در عسلویه چه خبر است ؟ ۴۴ زلزله پیاپی در سه روز

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

عسلویه بزرگترین قطب اقتصادی و صنعتی کشور در ۷۲ ساعت گذشته بیش از ۴۴ بار لرزید تا نگرانی از فعال شدن گسل زاگرس از یکسو و همچنین بروز سونامی را چندین برابر کند. زمین لرزه در عسلویه بر اساس اعلام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، از ساعت ۱۳ و ۴۰ دقیقه روز ۴ مرداد ماه ۱۴۰۴ تا ساعت ۱۰ روز ۷ مرداد ماه جاری تعداد ۴۴ زمین‌لرزه با بزرگای بین ۲.۶ تا ۴.۹ در مقیاس ریشتر، در اطراف بندر عسلویه استان بوشهر به وقوع پیوست. کانون این زمین‌لرزه در نزدیکی یکی از شاخه‌های گسل پیشانی(جبهه) کوهستان زاگرس قرار دارد.

زمین‌لرزه اخیر در استان بوشهر در محدوده شرقی کمربند چین‌خورده–رانده زاگرس به وقوع پیوست؛ ناحیه‌ای که به‌لحاظ زمین‌ساختی بخشی از یکی از فعال‌ترین پهنه‌های لرزه‌خیز ایران به شمار می‌رود. بر اساس یافته‌های زمین‌شناسی، کمربند زاگرس با راستای کلی شمال‌باختری–جنوب‌شرقی و طول تقریبی ۱۶۰۰ کیلومتر، از کوه‌های توروس در جنوب‌شرقی ترکیه، اقلیم کردستان عراق و جنوب‌باختری ایران عبور کرده و تا تنگه هرمز ادامه دارد. این پهنه زمین‌ساختی، از مهم‌ترین مناطق چین‌خورده و رانده خاورمیانه است. حد شمال‌شرقی این کمربند، توسط گسل اصلی زاگرس (Main Zagros Thrust) از پهنه سنندج–سیرجان (که بخشی از زون ایران مرکزی محسوب می‌شود) جدا شده است. به گفته محققانی چون بربریان (۱۹۹۵) و اشتوکلین (۱۹۷۴)، این گسل مرز مشخص زمین‌ساختی بین زاگرس و ایران مرکزی را تشکیل می‌دهد. با این حال، برخی پژوهشگران نظیر علوی (۱۹۹۴) و فالکن (۱۹۷۴)، ناحیه شمال‌شرقی گسل اصلی زاگرس را که با سنگ‌های دگرگونی مشخص می‌شود (همان پهنه سنندج–سیرجان)، همچنان بخشی از کمربند زاگرس در نظر گرفته‌اند.

مطالعات همچنین نشان داده‌اند که امتداد شمال‌باختری گسل اصلی زاگرس در عرض جغرافیایی بالاتر از ۳۳ درجه شمالی، دارای سازوکار امتدادلغز راست‌بر است و از نظر لرزه‌ای فعال تلقی می‌شود. از این رو، آن را به‌عنوان «گسل جوان زاگرس» (Zagros Recent Fault) نیز می‌شناسند.

کمربند زلزله

ایران، کشوری زلزله خیز بوده و بیشتر مناطق آن روی کمربند زلزله قرار دارد. آمار زمین‌لرزه‌های ثبت شده از سال 1388 تا 1402 نشان می‌دهد که تنها در سال 1396 بیش از 18 هزار زمین‌لرزه رخ داده است. عمده این زمین‌لرزه‌ها احساس نمی‌شوند با این حال دستگاه‌های لرزه‌نگار آنها را ثبت می‌کنند. از سوی دیگر بررسی اسناد تاریخی در ایران نشان می‌دهد تا امروز بیش از 90 زلزله بزرگ رخ داده که بزرگترین آنها در تاریخ 272 هجری شمسی با بزرگی 8.7 در مقیاس ریشتر در اردبیل بوده و حدود 150 هزار نفر نیز قربانی گرفته است.

تعداد گسل‌های فعال

از سوی دیگر بر اساس مطالعات زمین‌شناختی بیش از 300 گسل اصلی و فرعی در ایران شناسایی و حدود 110 گسل اصلی در نقشه‌های رسمی زمین شناسی ثبت شده است. همچنین بین 30 تا 45 گسل اصلی در ایران به عنوان گسل فعال شناخته می‌شوند. میزان خطرناک بودن یک گسل به نزدیک و دوری و آن به مناطق پرجمعیت، سابقه ایجاد زلزله‌های بزرگ و وجود انرژی بسیار زیاد در آنها بستگی دارد بر همین اساس بین 10 تا 15 گسل در ایران در دسته گسل‌های خطرناک قرار می‌گیرند.

بزرگترین گسل ایران نیز گسل زاگرس است که از شمال غرب تا جنوب شرق ایران امتداد دارد و طول آن بیش از هزار و 300 کیلومتر است. این گسل تا کنون عامل زلزله‌های بزرگی در کرمانشاه، ایلام و برخی از استان‌های جنوبی بوده است.

لرزش و تکرار

زمین‌لرزه‌های اخیر عسلویه با توجه به تراکم جمعیت، وجود مهمترین زیرساخت‌های اقتصادی کشور و همچنین نزدیکی به دریا و سابقه سونامی سیراف، نگرانی‌های بسیاری را برانگیخته است. «مهدی زارع»، استاد پژوهشکده زلزله‌شناسی، در گفت‌وگو با «پیام ما» در رابطه با دلایل بروز زلزله‌های پیاپی روزهای اخیر در عسلویه اظهار کرد: «منطقه عسلویه در استان بوشهر به دلیل قرارگیری در مجاورت مرز ساختاری خمیدگی جبهه کوهستان زاگرس، همواره با خطر وقوع زلزله مواجه است. زلزله‌های اخیر در این منطقه به صورت فوج لرزه‌ای که مجموعه‌ای از زمین‌لرزه‌های پیاپی با بزرگای کم تا متوسط است، رخ داده‌اند. خمیدگی جبهه کوهستان جنبایی قطعه گسل عسلویه در مرز جنوبی کمربند چین‌خورده زاگرس موجب وقوع این زلزله‌ها می‌شود. وجود چنین گسلی نشان‌دهنده سابقه لرزه‌ای قابل توجه در منطقه است. زلزله‌های تاریخی مانند زلزله‌های ۹۷۸ و ۱۰۰۸ میلادی در بندر تاریخی سیراف که با سونامی همراه بودند، نشان می‌دهند که این منطقه در گذشته نیز فعال بوده. زلزله تاریخی ۹۷۸ میلادی بندر سیراف را ویران کرد و بخشی از ساحل آن به زیر آب رفت.»

او افزود: «وجود گنبدهای نمکی در منطقه باعث می‌شود زلزله‌ها به صورت خوشه‌ای و پیاپی رخ دهند. همچنین، برداشت گسترده نفت و گاز در این پهنه با تحریک وقوع زلزله‌های کوچک در تشدید لرزش‌ها منطقه موثر است. در مجموع، می‌توان گفت که زلزله‌های عسلویه بخشی از فعالیت‌های طبیعی و مداوم گسل‌های فعال در منطقه زاگرس، به ویژه گسل خمیدگی جبهه کوهستان، هستند.»

احتمال سونامی

زارع همچنین در رابطه با سابقه بروز سونامی در این منطقه اظهار کرد: «احتمال تکرار سونامی تاریخی سیراف (بندر طاهری کنونی) در منطقه عسلویه یکی از موضوعات مهم در حوزه مدیریت بحران در سواحل جنوبی ایران است.  بر اساس شواهد و منابع تاریخی، در قرن چهارم هجری قمری ( سال‌های ۹۷۸ و ۱۰۰۸ میلادی) زلزله‌های شدیدی در بندر تاریخی سیراف رخ داد که  با سونامی همراه بوده و باعث ویرانی بخش بزرگی از این بندر و به زیر آب رفتن بازار تاریخی سیراف شده است. البته به دلیل عمق کم خلیج فارس در منطقه سیراف، احتمال وقوع زلزله منجر به سونانی مانند ساحل مکران نیست. با این حال، وقوع زمین‌لرزه‌های شدید در سواحل جنوبی ایران و به ویژه در امتداد گسل‌های زاگرس و گسل پیشانی کوهستان، یک واقعیت تاریخی است که می‌تواند به جابجایی ناگهانی در کف دریا یا وقوع بزرگ زمین‌لغزش‌های دریایی و در نتیجه ایجاد امواج سونامی شود.»

این زلزله‌شناس با بیان اینکه سونامی‌ها به‌طور عمده در اقیانوس‌ها و دریاهای عمیق و در محل تلاقی ورقه‌های زمین‌ساختی (محل فرورانش) رخ می‌دهند، گفت: «با این حال، زلزله‌های شدید در گسل‌های زیر دریا در خلیج‌فارس، یا زمین‌لغزش‌های زیر دریایی، می‌توانند امواجی با ویژگی‌های سونامی ایجاد کنند. در دریای عمان (مکران) سواحل مکران در جنوب شرقی ایران و در حاشیه دریای عمان، به دلیل قرار گرفتن در مجاورت منطقه فرورانش مکران، پتانسیل بالایی برای وقوع سونامی دارد. این منطقه محل برخورد ورقه اقیانوس هند با ورقه اوراسیا است و سابقه تاریخی سونامی‌های بزرگ را نیز دارد. سونامی سال ۱۹۴۵ میلادی با بزرگای ۸.۱  در سواحل مکران، ناحیه گوادر که تلفات چهار هزار نفری به همراه داشت، گواهی بر این مدعاست. تکرار چنین حادثه‌ای در این منطقه دور از ذهن نیست و البته سونامی در دریای عمان ممکن است به ورود امواج سونامی به خلیج‌فارس هم منجر شود.»

او با بیان اینکه وقوع زمین‌لرزه‌های شدید در گسل‌های زیر دریا در  منطقه دریای عمان و خلیج‌فارس می‌تواند امواج سونامی  را به دنبال داشته باشد، گفت: «ایجاد سامانه‌های هشدار سونامی و آمادگی در مناطق ساحلی جنوب شرق کشور، از چابهار تا میناب و ازقشم تا خرمشهر و آبادان، از اهمیت حیاتی برخوردار است. تکرار سونامی تاریخی سیراف به معنای یک رخداد مخرب برای کل سواحل و بنادر شمالی و جنوبی خلیج‌فارس خواهد بود، و  زلزله‌های شدید در سواحل ایران و به‌ویژه در منطقه عسلویه، همواره به عنوان یک خطر جدی به‌ویژه برای منطقه ویژه اقتصادی پارس است. باید ملاحظات ایمنی در برابر زلزله و پدافند غیرعامل برای توسعه عسلویه در این مناطق لحاظ شود.»