زلزله شناسی و استادیار دانشگاه تحصیلات تکمیلی و صنعتی کرمان این نظریه را رد کرد و به رسانه ها گفت :«فرونشست زمین بر اثر برداشت بی رویه آبهای زیرزمینی را نمی توان به عنوان عامل اصلی زمین لرزه های رخ داده شده در کشور و استان کرمان قلمداد کرد .بین زمین لرزه های اخیر استان و برداشت بی رویه از منابع زیرزمینی آبی نمی توان ارتباطی قائل شد، هر چند در غالب زمین لرزه های کم عمق و سطحی، فرونشست ها و فراخاست هایی قبل و پس از زمین لرزه قابل مشاهده و اندازه گیری است.  حتی با بررسی تغییرات توپوگرافی سطح زمین که به عنوان یکی از پیش نشانگرهای زمین لرزه استفاده می شود ، نمی توان فرونشست ناشی از کاهش سطح آب های زیر زمینی را عامل رخداد زمین لرزه های اخیر دانست .»

فرونشست های تهران در کنار گسل ها 

همان سال 97 دکتر مهدی زارع، عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در مقاله ای که در ایسنا منتشر شد به نزدیکی فرونشست های دشت های تهران و گسل های فعال پرداخت :”سفره‌های زیرزمینی "دشت تهران" حدود ۳۰ میلیون مترمکعب، سفره‌های زیرزمینی "شهریار" حدود ۸۵ میلیون مترمکعب و سفره‌های زیرزمینی "ورامین" حدود ۳۵ میلیون مترمکعب در سال بیلان منفی دارند. این محدوده فرونشست به‌ویژه در دشت "شهریار" در کنار گسل‌های فعال "شمال تهران"، "پردیسان و گسل "ماهدشت – جنوب کرج"، قرار گرفته است. “

زارع تاکید کرد:« 3 هزار و ۲۰۰ حلقه چاه در دشت "ورامین" وجود دارد. از این تعداد، ۱۷۶۰ حلقه مجاز و مابقی غیرمجاز هستند که سالانه ۳۰ میلیون مترمکعب آب از همین چاه‌ها برداشت می‌شود. سالانه با یک متر و ۳۰ سانتی‌متر افت سطح آب زیرزمینی و ۱۶ سانتی‌متر فرونشست زمین در سطح دشت‌های "ورامین" مواجه هستیم و در برخی مناطق این دشت، فرونشست‌ها ناهمگون است؛ ضمن آن‌که گسل "پیشوا"، "قرچک" و "کهریزک" در بخش‌هایی از این ناحیه فرونشست واقع است. این الزاما به معنی رخداد بلافاصله زلزله نیست، ولی نشان می‌دهد که زمینه رخداد زمین‌لرزه در گسل‌های فعالی که بدون رخداد فرونشست زمین نیز توانایی رخداد زمین‌لرزه را دارند، ایجاد شده است.”

فرونشست ربطی به فعالیت گسل ها ندارد 

دکتر علی بیت اللهی (عضو هیات علمی و مدیر بخش زلزله و خطر پذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی) در گفت و گو با شبکه شرق ارتباط فرونشست و فعالیت های گسلی را رد کرد :«کاهش سطح آب زیرزمینی و فرونشست زمین نمی تواند روی جنبایی گسل ها و بروز زلزله ها تاثیری داشته باشد، چون وزن آبی که کم می شود. اگر در اثر وزن روی لایه های زمین گسلی فعال می شود یا تحریک می شود این وزن در لایه های سطحی این قدر ناچیز است که در عمق پنج تا 20 کیلومتری که معمولا عمق های گسیختگی لایه های زمین و شروع زلزله ها از این اعماق است به هیچ وجه محسوس نیست و علاوه بر این با توجه به ساز و کار گسل ها که از نوع برشی، راندگی و امتدادی هستند مکانیزم فرونشست نمی تواند موجب بروز زلزله ها و به ویژه زمین لرزه های بزرگ شود.»

زلزله در مناطق نشست کرده مخرب تر است

اثر تخریبی فرونشست که ترک خوردن ساختمان ها و پی آنهاست، اگر در همان منطقه زلزله رخ دهد تخریب را بیشتر خواهد کرد؛ یعنی زلزله ای که نمی تواند ساختمان های سالم را تخریب کند با توجه به این که در شرایط فرونشست ساختمان ها ترک خوردند در یک زلزله متوسط هم تخریب می شوند. یعنی  فرونشست موجب تشدید خسارت زلزله می شود ولی در بروز زلزله یا شدتش تاثیری ندارد.