چرا همچنان قطعی برق داریم؟

ناترازی برق تابستانی در حالی بار دیگر به یکی از چالش‌های اصلی اقتصاد و زندگی روزمره مردم تبدیل شده که مسئولان از تامین کامل سوخت نیروگاه‌ها خبر می‌دهند.

ناترازی برق تابستانی در حالی بار دیگر به یکی از چالش‌های اصلی اقتصاد و زندگی روزمره مردم تبدیل شده که مسئولان از تأمین کامل سوخت نیروگاه‌ها خبر می‌دهند؛ اما چرایی تداوم اختلال در شبکه برق، موضوعی است که این روزها دغدغه بسیاری از شهروندان و فعالان صنعتی شده است.

چرا همچنان قطعی برق داریم؟

با آغاز روزهای گرم سال و بالا رفتن میزان مصرف برق در کشور، بحث ناترازی برق دوباره نقل محافل شده است. طی هفته‌های گذشته، رسانه‌های مختلف از خاموشی‌های مقطعی در برخی استان‌ها و اخطار مجدد وزارت نیرو نسبت به احتمال قطعی برق گزارش داده‌اند. این در حالی است که در سال گذشته یکی از مهم‌ترین دلایل ناترازی، کمبود سوخت نیروگاه‌ها عنوان می‌شد. اما طبق اعلام رسمی شرکت ملی گاز امسال فرآیند تأمین سوخت نیروگاه‌ها به طور کامل انجام شده است.

اما چرا با وجود رفع مشکل سوخت، همچنان خاموشی، ناترازی برق و هشدار مسئولان وجود دارد؟ این گزارش به بررسی علت‌ها و ریشه‌های پنهان این بحران می‌پردازد؛ بحرانی که می‌تواند زمینه ساز مشکلات جدی برای صنایع، کشاورزی و حتی رفاه خانوارها باشد.

تحلیلگرها معتقدند که مهم‌ترین کلید واژه ناترازی برق در سال جاری نه کمبود سوخت بلکه «افزایش مصرف» و «سرعت پایین رشد تولید» است. طبق گزارش رسمی شرکت مدیریت شبکه برق ایران، رکورد مصرف برق شکسته شده است. که این رکوردشکنی عوامل مختلفی دارد از جمله رشد غیر مجاز مصرف برق به خصوص در سال جاری.

فرید مرادی، کارشناس منابع انرژی و استاد دانشگاه در مصاحبه با خبرنگار مهر می‌گوید: مساله ناترازی برق امسال بیش از آنکه به زیرساخت تأمین سوخت برگردد، نتیجه عدم توسعه ظرفیت نیروگاهی در برابر رشد بی‌سابقه مصرف است. در واقع، صنعت برق ایران در یک دهه اخیر رشد متوسط سالانه ۲ تا ۳ درصدی ظرفیت نصب شده را تجربه کرده، اما همزمان نرخ رشد مصرف غالباً ۵ تا ۸ درصد بوده است.

او ادامه می‌دهد: در سال جاری، به دلیل سیاست‌های دولت و همکاری وزارت نفت، مشکل کمبود سوخت تقریباً برطرف شد؛ اما نکته اینجاست که وقتی هر سال هزار تا دو هزار مگاوات به ظرفیت اسمی نیروگاه‌ها افزوده می‌شود اما افزایش مصرف ۴ هزار مگاوات است، طبیعی است که با وجود سوخت کافی باز هم تراز منفی باشد و خاموشی داشته باشیم.

دلایل ریشه‌ای ناترازی برق

با بررسی داده‌های منتشر شده از وزارت نیرو و نظر کارشناسان، دلایل قطعی برق و ناترازی زمانی که سوخت نیروگاه‌ها تأمین شده، به چند محور اصلی مربوط می‌شود:

۱. رشد سریع مصرف

ایران با جمعیت جوان و رشد فناوری و صنایع نوین، سالانه با رشد قابل توجهی در مصرف برق مواجه است؛ به ویژه در تابستان و ماه‌های گرم، کولرهای گازی و سایر وسایل سرمایشی سهم بزرگی در افزایش بار بر شبکه دارند.

۲. ضعف در توسعه ظرفیت نیروگاهی

سرمایه‌گذاری دولت در احداث نیروگاه‌های جدید طی سال‌های گذشته به دلیل مشکلات بودجه‌ای و تحریم‌ها با تأخیر مواجه شده است. از سوی دیگر، بسیاری از نیروگاه‌های موجود نیز با راندمان پایین فعالیت می‌کنند و بخش قابل توجهی از ظرفیت اسمی شبکه عملیاتی نمی‌شود.

۳. فرسودگی شبکه انتقال و توزیع برق

علاوه بر تولید، ظرفیت انتقال و شبکه توزیع نیز دارای فرسودگی است؛ همین فرسودگی باعث می‌شود بخش قابل توجهی از برق تولیدی به دلیل اتلاف انرژی یا سوختن تجهیزات به مصرف‌کننده نهایی نرسد.

۴. افزایش مصرف غیرمتعارف دستگاه‌های استخراج رمز ارز

اگرچه طبق سیاست‌های جدید وزارت نیرو، نظارت بر استخراج غیرمجاز رمز ارزها شدت یافته، اما همچنان بخش پنهانی از مصرف برق کشور از این محل نشأت می‌گیرد و بر بار شبکه می‌افزاید.

۵. نبود سیاست‌های جدی مدیریت مصرف

فرهنگ‌سازی واقعی در مدیریت مصرف تنها به پیامک و توصیه شفاهی محدود شده و ابزارهای انگیزشی (مانند تعرفه‌های پلکانی مؤثر، جوایز کاهش مصرف و…) کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.

سکوت آمار درباره بحران

یک نکته مهم که کمتر بدان اشاره می‌شود، مربوط به شفاف نبودن آمار نیروگاه‌های جدید وارد مدار شده است. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که در مقابل افزایش ۴ هزار مگاوات مصرف پیک در تنها ۱۲۰۰ مگاوات (حدود یک چهارم) به ظرفیت عملیاتی کشور اضافه شده که این خود به معنای فشار مضاعف بر شبکه است.

صنایع قربانی ناترازی برق

با شروع خاموشی‌ها، اولین قربانیان ناترازی برق صنایع بزرگ به خصوص فولاد و سیمان بودند. طبق دستورالعمل وزارت نیرو، صنایع عمده در ساعات اوج مصرف، با سهمیه‌بندی اجباری مواجه شده‌اند؛ موضوعی که به گفته انجمن تولیدکنندگان فولاد به کاهش تا ۴۰ درصدی ظرفیت تولید در تابستان سال گذشته منجر شده است.

در گفت‌وگوی کوتاهی که با مجید روشن‌بین، مدیر یکی از شرکت‌های فولادی انجام دادیم، او می‌گوید: خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده که به ما اعلام می‌شود این موضوع هم تولید را مختل می‌کند هم باعث آسیب به تجهیزات می‌شود. تا زمانی که توسعه نیروگاهی متناسب با رشد صنایع انجام نشود، همه‌ی زنجیره آسیب می‌بیند.

راهکارهای کوتاه‌مدت و بلندمدت برون‌رفت از ناترازی برق

گرچه برنامه‌هایی مانند تغییر ساعات کاری ادارات، مدیریت مصرف وسایل سرمایشی و قطع برق رمز ارزها انجام شده، اما به گفته مرادی، برای عبور از بحران ناترازی اقدامات زیر باید دنبال شود: الف) سرمایه‌گذاری سالانه لازم برای توسعه و نوسازی نیروگاه‌های حرارتی و تجدید پذیر؛ ب) افزایش سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی در حوزه انرژی‌های پاک؛ ج) اجرای جدی سیاست‌های تشویقی برای مشترکان کم‌مصرف؛ د) ارتقای بهره‌وری تجهیزات و استاندارد کردن لوازم خانگی؛ ه) تشویق صنایع به احداث نیروگاه اختصاصی یا استفاده از انرژی خورشیدی؛ و) ساماندهی مصرف‌کنندگان پرمصرف و شبکه استخراج رمز ارز

این گزارش اضافه می‌کند ناترازی برق در تابستان اگرچه با تأمین سوخت نیروگاه‌ها مواجه نیست، اما دلیل اصلی آن عقب ماندگی در توسعه نیروگاهی در مقابل رشد مصرف است. در شرایطی که بحران مصرف برق در سطح خانگی و صنعتی خود را به وضوح نشان داده، مسئولان باید روی مسیرهای جدی افزایش ظرفیت تولید، بهینه‌سازی شبکه و ترویج فرهنگ درست مصرف انرژی تمرکز کنند. عدم توجه به این موضوع، تنها ادامه‌دار شدن سایه خاموشی‌ها و آسیب به اقتصاد ملی است.