یادآوران بدون پکن؟

 مهفام سلیمان‌بیگی: درست در شرایطی که سفر رئیس‌جمهوری به چین بر اساس اخبار به توافقات مهمی ختم شد، خبرهایی دیگر حاکی از آن است که چینی‌ها به میدان نفتی یادآوران پشت کرده‌اند.  حالا گویا چین در‌ حال تکرار سناریوی آزادگان برای ایران است. آخرین اخبار حاکی از آن است که چینی‌ها بعد از شش سال معطلی به‌طور غیررسمی از توسعه فاز دوم میدان نفتی یادآوران کنار کشیده‌اند. درحالی‌که برخی تحلیلگران معتقدند چین با این خروج غیررسمی به دنبال مطالبات بیشتر از پروژه‌های نفتی‌اش با ایران است، یک منبع آگاه عدم‌النفع تقریبی ایران از همین یک میدان مشترک در دو سال اخیر را چیزی حدود ۴۷.۵ میلیون بشکه نفت یا ۳.۳ میلیارد دلار پول تخمین می‌زند.

 چین   از   یادآوران   رفت؟

 چند هفته پیش خبرگزاری شانا، رسانه رسمی وزارت نفت، با اتکا به گفت‌وگو با مجری طرح توسعه میدان یادآوران، خبر داد که شرکت چینی ساینوپک به‌طور غیررسمی از سرمایه‌گذاری در یادآوران کناره‌گیری کرده و شرکت ملی نفت تصمیم گرفته خودش توسعه این میدان را ادامه دهد. البته چند روز پیش از انتشار این خبر، یعنی 23 بهمن‌ماه، ایسنا نیز به پایان خواب شش‌ساله میدان یادآوران اشاره کرده بود. به نوشته این خبرگزاری، برداشت از میدان نفتی یادآوران که از میادین مشترک ایران با عراق است، پس از حدود شش سال توقف فعالیت‌های توسعه‌ای، در نیمه نخست سال ۱۴۰۲ با شروع عملیات اجرائی طرح افزایش تولید، ‌آغاز خواهد شد. ایسنا نوشته بود: «هرچند چندین سال است که بحث مذاکره با شرکت ساینوپک چین برای توسعه فاز دوم میدان یادآوران ادامه دارد و سال ۱۳۹۷ نیز این شرکت که بزرگ‌ترین پالایشگر نفت چین است، به شرکت ملی نفت ایران سه میلیارد دلار برای توسعه مشترک میدان نفتی یادآوران پیشنهاد کرد اما به نظر می‌رسد بدون حضور چینی‌ها قرار است طرح توسعه میدان نفتی یادآوران آغاز شود».  خبر خروج غیر رسمی چینی‌ها از یادآوران در حالی با سرعت منتشر می‌شد که ابراهیم رئیسی، با تأکید بر نگاه ویژه دولتش به شرق، برای سفری سه‌روزه وارد چین شده بود. با‌این‌حال در میان اخبار این سفر هیچ خبری از سرنوشت سرمایه‌گذاری چینی‌ها در میادین نفتی ایران به‌ویژه یادآوران دیده نشد.  در ایران اما فریدون کردزنگنه، مدیر سرمایه‌گذاری و کسب‌وکار شرکت ملی نفت با ایرنا مصاحبه کرد و با تأکید بر اینکه دولت سیزدهم برخلاف دولت گذشته به شریکان قدیمی همچون چین و روسیه نگاه راهبردی دارد، گفت: از زمان آغازبه‌کار دولت سیزدهم مذاکراتی با سینوپک چین درباره گام دوم توسعه میدان یادآوران داشته‌ایم و این مذاکرات ادامه دارد.  او اظهار کرد که سینوپک تاکنون به‌هیچ‌عنوان به‌صورت رسمی اعلام نکرده است که در توسعه میدان یادآوران همکاری نمی‌کند و مسئولان مذاکره‌کننده با این شرکت در شرکت ملی نفت ایران به دنبال راهکارهای نو برای استفاده از فرصت سرمایه‌گذاری این شرکت در میدان مشترک یادآوران هستند. با‌این‌حال کردزنگنه نهایتا جزئیاتی در‌این‌باره ارائه نکرد و در سطوح مدیریتی کلان دو شرکت را محرمانه تلقی کرد.

 بدعهدی چینی‌ها؛ از   آزادگان   تا   یادآوران

 تیر ماه ١٣٨٣ خبر کشف میدان نفتی یادآوران اعلام و طرح توسعه این میدان در سه فاز تعریف شد، تولید در فاز یکم طرح توسعه میدان نفتی یادآوران باید به سقف ٨٥ هزار بشکه در روز می‌رسید، در فاز دوم رسیدن به سقف تولید ١٨٠ هزار بشکه و فاز سوم رسیدن به سقف تولید ٣٠٠ هزار بشکه نفت در روز برنامه‌ریزی شد. چینی‌ها کار در پروژه توسعه فاز نخست میدان یادآوران را در مرداد‌ماه ۱۳۸۷ آغاز کردند و د‌رحالی‌که بنا بود فاز اول را ۱۷ تیر‌ماه سال ۱۳۹۲ (۵۹ ماهه) به‌طور‌کامل به بهره‌برداری برسانند، آن را با تأخیر پیش بردند. آبان‌ماه ۱۳۹۲ شرکت ملی نفت از تأخیر پیمانکار چینی در این پروژه انتقاد کرد و در‌حالی‌که روزانه ۲۵ هزار بشکه نفت در قالب تولید زودهنگام (از بهمن‌ماه ۱۳۹۰) از این میدان مشترک تولید می‌شد، ساینوپک وعده داد که میزان تولید را تا بهمن سال ۱۳۹۲ به روزانه ۵۰ هزار بشکه برساند اما این وعده هم عملی نشد. اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۳ برداشت از این میدان در حالی تازه به روزانه ۵۰ هزار بشکه رسید که وعده داده شده بود تولید ۸۵ هزار‌بشکه‌ای تا آذرماه همان سال محقق شود. در نتیجه این یکی وعده هم در زمان مقرر عملی نشد.  سرانجام در پنجم اسفند ۱۳۹۴ مجری طرح توسعه میدان نفتی یادآوران از تولید آزمایشی نفت یادآوران با هدف اطمینان از پایدار‌بودن تولید نفت این میدان مشترک خبرداد.  با تمام بدقولی چینی‌ها توسعه فاز یک میدان یادآوران به اتمام رسید و پس از اینکه فاز یک این میدان با ظرفیت ۸۵ هزار بشکه آغاز به تولید کرد، چینی‌ها برای به‌دست‌آوردن فاز دوم آن تمایل نشان دادند.  قرار بود با توسعه فاز دوم این میدان سقف برداشت از میدان یادآوران به ١٨٠ هزار بشکه نفت در روز برسد موضوعی که از سال ۱۳۹۵ عملا تعطیل شد و تا‌کنون تصمیم جدی برای آن گرفته نشده بود. به عبارت دیگر برنامه ایران برای دستیابی به تولید روزانه ۵۵۰ هزار بشکه از غرب کارون وابسته به اجرای فازهای دوم آزادگان و یادآوران است؛ دو فازی که هر دو با بدقولی‌ چینی‌ها مواجه شدند و بعد از سال‌ها عدم‌النفع برای ایران، نهایتا باز بر دوش کشور خودمان افتاد. حالا قرار است با اعتبار ۴۰۰ میلیون دلاری داخلی، میدان مشترک یادآوران توسعه یابد و ظرفیت تولیدش به ۴۲ هزار بشکه در روز برسد.  توسعه میدان آزادگان نیز که از سال 89 به شرکت ملی نفت چین واگذار شد ولی شش سال بعد در پی تداوم تأخیر و بدقولی‌ طرف چینی و اخراج پیمانکار کار به قرارگاه خاتم‌الانبیا سپرده شد، حالا تحت قراردادی به کنسرسیومی با عضویت شش بانک داخلی سپرده شده است.

 چینی‌ها   به دنبال   امتیازگیری   بیشتر

 اینکه خبر خروج چینی‌ها از یادآوران چقدر قابل‌اتکا باشد، هنوز معلوم نیست؛ چراکه از یک‌ سو به قول مدیر سرمایه‌گذاری و کسب‌وکار شرکت ملی نفت، سینوپک رسما چیزی اعلام نکرده و از سوی دیگر برخی تحلیلگران معتقدند چین با این دست اقدامات به دنبال امتیازگیری بیستر از ایران است.  از جمله این تحلیلگران می‌توان به سیمون واتکینز، اشاره کرد که در‌این‌باره برای نشریه بین‌المللی اویل‌پرایس نوشته: «شایعاتی که درباره انصراف چین از توسعه میدان‌های نفتی حیاتی کارون مطرح شده، نادرست است.  افزایش تولید از حوزه‌های نفتی بسیار غنیِ کارون غربی- مهم‌ترین آنها آزادگان شمالی و جنوبی، یاران شمالی و جنوبی و یادآوران- به دست‌کم یک میلیون بشکه در روز، یکی از اولویت‌های اساسی راهبردی در اقتصاد ایران است. تحقق این افزایش تولید از حوزه‌های کارون غربی، بخشی کلیدی از تعهد چین در توافق همکاری‌های راهبردی ۲۵‌ساله با ایران بوده است. چین هم واقعا خواهان اجرای توسعه این میادین است اما تلاش دارد به امتیازات بیشتری نسبت به آنچه در توافق ۲۵‌ساله آمده، دست یابد».  او معتقد است چینی‌ها به دو دلیل نه از این تعهدات به‌طور‌رسمی عقب می‌کشند و نه آن را به ثمر می‌رسانند؛ دلیل نخست این است که چین از سال ۲۰۱۸ تصمیم گرفته در زمینه‌هایی که ممکن است ایالات متحده آمریکا را تحریک کند، رویکرد محتاط‌تری داشته باشد، از ‌جمله این زمینه‌ها، پروژه‌های سطح بالای توسعه نفت و گاز در ایران است. دلیل دیگرش هم این است که چین می‌داند برای ایران گزینه‌های بین‌المللی‌ بسیاری باقی نمانده است، بنابراین تلاش می‌کند‌ تا جایی که می‌تواند شرایط قراردادهای کنونی و آتی برای توسعه میادین نفتی را به سود خود بهبود بخشد؛ چرا‌که بر پایه فرمول قیمت‌گذاری که در توافق با چین آمده، شرکت‌های چینی برای دریافت همه فراورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی که از این میادین به دست آید، اولویت دارند.  این فرمول قیمت‌گذاری به این شکل است که چین می‌تواند نفت ایران را دست‌کم با تخفیف تضمین‌شده ۱۲‌درصدی نسبت به میانگین شش‌ماهه بهای جهانی، به‌علاوه شش تا هشت درصد هم برای جبران ریسک‌ها خریداری کند یعنی سرجمع با 20 درصد تخفیف به نسبت بهای جهانی،‌ اما اکنون چینی‌ها خواهان فرمول قیمت‌گذاری تازه‌ای هستند که بر همه فروش‌های نفت ایران و فراوردهای مرتبط با آن از حوزه‌هایی که قبلا دست‌اندرکار توسعه آن بوده‌اند یا هر پروژه توسعه تازه‌ای که به آنها سپرده شود، اعمال شود.  این در حالی است که به گفته تحلیلگر اویل‌پرایس همین حالا هم چین، نفت ایران را 10 درصد ارزان‌تر از نفت روسیه می‌خرد، آن‌هم در‌حالی‌که روسیه نفت خود را تا 30 درصد ارزان‌تر از میانگین بهای جهانی می‌فروشد. به‌این‌ترتیب، میانگین تخفیفی که چینی‌ها از خرید نفت خام ایران می‌گیرند، در 12 ماه گذشته به حدود ۴۴ درصد رسیده است.

 بیش از   3  میلیارد  دلار عدم ‌النفع  در    یادآوران

 شاید مهم‌تر از اینکه چینی‌ها واقعا از یادآوران خارج شده‌اند یا خیر، این باشد که در این شش سال معطلی چه میزان خسارتی روی دست کشور ما گذاشتند.  حمیدرضا صالحی، نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران، با بیان اینکه چینی‌ها فاز اول را به اتمام رساندند و الان شش سال است این میدان گروگان چینی‌هاست؛ به «شرق» می‌گوید که اگر خبر خروج چینی‌ها درست باشد باید خوشحال بود چون در این صورت ایرانی‌ها فرصت پیدا می‌کنند خودشان وارد عمل شوند یا از جایگزین خارجی دیگری استفاده کنند تا فرصت را بیش از این از دست ندهند چون طبیعتا چینی‌‌ها جایی که از نظر تجارت و سرمایه‌گذاری دچار بحران باشد، سرمایه‌گذاری نمی‌کنند. حتی پروژه‌ پارس جنوبی را که قرار بود بر اساس سند 25ساله در آن حضور یابند، رها کردند و در عوض سندی 27ساله با قطر در این باره به امضا رساندند».  یک مقام آگاه نیز دراین‌باره به «شرق» می‌گوید: «اولین ضرر در مشترک‌بودن این میدان است، طبیعتا هرچه بگذرد طرف مقابل فرصت بیشتر برای برداشت از آن نسبت به ما پیدا می‌کند. دوم اینکه قرار بود بود در فاز دوم با افزایشی 65 هزار بشکه‌ای برداشت را به حدود 185 هزار بشکه برسانیم. این پروژه اگر با بدقلقی چینی‌ها مواجه نمی‌شد، سال 96 آغاز شده و نهایتا سه سال هم زمان می‌برد و 99 به اتمام می‌رسید. اگر سال 1400 هم به بهره‌برداری می‌رسید، باید حساب کنید طی دو سال 1400 و 1401 روزی 65 هزار بشکه و هر بشکه و با قیمت حدود 70 دلار. این عدم‌النفع ما از تنها همین یک پروژه است».  بنا بر توضیحات او ایران در این دو سال 47 میلون و 450 بشکه نفت از دست داده که اگر موفق به برداشت و فروش آن با قیمت 70 دلار شده بود، بیش از سه میلیارد و 321 میلیون دلار به دست آورده بود.

 بهای   هیجان‌زدگی!

 این مقام آگاه می‌گوید که فاز اول پروژه یادآوران با اینکه با تأخیر زیادی مواجه بود و گران تمام شد، اما از نظر کمی یا کیفی موفق بوده است.  او توضیح می‌دهد: «میزان سرمایه‌گذاری برای ایجاد ظرفیت جهت استخراج یک بشکه نفت، یک شاخص است. در آزادگان شمالی و یادآوران که هر دو در دست چینی‌ها بود این شاخص به 31 تا 32 هزار دلار برای هر بشکه رسید، در صورتی که تا پیش از این هزینه‌های ما در حد 17 ،18 هزار دلار برای هر بشکه بود. مثلا میدان یاران که با سرمایه داخلی هم توسعه یافت 20 هزار دلار برای هر بشکه هزینه شد. البته تحریم‌ها و افزایش قیمت در این دوران خیلی مؤثر بود».  او فرایند مکاتبات برای توسعه فاز دوم این میدان را این‌طور شرح می‌دهد: «در قرارداد فاز دو پیش‌بینی شده بود، از سال 96 مکاتبات با سینوپک برای فاز دو آغاز شد. ترامپ که از برجام خارج شد چینی‌ها دلخوری اخراجشان از آزادگان را داشتند و حالا بازگشت تحریم‌های سخت‌تر هم مزید بر علت شده بود.  چینی‌ها عنوان می‌کردند که ما بر سر حرفمان هستیم و به محض لغو تحریم‌ها توسعه را ادامه خواهیم داد. سال‌های 97 و 98 که افکار عمومی روی مسئله مشترک‌بودن میادین متمرکز شد، به دستور بیژن زنگنه، وزیر سابق نفت، شرح کاری تهیه و به طرف چینی ابلاغ و حتی تأیید فنی ضمنی هم دریافت شد ولی چینی‌ها کار را همین‌جا نگه داشتند و حاضر به امضای قرارداد جدید نشدند. در سفرهای آقای زنگنه و آقای لاریجانی به چین، چینی‌ها ابراز گله کرده بودند که بعد از برجام با این ذهنیت که غربی‌ها جای آنان را خواهند گرفت، با آنان بدرفتاری شده است. بعد از این ماجرا ایران در حالتی قرار گرفت که غربی‌ها حاضر به سرمایه‌گذاری در کشورشان نشده بودند، چینی‌ها هم در قرارداد 25ساله، به طور مستمر به دنبال مطرح‌‌کردن گلایه‌ها بودند. در این بزنگاه سیاسی، دولت رئیسی آمد. شرکت نفت دولت سیزدهم دیدگاهی سیاسی نداشت. دولت دائم از نگاه به شرق می‌گفت و تبلیغاتی این‌چنینی می‌کرد. این تعجیل بهانه‌ای شد برای چینی‌ها که میدان را برای ایران تنگ‌تر کنند. حالا هم مناقصاتی به دور از حضور چینی‌ها انجام شده و در پکیج جدید توسعه این میدان خبری از چین نیست».  او همچنین باور دارد قطعا تصمیمی که برای تأمین مالی و توسعه میدان یادآوران توسط خود کشور گرفته شده، موفق نخواهد بود، چراکه آشکار است کشور این پول را ندارد: «در مدت دولت آقای رئیسی حدود 30 میلیارد دلار تفاهم‌نامه امضا شده که تا سه، چهار سال دیگر باید به حصول برسد. اگر حتی بخشی از این پول را داشتند، صرف پرداخت حقوق‌ها می‌کردند».