فولاد مبارکه؛ فولاد سبز

فولاد، صنعت مادر و زیربنای رشد و توسعه سایر صنایع به شمار می‌آید و امروز ایران به همراه شماری از کشورهای توسعه‌یافته، جزو ۱۰ تولیدکننده بزرگ فولاد در جهان به شمار می‌آید. این نکاتی است که محمدیاسر طیب‌نیا، مدیرعامل شرکت فولاد مبارکه، در‌باب اهمیت صنعت فولاد کشور به زبان می‌آورد و تأکید می‌کند‌ نگرانی برای آلایندگی صنعت فولاد یا هر صنعت دیگر باید به تولید سبز بینجامد و امروز با فناوری‌های روز جهان، بسیاری از صنایع، از جمله فولاد، قادر هستند‌ فرایند تولید خود را با حداقل آلایندگی و آسیب به محیط زیست انجام دهند.

ایران در فهرست غول‌های فولاد جهان

محمدیاسر طیب‌نیا، مدیرعامل فولاد مبارکه اصفهان، به نقش فولاد در توسعه کشورها اشاره می‌کند و می‌گوید: «صنعت فولاد در همه‌جای دنیا به عنوان یک صنعت مادر و زیربنای رشد و توسعه کشورها و سایر صنایع به حساب می‌آید و کشورهای توسعه‌یافته همچنان به سرمایه‌گذاری در این صنعت تأکید دارند. امروزه کشورهایی مثل چین، کره جنوبی، برزیل، هند و‌...، در مجموع کشورهایی که در یکی-دو دهه اخیر رشد و توسعه فزاینده‌ای داشتند، بازیگران اصلی صنعت فولاد هستند. خوشبختانه ایران هم از این نظر جایگاه قابل قبولی دارد و جزو ۱۰ کشور اصلی تولیدکننده فولاد در جهان به شمار می‌آید».

او ادامه می‌دهد: «صنعت فولاد‌ بین سایر صنایع کشور هم رشد بسیار خوبی داشته است و اگر بخواهیم تمام زنجیره این صنعت را در نظر بگیریم، سالانه به طور متوسط رشد هشت تا ۱۰‌درصدی را تجربه می‌کند.‌

امروز رتبه ایران در تولید فولاد بالاتر از کشورهایی مثل فرانسه، ایتالیا و بسیاری از کشورهای مدعی این صنعت است و با وجود تحریم، به دلیل اینکه در سال‌های قبل سرمایه‌گذاری‌های هدفمند و هوشمندانه در این صنعت انجام شد، همچنان رشد و توسعه صنعت فولاد ایران ادامه دارد و اگر برخی محدودیت‌های انرژی، حمل‌ونقل، مواد اولیه و‌... نباشد، ما می‌توانیم رتبه دهم تولید فولاد در جهان را تا رتبه هفت تقلیل دهیم».

فولاد سبز در جهان مدرن

مدیرعامل فولاد مبارکه اصفهان درباره چالش محیط زیست و فعالیت صنعت فولاد در کشورهای توسعه‌یافته توضیح می‌دهد: «بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته به سمت تولید فولاد سبز حرکت کرده‌اند و سیاست‌های عجیبی برای تقابل با صنایع فولادی وضع نکرده‌اند. به عنوان مثال، در چین که بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد است، همچنان بسیاری از کارخانه‌های فولاد در مراکز شهری قرار دارند اما استانداردهای تولید در این کارخانه‌ها را ارتقا داده‌اند و با محیط زیست سازگار کرده‌اند.‌ بنابراین اگر صنعت فولاد ایران آلاینده باشد، این ضعف سیاست‌گذاران است و دغدغه‌مند‌نبودن و نداشتن سوگیری مناسب از سوی آنها را نشان می‌دهد. ما می‌توانیم هم صنعت را داشته باشیم و آن را رشد و توسعه بدهیم، هم برای سازگاری صنعت با محیط زیست و تولید پایدار برنامه‌ریزی کنیم».

طیب‌نیا با اشاره به فشارهای متعدد بر صنایع تأکید می‌کند: «در شرایطی که صنایع فشارهای متعددی از قبیل تحریم، تورم، فضای نامساعد کسب‌و‌کار، ناترازی انرژی، بحران آب و‌... را تجربه می‌کنند، انتشار داده‌های نادرست و فشار افکار عمومی بر صنایع، شرایط را برای فعالیت کارخانه‌ها و تولیدکنندگان دشوارتر از همیشه کرده است و امکان تحلیل درست و رفع کارشناسی آسیب‌ها را از متولیان گرفته است. به عنوان مثال، دولت به‌جای تنوع در سبد انرژی مصرفی خانوار، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، بهبود راندمان نیروگاه های برق و‌...، اولین سیاستی که به ذهنش می‌رسد، قطع گاز یا برق صنایع است.

بدون اینکه توجه کنیم وقتی برق یا گاز صنایع قطع می‌شود، تولید ناخالص ملی کاهشی می‌شود و این مسئله روی کاهش اشتغال، کاهش صادرات و ارزآوری و در نتیجه، افزایش قیمت ارز، سقوط ریال و تورم تأثیر می‌گذارد. جالب اینجاست که دولت نام این دسته از اقدامات را حمایت از خانوار می‌گذارد و تصور می‌کند که اگر برق خانگی یا گاز خانگی را قطع نکرد و به‌جای آن برق و گاز صنایع را قطع کرد، از خانوار حمایت کرده است. این در‌حالی است که تضعیف صنایع و تولید حتما بر زندگی مردم و خانوارها تأثیر غیرمستقیم خواهد گذاشت».

او در ادامه می‌افزاید: «نگاه دولت به کاهش مصرف انرژی باید اصلاح ساختار مصرف انرژی باشد؛ چه این مصرف‌کننده خانوارها باشند چه صنایع. یعنی دولت باید راهکارهایی برای اصلاح مصرف انرژی در خانه‌ها بیاندیشد و صنایعی را که بهره‌وری بالای انرژی ندارند موظف به بهینه‌سازی مصرف انرژی کند، نه اینکه برق و گاز صنایع و کارخانجات را قطع کند. به عنوان مثال، در‌حال‌حاضر فولاد مبارکه برای کاهش مصرف انرژی‌ سرمایه‌گذاری کرده است و نیروگاه ۹۱۴‌مگاواتی کلاس F را احداث کرده که راندمان تولید آن بیش از دو برابر نیروگاه‌های موجود در کشور است. یعنی اگر نیروگاه موجود بین ۲۰ تا ۳۰ درصد راندمان دارند، این نیروگاه نزدیک ۶۰ درصد راندمان تولید انرژی دارد. از آن سمت، نیروگاه خورشیدی ۶۰۰‌مگاواتی در دست احداث دارد که اصلا آلایندگی محیط‌زیستی ندارد».

تولید فولاد و توجیه اقتصادی

مدیرعامل فولاد مبارکه اصفهان با اشاره به لزوم تهیه نقشه راه تولید براساس هزینه و فایده، توضیح می‌دهد: «اساسا باید ارزش افزوده مبنای برنامه‌ریزی و جهت‌گیری تولید در کشور باشد. ببینید، این را دیگر من نمی‌گویم و ارزیابی‌های مستقل می‌گوید که فولاد مبارکه در سال ۱۴۰۱ بین شرکت‌های برتر کشور به لحاظ ایجاد ارزش افزوده است. اصلا تفاوت فولاد با صنایع دیگر در همین تولید ارزش افزوده بالاست. خوشبختانه ما در کشور زنجیره کامل فولاد را در اختیار داریم. در‌واقع کل ارزش افزوده این صنعت در داخل کشور شکل گرفته است. شما یک صنعت دیگر نام ببرید که این مزیت را داشته باشد.

به عنوان مثال، در همین حوزه کشاورزی می‌بینید که بذر از خارج از کشور وارد می‌شود یا مثلا میزان مصرف آب در فولاد را با میزان مصرف آب برای کشت هندوانه را مقایسه کنید یا میزان درآمدی که فولاد ایجاد‌ می‌کند. نسبت به میزان درآمدی که کشت هندوانه ایجاد می‌کند‌ یا میزان ارزآوری فولاد و هندوانه را با هم مقایسه کنید. اصلا این موارد قابل قیاس نیستند».

طیب‌نیا ادامه می‌دهد: «فولاد از جمله صنایعی است که به ازای یک مترمکعب آب، ارزش افزوده بالایی تولید می‌کند و اشتغال‌زایی قابل توجهی دارد. هر تن سنگ آهن خام، شاید ۱۰۰ یا ۲۰۰ هزار تومان قیمت دارد و وقتی تبدیل به فولاد می‌شود، هر تن آن ۳۰ میلیون تومان قیمت دارد و وقتی تبدیل به محصولاتی مثل ورق‌های رنگی یا قلع اندود یا گالوانیزه می‌شود، بهای آن به ۴۰ تا ۵۰ میلیون تومان به ازای هر تن می‌رسد. اگر محصول نهایی ورق‌های سیلیکونی و ورق‌های استنس استیل باشد، ارزش افزوده آن نسبت به ماده خام اولیه بیشتر از هزار برابر می‌شود. شما کدام محصول کشاورزی را می‌توانید با چنین قابلیتی پیدا کنید که ارزش افزوده آن نسبت به ماده اولیه به بیشتر از هزار برابر برسد؟».

جانمایی فولاد و چند نکته

او در ادامه درباره جانمایی صنایع فولاد هم توضیح می‌دهد: «در اینجا چند نکته وجود دارد. یک نگاه ساده و ابتدایی به موضوع این است که صنعت فولاد، صنعتی آب‌بر است، پس باید این صنعت در کنار آب و کنار دریا شکل بگیرد. بخشی از این حرف درست است و الان می‌بینیم در بسیاری از موارد صنایع فولاد، به‌ویژه آنهایی که مبتنی‌بر صادرات هستند، در کنار دریا قرار دارند. این اتفاق به‌ویژه در کشورهایی رخ می‌دهد که به واردات مواد اولیه وابسته هستند و برای اینکه کمترین هزینه‌ها را داشته باشند، در کنار آب احداث می‌شوند تا مواد اولیه وارداتی را از طریق حمل‌ونقل دریایی دریافت کنند و محصول نهایی را صادر کنند تا بتوانند رقابت‌پذیر باشند.

اما این تمام ماجرا نیست. بحث جابه‌جایی یا حمل‌ونقل و لجستیک مواد اولیه در صنعت فولاد بسیار مهم است؛ آن هم به عنوان صنعتی که صنایع مختلف به آن وابستگی دارند و در مقابل این صنعت هم نیازمند پشتیبانی صنایع مختلف است. امروز ما در فولاد مبارکه از حدود دو هزار شرکت و معدن بزرگ و کوچک در اقصی‌نقاط کشور مواد اولیه و ملزومات خود را تهیه می‌کنیم و از آن طرف بیشتر از هزار‌و ۴۰۰ تا هزار‌و ۵۰۰ شرکت و کارخانه تولیدی محصولات فولاد مبارکه را مصرف می‌کنند. نه‌تنها مسئله حمل‌ونقل مهم است، که آلایندگی حمل‌ونقل هم خیلی مهم است و تمام این محاسبات در جانمایی صنعت فولاد مهم است و اساسا یکی از دلایل رقابت‌پذیری مبارکه با رقبای دیگر به دلیل همین جانمایی مناسب فعلی است. پس این سخن که ما حتما باید کارخانجات فولاد را کنار دریا مستقر کنیم، لزوما درست نیست و محاسبات خاص خود را دارد. کما‌اینکه در‌حال‌حاضر ظرفیت‌های صادراتی کارخانجات فولاد درحال احداث در کنار دریا هستند، ولی اینکه الزاما همه کارخانجات باید کنار دریا باشند، نه، این نگاه الزاما درست نیست».

مدیرعامل فولاد مبارکه همچنین می‌گوید: «در خاطرات اسلاف مؤسسان فولاد مبارکه آمده است که بنا بود بر‌اساس طرحی که انگلیسی‌ها ریخته بودند، فولاد مبارکه در محل کنونی باشد و بر‌اساس طرحی که ایتالیایی‌ها ریخته بودند، بنا بود کارخانه‌ای در هرمزگان احداث شود. وقتی انگلیسی‌ها دیدند که ایران در احداث کارخانه فولاد مصمم است، پیشنهاد دادند شما همین سرمایه‌ای را که بناست برای احداث کارخانه فولاد هزینه کنید در بانک‌های ما بگذارید، ما هر سال معادل همین میزان فولادی که شما می‌خواهید مجانی به شما تحویل می‌دهیم».

طیب‌نیا ادامه می‌دهد: «پس نکته اول اینکه این صنعت، صنعتی صنعت‌ساز است و می‌تواند کشور را صنعتی کند و در‌واقع صنعت مادر است. پس، از لزوم سرمایه‌گذاری در این حوزه نباید غافل شد. نکته بعدی اینکه چرا فولاد مبارکه در هرمزگان احداث نشد؟ که این مسئله هم پاسخ‌های متعدد دارد که به بخشی از آن اشاره شد اما باید به این بخش هم اشاره شود که در زمان احداث فولاد مبارکه، کشور درگیر جنگ و تنش بود و مرزها در خطر بود. بنابراین در شورای انقلاب تصمیم گرفته شد‌ فولاد مبارکه در هرمزگان احداث نشود و در محل فعلی احداث شود».

او همچنین گفت: «در مجموع اینکه اگر واقعا بحث آلایندگی مد نظر ماست، صنعت می‌تواند به صورت سبز و با کمترین آلایندگی ممکن کار کند. یعنی ما می‌توانیم استانداردها را به نحوی ارتقا بدهیم و در حقیقت با تکنولوژی، فرایند تولید را با حداقل آلایندگی انجام دهیم. من نمی‌گویم آیندگی به صفر برسد ولی واقعا می‌توانیم آلایندگی را به حداقل ممکن برسانیم. کما‌اینکه امروز فولاد مبارکه حداقل در خروجی ۲۳ نقطه‌ پالایش بر‌ خط دارد و سازمان محیط زیست لحظه به لحظه بررسی می‌کند».