معامله با مرگ

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

از اول فروردین تا مهرماه امسال، ۱۵ مورد قتل با اسلحه ثبت شده است؛ آماری که البته براساس اخبار منتشرشده در رسانه‌هاست. آن‌طور که اعلام شده، انگیزه بیشتر این قتل‌ها مسائل شخصی و مالی بوده، با این حال بیشتر افرادی که در این گزارش‌ها از سلاح گرم استفاده کرده‌اند، بنا بر روایت‌های صورت‌گرفته، به نظر نمی‌رسد بزهکاران سابقه‌داری باشند. اما نکته دسترسی آسان و راحت به سلاح گرم است. انتشار ویدئوی کوتاهی از یک درگیری مسلحانه در چالوس، خیلی‌ها را متعجب کرد؛ اواخر مردادماه بود که میلیون‌ها نفر از طریق صفحه‌ کوچک تلفن همراه‌شان شاهد یک درگیری عجیب در خیابان شدند؛ راننده خودروی پژو که با چند راننده دیگر درگیر شده بود، به طور ناگهانی از داخل خودروی خود یک اسلحه کلاشینکف بیرون آورد و شروع به تیراندازی کرد. هرچند بعدا گفته شد همان فرد در یکی از شهرهای آذربایجان غربی دستگیر شده است. پیش‌ازاین بارها تصاویری این‌گونه منتشر شده که حکایت از تیراندازی‌های گروهی و دسترسی به سلاح دارد. با اینکه به استناد آمارها، ثبت قتل برای امسال، روند کاهشی یا ثابتی داشته اما خبرهای منتشر‌شده، نگران‌کننده است. طبق تحلیل‌های جرم‌شناسان، جرم در لایه‌های مختلف جامعه پخش و پراکنده شده است؛ یعنی در گذشته مرزبندی میان مجرمان و افراد عادی روشن‌تر بود و حتی پلیس به‌راحتی می‌توانست افراد بزهکار و محلات پرخطر را شناسایی کند. همچنین جرائم جنایی عمدتا از سوی گروه‌های خاصی از افراد با دسترسی محدود به سلاح رخ می‌داد و امکان پیش‌بینی رفتارهای مجرمانه بیشتر بود. اما امروز، به دلیل درهم‌تنیدگی ساختارهای اجتماعی و اقتصادی، فضا به‌ گونه‌ای تغییر کرده که تقریبا نمی‌توان لایه‌ای از جامعه را عاری از تأثیر جرم دانست. این در حالی است که با جست‌جویی ساده در فضای مجازی، کانال‌های تلگرامی و صفحه‌های اینستاگرامی روبه‌رو می‌شویم که به صورت غیرقانونی خرید‌و‌فروش انواع اسلحه را انجام می‌دهند. متخصصان حوزه جرم‌شناسی باور دارند در دسترس بودن این ابزار می‌تواند یکی از دلایل بروز قتل‌هایی باشد که با اسلحه صورت می‌گیرد.

در خیابان اسلحه به سمتم گرفت

ماجرا برای چهار سال قبل است؛ یک روز تابستانی که «علی» در یکی از محلات غرب تهران بر سر جای پارک ماشین با مرد جوانی در همسایگی خود درگیر شد: «کار مهمی داشتم و باید به‌سرعت سوار ماشین می‌شدم و می‌رفتم ولی ماشینی جلوی در خانه، پارک کرده بود که امکان حرکت را از من گرفته بود. چند دقیقه صبر کردم ولی خبری نشد. چند بار بوق زدم و از مغازه‌دارها سؤال کردم تا شاید صاحب ماشین را بشناسند ولی خبری نشد. بعد از چند دقیقه انتظار، پسر جوانی که تقریبا هم‌سن‌و‌سال خودم بود، جلو آمد و دیدم راننده همان ماشین است. جلو رفتم و شروع به اعتراض کردم ولی او نه‌تنها عذر‌خواهی نکرد، بلکه شروع به فحاشی کرد. دعوا بالا گرفت و یک لحظه دیدم از داخل ماشینش یک اسلحه کلت بیرون آورد و با بدنه‌ اسلحه به سر من کوبید. نمی‌دانم آن اسلحه تیری داشت یا نه ولی من ترسیده بودم. حتی مادر و خواهرم هم آنجا بودند و همه با دیدن این صحنه آن‌قدر ترسیدیم که به‌سرعت به خانه رفتیم و در را بستیم. همه کاسب‌های جلوی ساختمان این صحنه را دیده بودند و من به‌راحتی می‌توانستم از آن فرد شکایت کنم ولی مادرم گفت آدمی که وسط شهر کلت به دست می‌گیرد، آن‌قدر خطرناک است که شاید برای ما دردسری درست کند». بعدا مشخص شد که آن فرد، یک جوان معمولی بوده که پدرش نظامی است و اسلحه را از او برداشته بود.

۱۵ قتل با اسلحه در حدود ۶ ماه

آمار رسمی از تعداد قتل‌های مسلحانه در کشور منتشر نمی‌شود، اما بررسی اخبار و گزارش‌های رسانه‌ای از ابتدای سال ۱۴۰۴ تا پایان شهریور نشان می‌دهد دست‌کم ۱۵ فقره قتل مسلحانه در رسانه‌های رسمی منتشر شده است. این حوادث عمدتا در تهران رخ داده‌اند، اما استان‌هایی مانند مشهد، ساوه، آمل، زنجان، مرودشت و ایلام نیز در این فهرست دیده می‌شوند. بررسی دقیق این حوادث نشان می‌دهد انگیزه‌های اصلی مثل اختلافات خانوادگی، مالی، نزاع‌های خیابانی و انتقام‌جویی بوده است. در برخی پرونده‌ها، قاتل پس از جنایت خودکشی کرده و در موارد دیگر، صحنه‌سازی و پنهان‌کردن آثار جرم مشاهده شده است. اینجا اخبار قتل با اسلحه را از فروردین بررسی می‌کنیم: یکم فروردین؛ در جنوب تهران خبر نزاع بین دو نفر با سلاح گرم و سرد به دلیل اختلافات شخصی رسانه‌ای شد که منجر به قتل یک نفر و بازداشت قاتل شده بود. دوم فروردین؛ در منطقه جنت‌آباد خبر قتل با اسلحه در رسانه‌ها مطرح شد که مردی با شلیک سه گلوله در پارکینگ خانه‌اش کشته شد. طبق اطلاعاتی که خبری‌شده، سلاح در محل کشف شده بود و حتی احتمال خودکشی هم مطرح شده بود. پس از آن ۱۸ تیر‌ماه خبر درگیری سه جوان در نظام‌آباد منتشر شد که برای درگیری خیابانی مسلح شده‌ بودند و یکی به‌ طور ناخواسته به دوستش شلیک کرد و او را کشت. سی‌ام تیر‌ماه؛ کارگر سابق یک شرکت پیمانکاری به‌ دلیل اخراج از مجموعه، مؤسس ۷۰‌ساله شرکت را با کلت کشت و نگهبان را مجروح کرد. پس از این اتفاق هم خودکشی کرد. این خبر هفتم مرداد رسانه‌ای شد. ماجرای دیگری که ۲۸ خرداد اتفاق افتاد و ۱۸ تیر در رسانه‌ها منتشر شد، مربوط به قتل مردی ۴۰‌ساله در منطقه سوهانک تهران است. این مرد با ۱۰ گلوله به دست برادرش به قتل رسید که انگیزه آن اختلافات بر سر ارثیه گزارش شد. ماجرای دیگر پنجم خرداد در شرق تهران رقم خورد و سی‌ام تیر خبری شد؛ ماجرا بر سر نزاع خیابانی و کشته‌شدن یک نفر به ضرب گلوله بود. ششم مرداد‌ماه هم مردی ۳۸‌ساله در ساوه با اسلحه شکاری فردی ۳۵‌ساله را با انگیزه اختلافات شخصی به قتل رساند و سپس خودکشی کرد. در بین اخبار مختلف رسانه‌ها، دهم مرداد در منطقه نبرد تهران مردی به دلیل اختلافات مالی و خانوادگی با برادرش او را در ساختمان خانوادگی با شلیک گلوله کشت و فرار کرد. پس از آن ۱۵ مردادماه در منطقه دهشک مشهد صاحب باغی به‌‌ دلیل چیده‌شدن چند دانه آلو، رهگذری را مقابل خانواده‌اش با شلیک نزدیک کشت. در مورد دیگر، ۲۳ مرداد داماد خانواده در مینودشت آمل با انگیزه اختلافات خانوادگی و مالی، همسر و فرزندانش را با کلت کشت و سپس خودکشی کرد. این ماجرا که روز ۲۷ مرداد رسانه‌ای شد، باعث کشته‌شدن هشت نفر و زخمی‌شدن چندین نفر دیگر شد. در چهارم مردادماه هم مدیر سابق اداره‌ای دولتی، همسر و دختر ۱۳‌ساله‌اش را در منطقه چیتگر با اسلحه کشت که ابتدا قصد پنهان‌سازی جنایت با صحنه‌سازی سرقت داشت اما سرانجام اعتراف کرد. ماجرا هجدهم شهریور‌ماه رسانه‌ای شد. در بیست‌و‌ششمین روز مردادماه، مردی ۵۹‌ساله در مرودشت با انگیزه شخصی در زمین کشاورزی مرد ۶۱‌ساله‌ای را به قتل رساند. البته ماجرا به این اخبار محدود نمی‌شود. در زنجان هم مردی ۴۷‌ساله به دلیل اختلافات خانوادگی، با اسلحه شکاری، جوان ۲۴‌ساله‌ای را در پارک کشت. در ۳۱ شهریور هم خبری از نزاع بین دو نمایشگاه‌دار در مشیریه تهران منتشر شد که قاتل بعد از ۱۵ ماه فرار، در اصفهان بازداشت شد. در آخرین اخبار مربوط به قتل با اسلحه، هفتم مهر جوانی در ایلام با انگیزه اختلافات مالی و ارثیه عمو، زن‌عمو و پسرعمویش را با سلاح گرم کشت و دو همسایه میانجی را نیز زخمی کرد که اخبار همه‌ این موارد در رسانه‌های رسمی  منتشر شده است.

خرید و فروش آسان اسلحه در کانال‌های تلگرامی

به گفته برخی کارشناسان، یکی از دلایل وقوع قتل‌ با سلاح گرم، در دسترس بودن این ابزار در برخی اقشار جامعه است. با این حال بررسی‌های «شرق» نشان می‌دهد که انواع اسلحه در کانال‌های تلگرامی خرید و فروش می‌شود. این کانال‌ها در قالب آگهی‌های غیرقانونی انواع سلاح‌های شکاری، کلت، برنو، کلاشینکف و مهمات مرتبط را می‌فروشند؛ اسلحه‌هایی که طبق گفته گردانندگان این کانال‌ها، متعلق به کشورهای روسیه، ترکیه، آلمان، ایتالیا، ایالات متحده و فرانسه هستند. راه ارتباط با ادمین‌های این کانال‌ها، واتس‌اپ است. فروشندگان این توضیح را می‌دهند که «به ‌دلایل امنیتی» خط موقتا خاموش یا در دسترس نیست. آنها در آگهی‌های خود عنوان می‌کنند که این اسلحه‌ها را برای تمام نقاط کشور می‌فرستند.

تشدید مجازات بی‌اثر است

قوانین مربوط به اسلحه در ایران با چالش‌های اجرائی همراه است. این موضوعی است که ابوذر نصرالهی، وکیل پایه یک دادگستری و عضو کانون وکلا، در گفت‌وگویی با «شرق» بر آن تأکید می‌کند که صرف جرم‌انگاری و وضع قانون کافی نیست؛ مشکل اصلی در اجرای قانون و کنترل قاچاق اسلحه است. این وکیل با اشاره به پیشینه تاریخی حمل سلاح در میان برخی اقوام و عشایر توضیح می‌دهد: «از دیرباز در مناطق مرزی و عشایری اسلحه وجود داشته و حتی در بزنگاه‌های تاریخی به کار آمده است. اما امروز این موضوع نیازمند نظام‌مندشدن است؛ یعنی سلاح‌ها شناسنامه‌دار شوند، آموزش‌های لازم برای استفاده ایمن داده‌ و با موارد غیرمجاز برخورد شود. در بسیاری کشورها مانند آمریکا، هر سلاح شناسنامه دارد و مسیر تولید و فروش آن مشخص است و چنانچه اگر گلوله‌ای از آن شلیک شود، کاملا قابل ردیابی بوده و اسلحه شلیک‌کننده قابل شناسایی است». نصرالهی، مهم‌ترین چالش موجود را ضعف در نظارت و کنترل می‌داند: «با وجود قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات مصوب ۱۳۹۱ و اصلاحیه آن و تشدید مجازات در ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ به ‌دلیل نبود نظارت کافی هنوز در مرزها امکان تهیه آسان اسلحه وجود دارد و حتی امکان انتقال آن به شهرهای بزرگ به‌سادگی انجام می‌شود. در فضای مجازی نیز کانال‌ها و صفحات خرید و فروش اسلحه فعال‌اند، بدون آنکه نظارت کافی صورت گیرد. این در حالی است که نهادهای متعددی از وزارت اطلاعات تا پلیس فتا و نیروی انتظامی متولی این امر هستند. به نظر می‌رسد برخی موازی‌کاری‌ها باعث شده دقت و تمرکز کافی بر موضوع وجود نداشته باشد». به گفته این وکیل دادگستری، پیامدهای حمل و نگهداری اسلحه غیرمجاز فقط به قتل محدود نمی‌شود: «پرونده‌های متعددی از سرقت‌های مسلحانه، خفت‌گیری، تجاوز و حتی آدم‌ربایی با سلاح وجود دارد. یکی از پرونده‌هایی که پیگیری می‌کردم مربوط به ربودن یک نوجوان با اسلحه در روز روشن بود؛ حادثه‌ای که آثار روانی آن تا پایان عمر همراه قربانی می‌ماند. همچنین در مواردی زنان با تهدید اسلحه مورد تعرض قرار گرفته‌اند. اینها آسیب‌هایی است که هم جسمی و هم روحی است و باید جدی گرفته شود». نصرالهی در بخش دیگر صحبت‌های خود یادآور شد که بدون تقویت بخش اجرائی، حتی بهترین قوانین نیز کارایی لازم را نخواهند داشت: «ما به نظارت جدی‌تر، شناسنامه‌دارشدن سلاح‌ها و همکاری هماهنگ نهادهای مسئول نیاز داریم. بی‌توجهی به این مسئله می‌تواند خلأهای امنیتی بزرگی ایجاد کند».

دامنه جرم به افراد عادی رسیده

با وجود آنکه مجازات تهیه اسلحه غیرقانونی در سال‌های اخیر تشدید شده، اما به گفته بسیاری از کارشناسان، همچنان خرید و فروش آن سهل است. سلمان کنانی، جرم‌شناس و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با «شرق» به بررسی روند تحولات جرائم مرتبط با سلاح در ایران می‌پردازد و نکاتی را درباره تغییر الگوهای جنایی و اقتصادی در این حوزه بیان می‌کند. طبق نظر این جرم‌شناس: «در گذشته مجرمان و محلات پرخطر قابل شناسایی بودند. اما امروز با پدیده‌ای که من نامش را ریزوم‌گونه‌شدن می‌گذارم، مواجهیم؛ یعنی جرم در لایه‌های مختلف جامعه پخش و پراکنده شده است. نتیجه این وضعیت، عادی‌شدن خرید و فروش اسلحه و دیگر کالاهای ممنوعه است که حتی گاهی با اطلاع مسئولان نیز انجام می‌شود. در گذشته مرزبندی میان مجرمان و افراد عادی روشن‌تر بود و حتی پلیس به‌راحتی می‌توانست افراد بزهکار و محلات پرخطر را شناسایی کند و جرائم جنایی عمدتا توسط گروه‌های خاصی از افراد با دسترسی محدود به سلاح رخ می‌داد و امکان پیش‌بینی رفتارهای مجرمانه بیشتر بود. اما امروز، به دلیل درهم‌تنیدگی ساختارهای اجتماعی و اقتصادی، فضا به‌گونه‌ای تغییر کرده که تقریبا نمی‌توان لایه‌ای از جامعه را عاری از تأثیر جرم دانست». کنانی تأکید می‌کند که طبق بررسی‌ها در شرایط فعلی، به‌نظر بسیاری از افراد نه به قصد استفاده شخصی یا درگیری، بلکه با ذهنیت معاملاتی و تجاری وارد عرصه خرید و فروش سلاح می‌شوند. او معتقد است بازار اسلحه در ایران به یکی از اشکال رسمی تجارت غیرقانونی تبدیل شده و این وضعیت در کنار قاچاق کالاهای دیگری مانند بنزین، برنج و نفت، نشان‌دهنده اقتصاد جرم‌زده و مبتلا به قاچاق در همه سطوح است. این استاد دانشگاه با اشاره به مقایسه میان ایران و آمریکا توضیح می‌دهد: «اگرچه ایالات متحده آزادترین قوانین جهان در زمینه دسترسی به سلاح را دارد، اما برای جرائم مرتبط با تجارت اسلحه مجازات‌هایی هم‌سنگ با جرائم علیه امنیت ملی در نظر گرفته است. به همین دلیل، این کشور با وجود دسترسی گسترده شهروندان به سلاح، توانسته یکی از ایمن‌ترین جوامع از نظر کنترل خشونت مسلحانه باشد. در مقابل، ایران با وجود محدودیت‌های قانونی، امروز شاهد عادی‌شدن خرید و فروش سلاح به‌ عنوان یک کالاست و همین موضوع امنیت اجتماعی را تهدید می‌کند». کنانی، همچنین ریشه این وضعیت را در «بی‌قاعدگی نظام اقتصادی» و «بی‌توجهی مسئولان به فضای سایبری» می‌داند و توضیح می‌دهد: «در فضای مجازی صدها کانال فعال در زمینه فروش مواد مخدر یا سلاح فعالیت می‌کنند‌». این جرم‌شناس، چنین وضعیتی را نوعی «بی‌قانونی قانونی» توصیف می‌کند و می‌گوید: «شرایطی که در آن، با وجود ممنوعیت‌های رسمی، خرید و فروش سلاح عملا آزاد تلقی می‌شود. برای مقابله با این روند، باید رویکردی مبتنی بر واقع‌بینی، اصلاح ساختارهای اقتصادی و بازنگری جدی در سیاست‌های نظارتی و قضائی در حوزه فضای مجازی و بازارهای غیررسمی اتخاذ شود».

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.