شرق از دیپلماسی میانجی‌گرایانه در تنش هند و پاکستان گزارش می‌دهد؛
خط صلح
در آستانه سفر امروز دوشنبه عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران به پاکستان، شاهد تداوم دیپلماسی میانجی‌گرایانه بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برای کاهش تنش‌های فزاینده میان اسلام‌آباد و دهلی‌نو هستیم. حمله تروریستی ۲۲ آوریل ۲۰۲۵ در منطقه پهلگام جامو و کشمیر تحت کنترل هند، که به کشته شدن ۲۶ نفر، عمدتاً گردشگر، منجر شد، روابط دو همسایه هسته‌ای را به نقطه بحرانی رساند.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق، در پاسخ به این بحران، بازیگران بین‌المللی با هدف جلوگیری از درگیری نظامی وارد عمل شده‌اند. کایا کالاس، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در شبکه اجتماعی ایکس اعلام کرد که با وزرای امور خارجه هند و پاکستان گفت‌وگو کرده و از هر دو طرف خواسته است «خویشتنداری» کرده و از طریق مذاکره تنش‌ها را کاهش دهند. به نقل از خبرگزاری آناتولی، کالاس تأکید کرد که «افزایش تنش‌ها به نفع هیچ‌کس نیست». این موضع اتحادیه اروپا نشان‌دهنده نگرانی از پیامدهای منطقه‌ای و جهانی یک درگیری احتمالی میان دو قدرت هسته‌ای است، به‌ویژه با توجه به تبادل آتش اخیر در خط کنترل و اقدامات تلافی‌جویانه دوجانبه.
همزمان، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، در تماس تلفنی روز جمعه با سوبرامانیام جایشانکار، همتای هندی خود، بر حل‌وفصل دیپلماتیک بحران تأکید کرد. به گزارش ریانووستی و بیانیه وزارت خارجه روسیه، لاوروف خواستار حل اختلافات بر اساس ابزارهای سیاسی و دیپلماتیک دوجانبه، مطابق با توافقنامه سیملا (۱۹۷۲) و بیانیه لاهور (۱۹۹۹) شد. این دو سند، که بر حل مسائل کشمیر از طریق گفت‌وگوی مستقیم تأکید دارند، چارچوبی برای کاهش تنش ارائه می‌دهند. لاوروف و جایشانکار همچنین برنامه تماس‌های آتی در سطوح بالا را بررسی کردند، که نشان‌دهنده تلاش روسیه برای حفظ نفوذ دیپلماتیک خود در منطقه است. موضع روسیه، به‌عنوان شریک تاریخی هند و میانجی بالقوه، بر اهمیت دیپلماسی دوجانبه در جلوگیری از تشدید بحران متمرکز است.
چشم‌انداز دیپلماسی
سفر قریب‌الوقوع عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، به پاکستان، که به گفته اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، برای گفت‌وگو درباره «تحولات اخیر منطقه‌ای و بین‌المللی» انجام می‌شود، نشانه‌ای از نقش فزاینده بازیگران منطقه‌ای در میانجی‌گری است. ایران، با روابط نزدیک با پاکستان و همکاری‌های اقتصادی با هند (مانند پروژه بندر چابهار)، موقعیت منحصربه‌فردی برای تسهیل گفت‌وگو دارد. این سفر می‌تواند مکمل تلاش‌های بین‌المللی، از جمله فراخوان‌های اتحادیه اروپا و روسیه، برای جلوگیری از درگیری نظامی باشد.
با این حال، چالش‌های متعددی پیش روی دیپلماسی قرار دارد. اقدامات تلافی‌جویانه هند، مانند تعلیق معاهده آب سند و ممنوعیت واردات و ترانزیت کالاهای پاکستانی، و پاسخ‌های متقابل پاکستان، از جمله بستن حریم هوایی و تهدید به اقدام نظامی، فضای اعتماد را تضعیف کرده است. اظهارات محمد اسحاق‌دار، معاون نخست‌وزیر پاکستان، مبنی بر اینکه اسلام‌آباد «اولین کشور شروع‌کننده» تنش نخواهد بود، اما واکنشش «بسیار قوی» خواهد بود، نشان‌دهنده آمادگی برای پاسخ نظامی در صورت اقدام هند است. به‌طور مشابه، تصمیم هند برای اعطای آزادی عملیاتی به ارتش، خطر درگیری غیرعمدی را افزایش می‌دهد، به‌ویژه در خط کنترل که تبادل آتش ادامه دارد.
اتهامات هند علیه پاکستان مبنی بر حمایت از تروریسم، و انکار این اتهامات توسط اسلام‌آباد، همراه با درخواست تحقیقات مشترک، اختلافات عمیق در روایت‌های دو طرف را نشان می‌دهد. معاهده آب سند، که آصف آن را حیاتی برای بقای پاکستان خواند، به نقطه کانونی تنش تبدیل شده است. تهدید پاکستان به تخریب هر سازه‌ای که آب سند را منحرف کند، و اتهامات آصف علیه مودی مبنی بر «صحنه‌سازی سیاسی»، پیچیدگی‌های حل بحران را افزایش می‌دهد.
میانجی گری ها پاسخ می دهد؟
تلاش‌های دیپلماتیک جاری، از فراخوان اتحادیه اروپا برای خویشتنداری تا تأکید روسیه بر گفت‌وگوی دوجانبه، نشان‌دهنده اجماع جهانی بر ضرورت جلوگیری از درگیری میان دو قدرت هسته‌ای است. سفر عراقچی به پاکستان هم می‌تواند این تلاش‌های دیپلماتیک میانجی گرایانه را تقویت کند، به‌ویژه با توجه به روابط ایران با هر دو کشور. با این حال، موفقیت در کنترل بحران به توانایی طرفین در بازسازی اعتماد و توقف اقدامات تلافی‌جویانه بستگی دارد. توافقنامه سیملا و بیانیه لاهور، که لاوروف به آن‌ها اشاره کرد، چارچوبی تاریخی برای گفت‌وگو ارائه می‌دهند، اما اجرای آن‌ها نیازمند اراده سیاسی قوی است.
برای هند، فشار داخلی برای پاسخ قاطع به حمله تروریستی، همان‌طور که مودی اعلام کرده، دیپلماسی را دشوار می‌کند. برای پاکستان، نگرانی از انحراف آب سند و اتهامات علیه هند به‌عنوان «تحریک‌کننده»، موضع دفاعی را تقویت کرده است. در این میان، میانجی‌گری بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای از اروپا و روسیه گرفته تا چین، ایران و ...، که از روابط متوازن با هر دو طرف برخوردار است، می‌تواند به ایجاد فضای گفت‌وگو کمک کند. با این حال، تا زمانی که تبادل آتش در خط کنترل متوقف نشود و اقدامات تنبیهی دوجانبه ادامه یابد، خطر درگیری نظامی باقی خواهد ماند.
در پایان، دیپلماسی میانجی‌گرایانه، از اروپا تا روسیه و ایران، فرصتی برای مهار بحران فراهم می‌کند. موفقیت این تلاش‌ها به توقف اقدامات خصمانه، احیای گفت‌وگوی دوجانبه، و تمرکز بر تحقیقات مشترک درباره حمله پهلگام بستگی دارد. جهان نظاره‌گر است تا ببیند آیا هند و پاکستان می‌توانند از سایه جنگ فاصله بگیرند و به دیپلماسی فرصت دهند.
