فرسایش زیرساخت‌ها و توقف نوآوری

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

محمد مظفری-کارشناس شبکه و اینترنت: تحریم‌های ایالات متحده در سال‌های اخیر آثار عمیق و چندلایه‌ای بر بخش‌های مختلف اقتصاد ایران داشته‌اند، اما صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) به‌ شکل خاص با ترکیبی از محدودیت‌های فنی، اقتصادی و ساختاری مواجه شده است. این تأثیرات را می‌توان در دو حوزه کلیدی «نگهداری زیرساخت‌های موجود» و «توسعه و نوآوری» طبقه‌بندی کرد.

۱. نگهداری زیرساخت‌ها؛ چالش تأمین و فرسایش تدریجی

زیرساخت‌های فناوری اطلاعات کشور به‌ویژه در بخش‌های مخابراتی، شبکه و مراکز داده برای پایداری خدمات، وابسته به به‌روزرسانی مستمر تجهیزات و دریافت پشتیبانی فنی از شرکت‌های بین‌المللی هستند. با این حال، تحریم‌ها مسیر دسترسی به این منابع را یا مسدود کرده یا به‌شدت پرهزینه و غیرمطمئن ساخته‌اند.

اپراتورها و شرکت‌های تلکام؛ محدودیت در تأمین و توسعه

اپراتورهای تلفن همراه و ارائه‌دهندگان اینترنت ثابت در نگهداری تجهیزات حیاتی مانند BTS، سوییچ‌ها، روترها و تجهیزات Core Network با دشواری‌های فزاینده‌ای روبه‌رو شده‌اند. محدودیت در واردات مستقیم و نبود قطعات یدکی، کیفیت خدمات را کاهش داده و توسعه فناوری‌هایی چون نسل پنجم ارتباطی (5G) را به تعویق انداخته است.

گرچه رشد شرکت‌های داخلی در برخی زمینه‌ها تا حدودی این خلأ را پوشش داده، اما عدم دسترسی به بازارهای جهانی، بازار محصولات بومی را محدود و کوچک نگه داشته است. این شرایط باعث کاهش انگیزه سرمایه‌گذاری، رشد کند دانش فنی، و در نهایت افزایش فاصله کیفی و تکنولوژیک با شرکت‌های پیشرو جهانی شده است.

مراکز داده و تجهیزات شبکه؛ کیفیت پایین، هزینه بالا

در حوزه زیرساخت مراکز داده نیز، شرکت‌ها برای تأمین سرورها، تجهیزات ذخیره‌سازی، سوییچ‌ها، روترها و فایروال‌های سخت‌افزاری، ناچار به خرید از واسطه‌ها یا استفاده از تجهیزات دست‌دوم هستند؛ آن هم با هزینه‌هایی بالاتر از نرخ جهانی و بدون خدمات گارانتی یا پشتیبانی رسمی.

این وضعیت نه‌تنها هزینه‌های عملیاتی را بالا برده، بلکه خطرپذیری، استهلاک زودهنگام، و آسیب‌پذیری امنیتی سیستم‌ها را نیز افزایش داده است؛ پدیده‌ای که تداوم آن، زیرساخت دیجیتال کشور را به‌مرور فرسوده و ناکارآمد خواهد کرد.

۲. توسعه و نوآوری؛ انسداد ابزارها، افت رقابت‌پذیری

در سوی دیگر، تحریم‌ها مسیر توسعه و نوآوری را نیز برای فعالان حوزه فناوری محدود کرده‌اند. شرکت‌های نوپا، پژوهشگران، دانشجویان و توسعه‌دهندگان مستقل همگی با محرومیت از دسترسی به ابزارها و منابع بین‌المللی مواجهند.

محرومیت از ابزارهای کلیدی توسعه و هوش مصنوعی

پلتفرم‌های ابری، ابزارهای توسعه نرم‌افزار، و خدمات پیشرفته هوش مصنوعی همچون AWS، Google Cloud GitHub Actions و حتی بسیاری از APIها و مدل‌های زبانی، یا برای کاربران ایرانی مسدود شده‌اند یا با هزینه‌های بالا و ریسک امنیتی قابل استفاده‌اند.

این وضعیت، فرایند توسعه، تست، استقرار و مقیاس‌پذیری محصولات فناورانه را با مانع جدی مواجه کرده و عملا توان رقابت شرکت‌های ایرانی را در مقیاس جهانی کاهش داده است.

توقف تعامل جهانی و افت انگیزه

نبود دسترسی رسمی به دوره‌های آموزشی بین‌المللی، منابع یادگیری تخصصی، و امکان مشارکت در پروژه‌های متن‌باز جهانی، موجب تضعیف جریان یادگیری در اکوسیستم فناوری ایران شده است. علاوه بر آن، نبود زیرساخت پرداخت بین‌المللی و عدم امکان حضور رسمی در مارکت‌پِلیس‌هایی مانند App Store و Google Play، فرصت‌های صادرات دیجیتال را به‌شدت محدود کرده است.

هرچند این چالش‌ها ممکن است در کوتاه‌مدت تأثیر مستقیمی بر اقتصاد کلان نداشته باشند، اما بررسی روند رشد اقتصاد دیجیتال در هشت سال گذشته نشان می‌دهد که این حوزه با سرعتی بالاتر از بسیاری از صنایع در حال رشد است و نقش آن در آینده اقتصاد ملی به‌مراتب پررنگ‌تر خواهد شد.

فناوری اطلاعات؛ پیشران یا مانع تحول سایر صنایع؟

فناوری اطلاعات، صرفا یک صنعت مستقل نیست، بلکه به‌عنوان یک «فعال‌ساز» (Enabler)، زیرساخت حیاتی برای بهبود بهره‌وری و تحول دیجیتال در سایر صنایع نیز محسوب می‌شود. بنابراین هرگونه محدودیت در رشد و پایداری این حوزه، مستقیما به کاهش رقابت‌پذیری کل اقتصاد کشور منجر خواهد شد.