از فیلترینگ تا سرمایه‌ای که نیست

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

بازی‌سازان ایرانی می‌گویند مشکلات و چالش‌هایی که در ۱۵ سال گذشته داشته‌اند هنوز ادامه دارد و هیچ چیز حل نشده است. آنها هشدار می‌دهند که این صنعت روبه‌افول است. با جست‌وجو در اینترنت درمورد وضعیت بازی‌سازان در ایران، می‌توان فهمید هیچ‌چیز تغییر نکرده و با گذشت سال‌ها از شکل‌گیری ‌این صنعت، مشکلات و چالش‌ها همچون روز اول حل‌نشده ادامه دارد؛ تحریم‌ها، عدم ورود ناشران خارجی به ایران و سرمایه‌گذاری ناچیز برای ساخت بازی‌های ایرانی، عدم دسترسی به دانش روز دنیا، اجرا نشدن قانون کپی‌رایت، عدم معافیت مالیاتی، بیمه و... بخشی از مشکلاتی است که فعالان این صنعت حداقل در بیش از ۱۵ سال گذشته با آن دست‌وپنجه نرم کرده‌اند. در سال‌‌های اخیر نه‌تنها این مشکلات برطرف نشدند، بلکه مشکلات دیگر مانند فیلترینگ، قطع سراسری اینترنت و افزایش مهاجرت نیروی کار در این بخش را پیچیده‌تر هم کرده است. در این سال‌ها نهادهای صنفی از جمله سازمان نظام صنفی رایانه‌ای و برخی دیگر از فعالان حوزه بازی، با برگزاری جلسات با نهادهای تصمیم‌گیر تلاش کرده‌اند شرایط فعالیت در این صنعت را بهبود بخشند، با این حال در همچنان بر همان پاشنه قدیم می‌چرخد.

تحریم‌ها مانع فعالیت در کشورهای خارجی

سالیان سال است که تحریم‌های بین‌المللی بر توسعه صنعت بازی سایه افکنده است. به خصوص برای تولیدکنندگان بازی‌های کنسول و کامپیوتری که نمی‌توانند با ناشران خارجی در ارتباط باشند و بازی‌های خود را در عرصه جهانی عرضه کنند. علاوه بر این موارد، از نظر شهریار ازهاریان‌فر، هم‌بنیان‌گذار استودیو بازی‌سازی نردبان اندیشه فردا، انتقال دانش هم اتفاق نمی‌افتد، او در توضیح بیشتر به «فن‌زی» می‌گوید: «در حوزه بازی‌های PC دسترسی به ناشران بین‌المللی نیست و بازی‌ساز ایرانی نمی‌تواند با ناشر معتبر خارجی وارد مذاکره شود. برای کسانی که سعی می‌کنند بازی‌های کنسولی و کامپیوتری تولید کنند، مشکلی که بازی‌سازان کنسولی و کامپیوتر با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، نبود بستری مناسب برای دسترسی به ناشران است. تقریبا هیچ راهی برای دسترسی به ناشران وجود ندارد. به این ترتیب اگر صادراتی بخواهد شکل بگیرد، از بین می‌رود. دسترسی به لایه‌های حقوقی و کپی‌رایتینگ سخت است».

او ادامه داد: «یکی از مشکلاتی که در حوزه صادرات وجود دارد، این است که خیلی سخت بتوان بازی رایانه‌ای را صادر و از تسهیلات در زمینه صادرات، استفاده کرد. ثبت شرکت در خارج از کشور کار دشواری است و نمی‌توان با هویت ایرانی این کار را انجام داد. در زمینه پرداخت دلاری، درآمد آن به داخل کشور نمی‌آید و معضلات بزرگی را ایجاد می‌کند». به گفته ازهاریان‌فر تحریم‌های بین‌المللی باعث شده تا بازی‌سازان امکان دسترسی به منابع و امکانات موجود مانند بانک‌ها و سرمایه‌‌گذاران و ناشران بین‌المللی را نداشته باشند: «ما دسترسی به تکنولوژی‌های روز دنیا را نداریم. معمولا شرکت‌های بزرگ همایش‌های خوبی برگزار می‌کنند و دانش خود را به اشتراک می‌گذارند و ما نمی‌توانیم از این دانش استفاده کنیم. به نمایشگاه‌های خاصی که در آلمان و آمریکا و کشورهای دیگر برگزار می‌شود، دسترسی نداریم».

مهاجرت از جمله موضوعاتی است که ازهاریان‌فر به آن اشاره کرده است. این موضوع به ویژه پس از قطع سراسری اینترنت در سال ۹۸ شدت گرفت: «در این سال‌ها مهاجرت در این صنعت افزایش پیدا کرده است. بسیاری به کشورهای حاشیه خلیج فارس مهاجرت می‌کنند. کشورهایی مانند ترکیه و کشورهای اروپایی آلمان، فنلاند و سوئد هم کشورهای مهاجرپذیر هستند». او با بیان اینکه نبود پلتفرم‌ها و بازارهای مناسب عرضه بازی‌های PC هم از دیگر مشکلات بازی‌سازان است، اظهار کرد: «با توجه به بازی‌های کرکی که در بازار وجود دارد، بازی داخلی که بخواهد در سکوهای عرضه دیجیتال مانند هیولا ارائه شود، راحت کرک می‌شود و مورد توجه قرار نمی‌گیرد. بنابراین بحث کپی‌رایت در ایران ناشناخته است و سازوکاری برای آن وجود ندارد. حتی بازی‌های موبایلی مودشده هم معضل بزرگی برای صنعت بازی‌های موبایلی ایجاد کرده که همچنان لاینحل مانده است».

سرمایه‌گذاری سخت

کسب‌وکارها پس از مدتی که از فعالیتشان می‌گذرد، نیاز به جذب سرمایه‌گذار دارند. البته این موضوع در صنعت بازی‌سازی متفاوت است و به گفته فعالان ریسک سرمایه‌گذاری فقط روی یک بازی برای سرمایه‌گذار زیاد است. ازهاریان‌فر هم جذب سرمایه‌ را یکی از معضلات صنعت بازی‌سازی دانست و گفت: «سرمایه‌‌گذاری‌های داخلی که توسط سرمایه‌گذاران خطرپذیر با ریسک بسیار بالا و جسورانه انجام شود، وجود خارجی ندارد. سرمایه‌‌گذاری خارجی هم در این حوزه تقریبا صفر است و هیچ سرمایه‌گذاری خارجی روی این صنعت انجام نمی‌شود».

محمد زهتابی، رئیس کمیسیون نرم‌افزارهای بازی و سرگرمی سازمان نصر تهران و مدیر استودیو پاییزان هم در گفت‌وگو با «فن‌زی» بحث جذب سرمایه ‌را از چالش‌های بازی‌سازان معرفی کرد و توضیح داد: «در حوزه بازی‌سازان یکی از مسائل بزرگ، سرمایه‌گذاری است که در این حوزه به درستی انجام نمی‌شود و یک دیواری بین بازی‌سازان و سرمایه‌‌گذاران وجود دارد».

به گفته زهتابی، کمیسیون نرم‌افزارهای بازی و سرگرمی سازمان نصر با سرمایه‌گذاران جلسات متوالی برگزار کرده است و در تلاش هستند تا به راه‌حلی برسند و این مشکل برطرف شود. او درمورد اینکه چرا سرمایه‌گذاران حاضر نیستند وارد حوزه بازی شوند، بیان کرد: «تعدادی از سرمایه‌گذارها وارد این حوزه شدند، ولی آشنایی خوبی با این حوزه ندارند و به همین دلیل اکثرا ورود نمی‌کنند».

معافیت مالیاتی برای رشد صنعت

یکی از چالش‌هایی که بازی‌سازان با آن روبه‌رو هستند، بحث عدم مالیات و استفاده از بیمه است، ازجمله مواردی که می‌تواند مانع توسعه این حوزه شود. زهتابی با بیان اینکه وقتی صنعتی تازه شکل می‌گیرد، نیاز به معافیت مالیاتی دارد تا پیشرفت کند، می‌گوید: «اکثرا فعالان و کسانی که بازار را در اختیار دارند، در کمیسیون حضور دارند. به همین دلیل در تلاش هستیم تا با همه نهادها تعامل کنیم، تا برای این حوزه قوانین بهتری وضع شود. یکی از موارد بحث بیمه و مالیات است. ما بازی‌سازان مشمول مالیات و بیمه هستیم در صورتی‌که وقتی صنعتی تازه شکل می‌گیرد، نیاز به معافیت‌های مالیاتی دارند تا پیشرفت کند».

به گفته زهتابی یکی از برنامه‌هایی که کمیسیون دنبال می‌کند این است که بتواند برای معافیت‌های چندساله اقدام کند و امیدوار است این موضوع به نتیجه برسد.

برگشت آرام به گذشته

وقتی گوگل‌پلی فیلتر شد، علاوه بر اینکه امنیت گوشی‌ها به خطر افتاد، فعالیت توسعه‌دهندگان نرم‌افزار به ویژه بازی‌سازان هم دچار چالش شد، چون بازی‌سازان تا آن‌زمان گرفتار مشکلات بسیاری مانند اینترنت و پینگ بالا بودند و این مشکل هم مزیدی بر علت شد. در آن‌ زمان بازی‌سازان با روش‌های مختلف به این فیلترینگ انتقاد کردند. حتی کمیسیون بازی و سرگرمی نصر در گزارشی، پیامدهای فیلتر گوگل‌پلی و تأثیر آن بر بازی‌سازان را بررسی کرد. براساس این گزارش مجموع اقدامات و تصمیمات غیرکارشناسی در فیلتر گوگل‌پلی و محدودیت در دسترسی به سرویس‌های توسعه بازی‌ها، باعث شده درآمد بازی‌سازان به‌طور چشمگیری کاهش پیدا کند و امکان توسعه بازی‌ها بسیار سخت و دشوار شود. بالاخره پس از اما و اگرهای بسیار، زمستان ۱۴۰۳ گوگل‌پلی رفع ‌فیلتر شد.

زهتابی درمورد این رفع فیلترینگ و تأثیر آن بر بازی‌های استودیو پاییزان می‌گوید: «فیلترشدن گوگل‌پلی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات بازی‌سازان بود که در چند سال اخیر خیلی به آنها فشار وارد کرد و سال گذشته با پیگیری کمیسیون بازی‌ها و سرگرمی‌های سازمان نصر و دوستان دیگر توانستیم محدودیت را از بین ببریم. این رفع فیلترینگ به رفع انحصارگرایی کمک می‌کند، بازی‌سازان می‌توانند جذب مخاطب بیشتری داشته باشند و به صادرات آنها کمک می‌کند».

از نظر زهتابی در این مدت استفاده زیاد از فیلترشکن برای کاربران تبدیل به عادت شده است و هنوز هم دلایل زیادی وجود دارد که مردم از فیلترشکن‌ها استفاده کنند. با این حال این رفع فیلتر باعث شد خیلی از بازی‌سازان در درآمد و جذب مخاطب بین ۱۰ تا ۳۰ درصد رشد را تجربه کنند، ولی هنوز به نرخ قبل از فیلترشدن بازنگشته‌اند و به زمان نیاز دارد.

او در ادامه توضیح داد: «دلیل آن هم این است که هنوز خیلی از کاربران اینترنت در ایران به دلایلی از فیلترشکن‌ها استفاده می‌کنند و باعث می‌شود وقتی وارد پلتفرم‌هایی مانند گوگل‌پلی می‌شوند، به عنوان کاربر غیرایرانی شناخته شوند و محصولات ایرانی به آنها نمایش داده نشود. اگر پلتفرم‌های پرمخاطب دیگر مانند اینستاگرام و یوتیوب رفع فیلتر شوند، کمک زیادی به رشد می‌کنند».

ازهاریان‌فر هم با بیان اینکه فیلترشدن گوگل‌پلی به صورت میانگین تقریبا ۶۰ درصد درآمد و جذب کاربران تمام صنعت بازی ایران را تحت تأثیر قرار داده بود، اعلام کرد: «در آن‌زمان جذب کاربر جدید از بین رفته بود و آنهایی که فیلترشکن داشتند، می‌توانستند به بازی‌ها دسترسی داشته باشند، اما بعد از رفع فیلترینگ کاربران ما چهار برابر بیشتر از قبل شده است و به دوران پیش از فیلترینگ برمی‌گردیم. میزان درآمد هم هر ماه بهتر می‌شود».

او ادامه داد: «من فکر می‌کنم یک سال زمان می‌برد تا به حالت قبل برگردیم. البته این موضوع با توجه به سبک بازی و حوزه نفوذ و تعداد کاربر در هر بازی متفاوت است. یکسری بازی‌ها سریع‌تر به حالت گذشته خود برگشتند و یکسری بازی‌ها نیازمند زمان بیشتری هستند. وضعیت از لحاظ جذب کاربر جدید هم ماه به ماه بهتر می‌شود. من فکر می‌کنم تا پایان تابستان به وضعیت قبلی خود برگردد».

در بسیاری از کشورها بازی‌های آنلاین سهم مهمی در رشد اقتصاد دیجیتال دارند، اما در ایران این سهم بسیار پایین است و بازی‌سازان به جای رشد باید مدام به فکر حل چالش‌ها و موانع باشند. در این بین رشد این صنعت با وجود تحریم‌ها تقریبا غیرممکن است. فعالان بازی‌ساز معتقدند تا دیر نشده باید سیاست‌گذاران به جای وعده‌های تکراری، فکری جدی به حال این صنعت کنند که رشد آن می‌تواند به رشد اقتصاد منجر شود.