دوگانه دشمن و هویت ملی

با توجه به تنش‌ها، بحران‌ها، نزاع‌ها و تهدیدات منطقه‌ای و جهانی، پربیراه نیست اگر گفته شود که «جهانیان در عصر آشفتگی یا جنگ همه علیه همه زیست می‌کنند». عدم درک، تشخیص و تحلیل عینی و کاربردی شرایط داخلی، منطقه‌ای و جهانی می‌تواند کشور را با انواع مخاطرات مواجه کند. این موجز تلاشی برای «درک مبانی غیرکاربردی و غیرملی، نگاه و عملکرد برخی نسبت به پدیده هویت ملی است». در راستای درک پاسخی محتمل و کاربردی، به پرسش «چرا تضعیف هویت ملی هدف و آرزوی بدخواهان و دشمنان ایران‌زمین است؟» و رابطه تضعیف هویت ملی و غارت منابع و ذخایر کشورهای درحال‌توسعه توسط کشورهای استعمارگر، تبیین کلی، مختصر و کاربردی از مفاهیم هویت، ملی و دشمن ارائه می‌شود.

هویت؟ هویت به مجموعه‌ای از صفات و ویژگی‌ها (ظاهری، درونی، رفتاری و روان‌شناختی) اطلاق می‌شود که یک پدیده (انسان) را از دیگر پدیده‌ها مجزا یا متمایز می‌کند. به‌طور بسیار کلی و کاربردی هویت را می‌توان به هویت فردی، اجتماعی و طبیعی تقسیم کرد. هویت فردی معطوف به ویژگی‌های جبری و طبیعی است. به این معنی که افراد نقشی در کسب آنها نداشته‌اند. مثلا والدین، زبان، محل تولد، شرایط مالی و تحصیلی والدین و... هویت اجتماعی معطوف به ویژگی‌های اکتسابی و اختیاری است، مثلا هویت شغلی، گروهی، جغرافیایی، علمی و... و هویت طبیعی معطوف به انواع ویژگی‌های بیولوژیکی و ظاهری است.

کارکرد هویت؟ هویت از هر نوعی عناصر یک گروه یا ملت را منسجم کرده و موجب می‌شود که گروه یا ملت در راه تحقق اهداف، آرزوها، تمایلات و... مشترک با یکدیگر همکاری، هم‌اندیشی، ازخودگذشتگی و... کنند. ملی؟ ظاهرا نوعی دافعه یا پس‌زنی احساسی و به‌ویژه سیاسی (خالص‌ساز)، نسبت به واژه ملی میان برخی اذهان وجود دارد؛ ازاین‌رو به‌منظور پرهیز از انواع سوءاستفاده‌های داخلی و خارجی و برخی اذهان متعصب، لازم است تا درکی کاربردی درباره مفهوم ملی داشته باشیم. واژه (صفت) ملی، معطوف به امور و ویژگی‌های یک ملت است. برای درک امور یا ویژگی‌های یک ملت لازم است درک کلی و مشترک از واژه ملت داشته باشیم؛ بنابراین باید به این پرسش که ملت چیست، پاسخ داده شود. به‌منظور پیشگیری از «گم‌شدن» در مباحث بی‌حاصل، پیچیده و اغلب نامشخص و مغرضانه تاریخی و فرهنگی و حصول یک «تعریف و درک کاربردی» از واژه ملت، می‌توان ملت ایران را این‌گونه تعریف کرد که «بنا بر شواهد بی‌شمار تاریخی در منطقه جغرافیایی‌ای که امروز ایران نامیده می‌شود، چند هزار سال است که مردمی با تاریخ و فرهنگی پویا و کوچک و بزرگ شدن جغرافیای سرزمینی، زیست کرده‌اند». بنا بر تعریف کلی و کاربردی فوق، «ملت ایران (صرف‌نظر از «هر قیدی»)، معطوف است به یکایک شهروندان دارای شناسنامه ایرانی که در مرزهای جغرافیایی ایران‌زمین زیست می‌کنند».‌
هدف از تعریف ملت تبیین یک واژه است. صد‌البته همه شهروندان ایران‌زمین که به دلایل گوناگون خواسته یا «ناخواسته» کشور را ترک کرده‌اند، اعضای جدایی‌ناپذیر و بی‌قید‌و‌شرط ملت ایران هستند. اگر تعریف کلی و مختصر مفاهیم «هویت» و «ملی» کاربردی و منطقی تلقی شود، آنگاه می‌توان «هویت ملی» را به ساده‌ترین و کلی‌ترین بیان، متشکل از وقایع، تجربیات و انسان‌هایی دانست که در راستای پایدار، عزت، اقتدار، سربلندی ایران و ایرانی در دورهای گوناگون ایفای نقش کرده‌اند. هویت ملی تار و پود ذهن، احساسات، هیجانات، غم و شادی، روح و روان و جسم یک شهروند را تشکیل می‌دهد. یک ایرانی هر‌کجای دنیا که برود و حتی بعد از دهه‌ها اقامت دور از وطن، قورمه‌سبزی، کوبیده و آبگوشت را به غذاهای دیگر فرهنگ‌ها ترجیح می‌دهد. اینکه دستاوردهای گوناگون (دفاعی، علمی، ورزشی و...) باعث غرور و افتخار ایرانی‌هایی می‌شود که سال‌هاست از ایران دور هستند. دشمن؟ دشمن، مفهوم و پدیده‌ای اجتماعی (و روابط بین‌الملل) و مربوط به رفتار و روابط انسان‌ها مبتنی بر یک نظم حقوقی است. ازاین‌رو، در زیست طبیعیِ فاقد نظم حقوقی، رفتار انواع موجودات در مقابل یکدیگر، همان است که باید باشد و نمی‌تواند طور دیگری باشد. بنابراین، مفهوم دشمن در زیست طبیعی فاقد کاربرد و معنی است. به کلی و کاربردی‌ترین بیان، مفهوم دشمن معطوف به شرایطی است که «الف» به «ب» آسیب می‌رساند یا نیت آسیب‌رساندن دارد. نکته بنیادی اینکه به‌طور عام، ریشه یا موضوع دشمنی میان دو یا چند عامل، «تضاد منافع یا به‌خطرافتادن منافع (مادی، روان‌شناختی، اجتماعی، جانی)» است. بنابراین، در عرصه روابط بین‌الملل به دلیل فقدان یک نظم حقوقی که روابط میان کشورها با تضاد منافع را تنظیم کند، بدون استثنا همه کشور‌ها دشمنان بالفعل و بالقوه یکدیگر (جنگ همه علیه همه) هستند. اگر تبیین کلی مفهوم دشمن کاربردی و منطقی تلقی شود، آن‌گاه می‌تواند ادعا کرد (صرف‌نظر از هر قیدی) هر عامل «داخلی» یا «خارجی» که به امنیت، سلامت، رفاه، آرمش و توسعه «ملی» آسیب بزند یا نیت آسیب‌زدن داشته باشد، «دشمن ایران و ایرانی» محسوب می‌شود. اینکه «هویت ملی ذاتا جبری و طبیعی و نه اختیاری، انتخابی یا اکتسابی، است». بنابراین با بخش‌نامه، برخی اقدامات، طرح‌ها و برنامه‌های محدودکننده، نمی‌توان «هویت ملی طبیعی» را با یک هویت غیربومی و مهندسی‌شده جایگزین کرد. اگر تبیین فوق از مفاهیم «هویت ملی و دشمن»، کاربردی و منطقی تلقی شود، آن‌گاه بدون تردید می‌توان ادعا کرد اذهانی که آگاهانه با انواع اقدامات و سیاست‌ها تلاش می‌کنند هویت ملی را تضعیف کنند، در راستای اهداف دشمنان و بدخواهان ایران عمل می‌کنند. در جهانی که علم به مثابه درک ساختارمند و عینی امور و پدیده‌های انسانی و اجتماعی، بنیاد اقتدار ملی است، راهکار کشورهای توسعه‌یافته و علم‌بنیاد برای غارت کشورهای عقب‌مانده، تخریب هویت ملی به‌مثابه بستر انسجام ملی که اساس اقتدار ملی است؛ بنابراین، بدون هیچ تردیدی، تضعیف و تخریب هویت ملی هدف و آرزوی کشورهای استعمارگر برای عقب‌نگه‌داشتن و غارت منابع و ذخایر کشور‌های دیگر است.