افزایش نگران‌کننده پیری زودرس تخمدان در دختران ایرانی

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

افزایش سن ازدواج، استرس‌های روزافزون زندگی شهری و قرار گرفتن مداوم در معرض امواج الکترونیکی، سلامت باروری زنان و مردان را به ‌طور جدی تحت‌ تأثیر قرار داده است. استرس، به‌ عنوان یکی از عوامل موثر در اختلال ترشح هورمون‌های جنسی، به تهدیدی واقعی برای باروری نسل جدید تبدیل شده و به گفته پزشکان می‌تواند حتی در سنین پایین منجر به پیری زودرس تخمدان شود.

این واقعیت، ضرورت اقدام‌های پیشگیرانه‌ای مانند فریز تخمک را دوچندان کرده است؛ رویکردی که به گفته پزشکان هر سال با اقبال بیشتری از سوی جامعه روبرو می‌شود. هرچند همچنان برخی خانواده‌ها به دلایل فرهنگی و با وجود قانونی بودن آن، با آن مخالفند.

سن تخمدان از سن خود دختران بالاتر رفته

دکتر ابراهیم پارسانژاد، فلوشیپ نازایی، رئیس انجمن ناباروری ایران و استاد دانشگاه در این رابطه به همشهری‌آنلاین می‌گوید: استرس صددرصد روی کاهش کیفیت تخمک‌ها و حتی وقوع ناباروری تاثیر دارد. در حال حاضر مشاهده می شود که دختران دچار نارسایی زودرس تخمدان می‌شوند. به‌ عنوان مثال، آزمایشی به دست من می‌رسد؛ سن خانم را خط می‌زنم و از همکارم می‌پرسم حدس می‌زند که این خانم چندساله است؟ و او پاسخ می‌دهد: ۵۵ ساله. در حالی‌که بیمار فقط ۲۸ سال دارد. نمی‌دانیم علت این مساله استرس است یا امواج آلوده‌کننده. موضوع این است که امروز تقریباً همه افراد - به‌ خصوص مردها - چندین وسیله الکترونیکی در جیب خود دارند؛ ریموت خودرو، ریموت درِ منزل، تلفن همراه و وسایل دیگر. همه این موارد می‌توانند روی باروری اثرات منفی بگذارند. استرس هم از یک عامل محیطی نشأت می‌گیرد و صد درصد تاثیر دارد.

به گفته این استاد دانشگاه، اثرات مخرب امواج الکترونیکی بر باروری مردان، در آزمایشگاه هم به اثبات رسیده است. دستگاه‌هایی مانند جمر (Jammer) که در روزهای برگزاری امتحانات مهم برای جلوگیری از تقلب یا در مکان‌های امنیتی استفاده می‌شود و تلفن همراه را از کار می‌اندازد، اثرات خود را روی باروری مردان نشان داده‌اند. تحقیقات و مقالات ما هم در این زمینه منتشر شده و ثابت کرده‌ایم که مردانی که با این دستگاه‌ها سر و کار دارند، بیشتر در معرض ناباروری هستند. حتی تماس کم با این امواج هم اثرات منفی دارد و باید برای آن فکری کرد.

فریز تخمک؛ تنها راه حفظ باروری

اما آیا فریز تخمک، راه‌حل مناسبی برای حفظ باروری زنان جوان است؟ پاسخ این استاد دانشگاه روشن است: اگر فقط این پرسش مطرح باشد که "آیا تخمک فریزشده منجر به بارداری می‌شود یا نه؟"، پاسخ به آن نمی‌تواند به تنهایی معیار خوبی باشد. اگر فردی باردار شود، نمی‌توان گفت تخمکش کیفیت مناسبی داشته است. این موضوع ممکن است به دلایل دیگر در یک روند طبیعی اتفاق افتاده باشد. و اگر بارداری حاصل نشود، باز هم نمی‌توان نتیجه گرفت که این اتفاق صرفاً به دلیل فریز شدن تخمک بوده است. عوامل زیادی در این فرآیند نقش دارند که یکی از آنها تخمک است. با این حال، تنها راه موجود برای حفظ باروری، فریز تخمک است و راه جایگزین دیگری وجود ندارد.

ابداع روشی تازه برای تخمک‌کشی از دخترهای مجرد

به گفته رئیس انجمن ناباروری ایران، فرآیند فریز تخمک آسان و سریع نیست و مسائل فرهنگی و قانونی خاصی به‌ خصوص در مورد دختران مجرد مطرح است. او می‌گوید: وقتی خانمی برای فریز تخمک مراجعه می‌کند، این کار به‌ سادگی انجام نمی‌شود. البته در حال حاضر خانواده‌ها به ‌طور چشمگیری دارند همکاری می‌کنند. در حالی‌که در گذشته چنین نبود. همکاری خانواده‌ها از این جهت ضروری است که برای انجام تخمک‌کشی، بکارت دختر باید از بین برود. در این موارد معمولاً پزشکی قانونی یا قاضی حضور دارد. البته این الزام نیست. چراکه قانون و شرع می‌گویند این دختر رشیده است؛ یعنی خودش می‌تواند تصمیم بگیرد. اما ما از باب احتیاط، او را به پزشکی قانونی ارجاع می‌دهیم. پزشکی قانونی تعهد می‌گیرد مبنی بر آگاهی بیمار از شرایط، و بعد فرایند فریز کردن انجام می‌شود.

پارسانژاد از روش جدیدی سخن می‌گوید که می‌تواند مشکل از بین رفتن بکارت در فرآیند تخمک‌کشی یا عمل پانکچر را حل کند: ما در حال ابداع روش‌هایی هستیم که بتوان این کار را از طریق شکم انجام داد و دیگر نیازی به از بین بردن بکارت و تخمک‌کشی از راه واژن نباشد. این روش در چند مورد آزمایشی که اجرا شده، موفقیت‌آمیز بوده است و امیدواریم در آینده پیشرفت کند و رایج شود.

در فریز کردن تخمک، سن ملاک نیست

برخلاف تصور عمومی، سن معیار اصلی برای فریز تخمک نیست. این را پارسانژاد می‌گوید و تاکید می‌کند: در فریز تخمک، سن مطرح و ملاک اصلی نیست. بلکه ذخیره تخمدانی اهمیت دارد. مواردی داشته‌ایم که فرد در ۴۰ سالگی تخمک فریز کرده و نتیجه موفقیت‌آمیز بوده اما مواردی از گروه سنی زیر ۳۰ سال هم داشته‌ایم که موفقیتی حاصل نشده است. بنابراین شرط اصلی، سن نیست. فرآیند به این گونه است که بیمار به پزشک مراجعه می‌کند و سونوگرافی و آزمایش‌های لازم انجام می‌شود، وضعیت روانی و تغذیه‌ فرد بررسی می‌شود و همه اینها جمع‌بندی می‌شوند و پزشک تصمیم می‌گیرد که آیا فرد واجد شرایط فریز تخمک است یا نه. اما حتی اگر فرد واجد شرایط بود، تضمینی وجود ندارد که حتماً تعداد قابل‌توجهی تخمک از او به دست بیاید.

به گفته این فلوشیپ نازایی، گاهی در یک نوبت تخمک‌کشی، ۱۰ تا ۱۵ تخمک به دست می‌آید و گاهی حتی یک تخمک هم حاصل نمی‌شود. در این موارد، بیمار باید چند بار دارو مصرف کرده و مجددا تحت فرآیند تخمک‌کشی قرار گیرد.

فرآیند تخمک‌کشی تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و به گفته دکتر پارسانژاد، درد قابل‌توجهی ندارد. او می‌گوید: ممکن است تخمک‌کشی تنها یک بار انجام شود و کافی باشد و ممکن است چند نوبت تکرار شود. این بستگی به ذخیره تخمدانی و شرایط بدنی فرد دارد.

استرس، عامل مهم در ناباروری

رئیس انجمن ناباروری ایران به نقش و سهم استرس‌های روزمره در ناباروری اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: همان طور که گفتم، استرس نقش مهمی در کاهش کیفیت تخمک‌ها داد و البته نقش استرس در ناباروری فقط به انسان محدود نمی‌شود. همه موجودات - پرندگان، پستانداران و سایر حیوانات - تحت تأثیر عوامل محیطی مثل گرسنگی، تشنگی، نور، تاریکی، استرس، راحتی، بی‌خوابی و سایر عوامل قرار دارند. این عوامل بر قشر مغز تأثیر می‌گذارند. قشر مغز با نواحی پایین‌تر مغز مثل هیپوتالاموس در ارتباط است؛ جایی که مرکز تولید هورمون‌های جنسی و غیرجنسی در زن و مرد است. هورمون‌هایی که از هیپوتالاموس ترشح می‌شوند، وارد هیپوفیز می‌شوند و از آنجا روی غدد جنسی یعنی بیضه در مردان و تخمدان در زنان اثر می‌گذارند. بنابراین استرس، یکی از عوامل اصلی در کاهش کیفیت تخمک و اسپرم و همچنین ناباروری محسوب می‌شود.

باید فرهنگ‌سازی کنیم

این فوق تخصص ناباروری می‌گوید: یکی از دغدغه‌های اصلی در حوزه ناباروری، ضعف آگاهی عمومی است. ما مراجعین ۲۷ - ۲۸ ساله زیادی داریم که با مشکل کاهش کیفیت تخمک مواجه هستند اما در زمینه فریز کردن اصلا آگاهی ندارند. کاهش کیفیت تخمک در سن بالای ۳۵ سال، پدیده‌ای طبیعی است که در تمام دنیا رخ می‌دهد اما در زیر ۳۰ سال طبیعی نیست.

پارسانژاد می‌گوید: کمکی که رسانه‌ها می‌توانند به ما و به جامعه داشته باشند، افزایش آگاهی عمومی است؛ به‌ طوری که جوانان خودشان برای فریز تخمک اقدام کنند. چون مشاوره دادن و قانع کردن آنها برای انجام این کار بخش زیادی از وقت ما را می‌گیرد. جوانان باید آگاه بشوند و بدانند که فریز کردن تخمک، اقدامی بسیار مثبت است.

فریز تخمک و چالش‌های فرهنگی

البته فریزر کردن تخمک با وجود اهمیت بالای پزشکی، در برخی خانواده‌ها به دلیل حساسیت فرهنگی درباره بکارت با مقاومت مواجه می‌شود. هرچند مجلس، انجام فریزر تخمک برای دختران مجرد بالای ۳۰ سال را تصویب کرده و این کار در حال حاضر کاملا قانونی است.

پارسانژاد می‌گوید: فریز کردن تخمک، اقدامی بسیار مثبت است اما برای خیلی از خانواده‌ها حفظ بکارت دختر تا قبل از ازدواج از نظر فرهنگی اهمیت زیادی دارد. بسیاری از افراد به همین دلیل در این مقطع زمانی برای فریز تخمک اقدام نمی‌کنند و چند سال بعد که ازدواج می‌کنند، با مشکلات متعددی روبرو می‌شوند. بعضی از این زنان بعد از ازدواج با سرزنش‌هایی مواجه می‌شوند مثل این‌که "تو از قبل نابارور بودی و به ما نگفتی". اگر فرهنگ‌سازی در زمینه بانک تخمک صورت گیرد، اتفاقات مثبتی رقم خواهد خورد و این اقدام حتی در روند جوانی جمعیت هم مؤثر خواهد بود. البته همین الان هم خانواده‌ها به‌طرز باورناپذیری از این موضوع استقبال می‌کنند.