چالش‌های مذاکرات قاهره

مذاکرات آتش‌بس جنگ در غزه از روز 31 مارس بار دیگر در قاهره، پایتخت مصر، از سر گرفته شد. هدف از این مذاکرات دستیابی به توافقی بین اسرائیل و حماس است که به توقف جنگ و تبادل اسرا بینجامد و با میانجیگری آمریکا، قطر و مصر زمینه ورود کمک‌های ارسالی را به نوار غزه فراهم کند. مذاکرات کنونی در پی سلسله نشست‌هایی انجام شد که در هفته‌های اخیر به میزبانی مصر و قطر برگزار شد؛ اما دو طرف به هیچ‌ توافقی دست نیافتند. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده، در سفر اخیرش به منطقه، ناکامی در رسیدن به توافق میان اسرائیل و حماس را ناشی از «شکاف عمیق» در مواضع دو طرف دانست. به گفته مقام‌های آمریکایی و مصری، مذاکرات آتش‌بس، چه در قاهره و چه در دوحه، در حالی برگزار می‌شود که چندی قبل شورای امنیت سازمان ملل با صدور قطع‌نامه‌ای خواستار برقراری آتش‌بس فوری در ماه رمضان شد؛ اما این قطع‌نامه با وجود تلاش‌های فشرده میانجی‌‌ها اجرائی نشد. به گزارش رسانه‌ها، هیئت اسرائیلی که در این مذاکرات شرکت می‌کند، متشکل از نمایندگان ارتش اسرائیل و سازمان‌های شین‌بت و موساد است که در پی تصمیم بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، مبنی بر اعزام دو هیئت به مصر و قطر، برای شرکت در مذاکرات آتش‌بس وارد قاهره شده‌اند. پس از آنکه حماس در مذاکرات قبلی، درخواست تل‌آویو را مبنی بر ارائه فهرست اسامی گروگان‌‌هایی که در نوار غزه زنده مانده‌اند، رد کرد، اسرائیل در سوم ماه مارس، تصمیم گرفت مذاکره با حماس را تحریم کند. در آن زمان، حماس اعلام کرد که با توجه به ادامه بمباران نوار غزه، تهیه چنین فهرستی غیرممکن است. مذاکرات اسرائیل و حماس در قاهره فقط یک روز قبل از مذاکرات دیگری شروع شد که قرار است در واشنگتن برگزار شود. در نشست واشنگتن، مقامات اسرائیلی درباره آمادگی برای عملیات نظامی که اسرائیل به دنبال اجرای آن در شهر رفح در جنوب نوار غزه است، بحث و تبادل‌‌نظر خواهند کرد. به گزارش ایندیپندنت، تلویزیون قاهره به نقل از یک منبع امنیتی مصری گزارش داد که تلاش‌های مشترک مصر و قطر برای دستیابی به پیشرفت در مذاکرات اسرائیل و حماس با هدف دستیابی به توافق برای توقف درگیری و آزادی زندانیان و بازداشت‌شدگان در جریان است. از سوی دیگر، روز جمعه تلویزیون اسرائیل از تغییر در مواضع وزرای کابینه اسرائیل در قبال پرونده گروگان‌های اسرائیلی خبر داد و افزود ممکن است این تحول، زمینه تبادل اسرا با حماس را فراهم کند. تلویزیون اسرائیل تأکید کرد که پس از پایان جلسه کابینه، نخست‌وزیر اسرائیل به رونین‌ بار، رئیس شاباک، دستور داد برای از‌سرگیری مذاکرات به قاهره برود. به گفته تلویزیون اسرائیل، هم‌زمان با این اقدام، دیوید بارنیا، رئیس موساد، نیز برای شروع گفت‌وگو با مقام‌های حماس وارد قاهره شد. با‌این‌حال، ایمن الرقب، استاد علوم سیاسی دانشگاه قدس، در مصاحبه‌ای با الشرق‌الاوسط، گفت: «با وجود هیاهو و شایعاتی که نشان‌دهنده تمایل تل‌آویو برای پاسخ به تلاش‌های میانجیگران با هدف دستیابی به توافقی برای برقراری آتش‌بس قبل از پایان ماه رمضان است، حضور اسرائیل در دوحه و قاهره جز ترفندی برای وقت‌کشی به‌منظور دستیابی به اهداف نظامی، چیز دیگری نیست». الرقب تأکید کرد که نتانیاهو در تلاش برای استفاده از فرصت برای تحقق اهداف نظامی از‌جمله سازوکاری برای تخلیه شهر رفح است تا زمینه اجرای عملیات نظامی فراهم شود. از سوی دیگر با توجه به اهمیت کریدور دریایی آمریکا برای برنامه‌ریزی‌های پس از جنگ، نخست‌وزیر اسرائیل به دنبال خرید زمان است تا ساخت کریدور غزه تکمیل شود. او افزود: «مذاکرات آتش‌بس کنونی فرصت خوبی برای دستیابی به توافق است، مشروط بر اینکه اسرائیل به شروط پیشنهادی قبلی درباره آزادی ۴۰ گروگان اسرائیلی در ازای آزادی ۷۰۰ اسیر فلسطینی از‌جمله صد زندانی با حبس ابد، پایبندی نشان دهد؛ اما اگر هیئت اسرائیلی همچنان تعلل و مشکل‌تراشی کند، مذاکرات جاری هم مانند گفت‌وگوهای گذشته با شکست روبه‌رو می‌شود». الرقب با اشاره به اینکه اکنون توپ در زمین اسرائیل است و تل‌آویو یا می‌تواند به آنچه قبلا ایالات متحده مطرح کرده بود، پایبندی نشان دهد یا همچنان به وقت‌کشی ادامه دهد، گفت: «حماس در دوره‌های قبلی مذاکرات امتیازات بسیاری داده و نمی‌تواند از بازگشت آوارگان فلسطینی به شمال غزه صرف‌نظر کند؛ اما ممکن است زمینه حل این معضل از طریق گفت‌وگو و زمان‌بندی فراهم شود». حماس و جهاد اسلامی هفته گذشته پس از دیدار بین اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس، و زیاد نخاله، دبیرکل جهاد اسلامی، در تهران تأیید کردند که موفقیت هر مذاکره‌ای به توقف جنگ، خروج کامل اسرائیل از غزه، آزادی بازگشت آوارگان و ورود کمک‌ها به نوار غزه بستگی دارد.در همین راستا، سعد عکاشه، کارشناس امور اسرائیل در مرکز مطالعات سیاسی و راهبردی الاهرام، به الشرق‌الاوسط گفت: انعطاف‌پذیری اسرائیل به مذاکرات جاری و صحبت از تمایل متفاوت آن به پرونده تبادل زندانیان، چیزی جز تلاش برای وقت‌کشی و استفاده از فرصت به‌منظور تحقق اهداف دیگر تل‌آویو نیست. عکاشه افزود: «نخست‌وزیر اسرائیل سعی دارد با اعزام دو هیئت به دوحه و قاهره برای مذاکره، از یک سو در برابر فشارهای داخلی و خارجی انعطاف‌پذیری نشان دهد و از سوی دیگر، خشم بخشی از وزرای کابینه اسرائیل را که بر لزوم تصویب توافق‌نامه تبادل زندانیان تأکید می‌کنند، مهار کند. در‌‌عین‌حال نتانیاهو با اعلام آمادگی برای آغاز عملیات زمینی در رفح و صحبت از شروع قریب‌الوقوع جابه‌جایی ساکنان این شهر، همه طرف‌ها را تحت فشار قرار می‌دهد.به باور سعد عکاشه، با توجه به اینکه در مرحله بعدی، جنگ تعیین‌کننده خواهد بود، بعید به نظر می‌رسد هیئت مذاکره‌کننده اسرائیل طرح توقف جنگ و بازگشت آوارگان به شمال غزه را که جنبش‌های فلسطینی بر آن تأکید دارند، بپذیرد. افزون بر این حماس از لحاظ نظامی با مشکلاتی مواجه است و تلفاتی که در این اواخر متحمل شده است، آن را در مذاکرت کنونی به سمت انعطاف‌پذیری بیشتر سوق می‌دهد.