تاثیر انحلال پ ک ک بر مذاکرات ایران و آمریکا
همزمان با تشدید تنش‌های لفظی بین تهران و واشنگتن، تحولات جدیدی در حال ظهور است که راه را برای سناریو‌های امنیتی و سیاسی بی‌سابقه‌ای باز می‌کند. کارشناسان امنیتی عراق ارتباط نزدیکی بین تحولات اخیر مربوط به حزب کارگران کردستان (پ ک ک) و مذاکرات هسته‌ای جاری بین ایالات متحده و ایران می‌بینند.
به گزارش گروه رسانه ای شرق؛ انحلال پ ک ک (حزب کارگران کردستان) گروه شبه نظامی کردی که بیش از چهار دهه با دولت ترکیه در حال نبرد مسلحانه بود و شاخه‌های وابسته به آن نیز در ایران و سوریه فعال بوده‌اند، شاید در ظاهر مسئله‌ای مرتبط با سیاست داخلی ترکیه به نظر می‌رسد.
با این وجود، کارشناسان مسائل منطقه‌ای این موضوع را تاثیرگذار بر روی معادلات منطقه‌ای از جمله مذاکرات ایران و آمریکا قلمداد می‌کنند.
"جواد الدهلکی" سرلشکر بازنشسته و کارشناس امنیتی عراقی معتقد است که انحلال پ ک ک مقدمه‌ای برای ترسیم مجدد مرز‌های جدید نفوذ در خاورمیانه است و از این تغییر به عنوان "عمل جراحی برای تغییر شکل منطقه به قیمت تقویت پروژه نئوعثمانی گرایی ترکیه در منطقه" یاد کرده است.
این مقام نظامی سابق عراقی می‌گوید: "این گام، نقشه سیاسی و امنیتی منطقه را مطابق با منافع ترکیه بازسازی خواهد کرد که ارتباط نزدیکی با مذاکرات آمریکا و ایران دارد. این تحولات جدای از مذاکرات ایران و آمریکا نیستند، بلکه بخشی از تفاهمات بزرگ‌تر منطقه‌ای و بین‌المللی هستند که بر توازن قوا در منطقه تاثیر خواهند گذاشت".
پیامد‌های امنیتی در سوریه و تغییر اولویت‌ها
او در ادامه با اشاره به تاثیر این موضوع بر روی تحولات سوریه می‌گوید: "برچیدن پ ک ک و دخالت سیاسی آن به طور مستقیم در خدمت تغییرات امنیتی اخیر در سوریه است و راه را برای تفاهمات امنیتی جدیدی هموار می‌کند که می‌تواند واقعیت میدانی را به طور اساسی تغییر دهد. این تغییرات به وضوح به "توافق‌های منطقه‌ای اعلام نشده در مورد ترتیبات پس از جنگ در سوریه و تعریف حوزه‌های نفوذ طرف‌های فعال در آن" اشاره دارد.
موضوعی تاثیرگذار بر روی مذاکرات تهران – واشنگتن
او معتقد است تغییر اخیر در مورد پ ک ک به عنوان یک موضوع اضافی در فهرست مذاکرات بین تهران و واشنگتن مطرح خواهد شد، به ویژه از آنجایی که این امر نشان دهنده یک عنصر غیرمنتظره است که ورق‌ها را در گفتگوی جاری بین دو طرف تغییر خواهد داد.
از دید او، معرفی این عنصر جدید "روند مذاکرات ایران و آمریکا را پیچیده‌تر می‌کند و آنها را به گونه‌ای پیچیده می‌سازد که لزوما در خدمت منافع ایران نخواهد بود و شاید با خواسته‌های آن کشور همسو نباشد".
او معتقد است که "طرح این موضوع در دستور کار آمریکا در مذاکرات آتی، چالشی واقعی برای ایران است که تلاش می‌کند مسائل منطقه‌ای را از مذاکرات هسته‌ای دور نگه دارد. با این وجود، ورود پرونده پ ک ک به عنوان یک طرف مذاکره ضمنی، ایرانی‌ها را مجبور به تجدیدنظر در مواضع خود خواهد کرد".
منطقه در انتظار پیامد‌های انحلال پ ک ک
این مقام سابق عراقی هشدار می‌دهد که اقدام برای انحلال پ ک ک علیرغم وعده ظاهری آن برای آرامش منطقه‌ای، پیامد‌های عمیقی برای همه کشور‌های منطقه به همراه خواهد داشت. او پیش‌بینی می‌کند که این تحولات، موازنه قوا را تغییر خواهد داد و به طور مستقیم بر ثبات امنیتی، به‌ویژه در عراق، سوریه، ترکیه و ایران تاثیرگذار خواهد بود.
او در این باره می‌گوید: "ما با مرحله جدیدی رو‌به‌رو هستیم که اساسا شکل منطقه را آن طور که امروز می‌شناسیم تغییر خواهد داد. روز‌های آینده میزان واقعی این تغییر و ماهیت تفاهماتی که پشت در‌های بسته بین ایران و ایالات متحده، با مشارکت غیرمستقیم ترکیه، در مورد این موضوع حساس در حال مذاکره خواهد بود، آشکار می‌شود".
تجربه شکست خورده پیشین دولت ترکیه و پ ک ک برای آتش بس و صلح دائمی
پس از دهه‌ها سرکوب کردها در ترکیه و ایده‌هایی از سوی رهبران سابق ترکیه از جمله "تورگوت اوزال" و "نجم الدین اربکان" هرگز به پروژه‌هایی ملموس تبدیل نشدند، پروژه‌های عملی برای حل مسئله کردها در ترکیه با حزب عدالت و توسعه به رهبری "رجب طیب اردوغان" پدیدار شد. اردوغان برای اولین بار در سال ۲۰۰۵ میلادی به وجود آنچه که او "مشکل کردها" در ترکیه می‌نامید، اذعان کرد.
پس از اصلاحات سیاسی و حقوقی متعدد، مذاکرات محرمانه در سال ۲۰۰۹ میلادی بین سازمان اطلاعات ترکیه و پ ک ک که ترکیه آن را به عنوان یک سازمان تروریستی و جدایی طلب طبقه بندی کرده است، آغاز شد. این مذاکرات منجر به آن شد که "عبدالله اوجالان" رهبر تاریخی آن گروه در سال ۲۰۱۳ میلادی خواستار زمین گذاشتن سلاح به عنوان بخشی از "روند سازش" با دولت ترکیه شده بود. او این درخواست را در سال ۲۰۱۵ نیز تکرار کرد.
با این وجود، آن روند با تحولات داخلی سوریه که منجر به ایجاد ادارات ساختار خودمختار کُردی در شمال سوریه شد، به بن‌بست رسید. این امر به بازگشت پ ک ک به عملیات زمینی و مبارزه ترکیه در داخل و در سوریه و عراق دامن زد. در سال‌های پیش از آن، مشخصاً در اکتبر سال گذشته میلادی، "دولت باهچلی" رهبر حزب راستگرای افراطی "حرکت ملی" چیزی را که او فرآیند "ترکیه بدون ترور" نامید، آغاز کرد و از پ ک ک خواست تا انحلال خود را اعلام کرده و سلاح‌های خود را زمین بگذارد. اوجالان و سپس پ ک ک با مجموعه‌ای از اقدامات و بیانیه‌ها که در نهایت به تصمیم انحلال منجر شد، به این فراخوان پاسخ مثبت دادند. این نکته حائز اهمیت بود، زیرا "باهچلی" به طور سنتی در سالیان گذشته مخالف راه حل سیاسی برای مسئله کردی بود و نکته مهم‌تر آن که حزب او در ائتلاف با حزب عدالت و توسعه بوده است.
مسیر سیاسی کنونی در بستر‌هایی کاملا متفاوت، شاید حتی متضاد، با سال‌های تأسیس پ ک ک و شکست مسیر پیشین پدیدار شده است. این شامل تغییرات اخیر در سوریه می‌شود که باد‌های آن به نفع آنکارا و برخلاف میل نیرو‌های کردی سوری "دموکراتیک سوریه" وزیده است، تجدیدنظر‌های فکری اوجالان که اکنون بیش‌تر به سمت مشارکت سیاسی و دموکراتیک به جای عملیات نظامی متمایل شده و کاهش توانایی‌های پ ک ک پس از عملیات ضد شورش در داخل و خارج از ترکیه در چارچوب جنگ پیشگیرانه و خشک شدن منابع آن گروه.
چهار تفاوت اساسی بین روند فعلی صلح میان پ ک ک و دولت ترکیه با روند‌های پیشین
از جمله تفاوت‌های اساسی بین روند اخیر صلح میان پ ک ک و دولت ترکیه با روند قبلی که در سال ۲۰۰۹ میلادی آغاز شد و در سال ۲۰۱۵ میلادی به شکست انجامید، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
۱- ابتکارعملی مطرح شده از سوی رهبر ملی گرایان افراطی تُرک: ابتکار عمل روند اخیر از سوی "باهچلی" مطرح شد و نه از طرف رئیس جمهور ترکیه. این بخشی از درس‌های آموخته شده از تجربیات گذشته است که احتیاط را به جای عجله تشویق می‌کند، به طوری که دولت از یک سو مسئولیت مستقیم گام‌های خاص و از سوی دیگر مسئولیت بسیج حمایت از این روند را بر عهده نداشته باشد.
۲- تفاوت در شکل و ظاهر روند: برخلاف آن چه پیش‌تر در جلسات مکرر بین نمایندگان ترکیه و حزب کردی "دموکراتیک خلق" و سند "ده ماده‌ای" امضا شده میان طرفین رخ داده بود، هیچ پیش‌شرط، اصول اعلام‌شده یا توافق رسمی در مورد این مسیر وجود نداشت. با این وجود، بیانیه‌ها و مراحل بعدی حاکی از وجود تفاهمات اعلام نشده بود.
۳- تفاوت در اجرای روند: تفاوت سوم مربوط به اجرای روند اخیر است، زیرا گام‌های عملی از سوی یک حزب، یعنی پ ک ک، برداشته شده بدون این که تاکنون هیچ گام رسمی یا اعلام‌شده‌ای از سوی دولت ترکیه برداشته شده باشد.
۴- تفاوت در محتوا: در نهایت، چهارمین تفاوت عمده مربوط به محتوا است، زیرا پ ک ک به ایده کنار گذاشتن سلاح‌های خود بسنده نکرد، بلکه انحلال نهایی، توقف فعالیت‌های خود و اتخاذ اقدام سیاسی را اعلام کرد.
شایان ذکر است که رئیس جمهور ترکیه خوش بینی بیش از حدی ابراز نکرد و تاکید کرد که سازمان اطلاعات ترکیه و سایر نهاد‌ها آن کشور "از نزدیک روند جاری را زیر نظر خواهند داشت تا از بروز هرگونه مشکلی جلوگیری بعمل آید". او با اشاره به حضور پ ک ک در عراق، سوریه و اروپا تاکید کرد که این اقدام باید شامل آن کشور‌ها نیز بشود.
آنکارا با این خوش‌بینی محتاطانه شناخته می‌شود، چرا که این اقدام را علیرغم اهمیتش به عنوان یک آغاز و نه یک پایان می‌بیند و علاوه بر چالش‌های موجود مرتبط با الزامات مرحله جدید، بروز هرگونه مانع یا غافلگیری را همان طور که در تجربیات قبلی رخ داده، پیش‌بینی می‌کند.
چالش‌های پیش روی دوام صلح میان پ ک ک و دولت ترکیه
مورد اول مربوط به برخی از خواسته‌های پ ک ک است که در بیانیه اخیر به طور ضمنی بیان شده و قبلاً در بیانیه‌های قبلی به آن اشاره شده است، مانند رهبری و هدایت اوجالان در اجرای تصمیمات اتخاذ شده و به رسمیت شناختن حقوق سیاسی او که به معنای درخواست ضمنی برای آزادی اوست. علیرغم اظهارات "باهچلی" مبنی بر احتمال اعطای فرصت سخنرانی به "اوجالان" در صحن پارلمان در برابر فراکسیون پارلمانی حزب "دموکراسی و برابری خلق‌ها"، تحقق وعده کار آسانی نخواهد بود.
چالش دیگر، احتمال شکست، پسرفت یا اجرای ناقص چشم‌انداز آنکارا، به‌ویژه در رابطه با جریان کردی "نیرو‌های دموکراتیک سوریه" است. آنکارا خواستار انحلال و ادغام آن گروه در ارتش سوریه است، در حالی که حتی در صورت پیوستن آنان به نهاد ارتش نیز تضمین کننده انحلال آن جریان نخواهد بود.
سومین مورد مربوط به واکنش مردمی و افکار عمومی در ترکیه است. به نظر می‌رسد با حمایت حزب عدالت و توسعه، متحد آن یعنی حزب حرکت ملی، و حزب کردی دموکراسی و برابری خلق‌ها، و حمایت بی‌دریغ سایر احزاب، به ویژه حزب اپوزیسیون کمالیست جمهوری‌خواه خلق اکثریت پارلمانی مورد نیاز برای الزامات قانون اساسی و قانونی قابل دستیابی است. با این وجود، متقاعد کردن مردم ترکیه در مورد گام‌های رادیکال مورد انتظار، به ویژه با توجه به لفاظی‌های ناسیونالیستی پر سر و صدایی که در سالیان اخیر بر آن کشور حکمفرما بوده است، نیازمند تلاش قابل توجهی خواهد بود.
