این مردم آزرده از گرانی

مرد جوان پشت پیشخوان مغازه‌اش ایستاده بود و از افزایش قیمت همه‌ چیز سخن می‌گفت؛ از قیمت تخم‌مرغ گرفته تا نرخ انواع رب، از قیمت شیر و لبنیات تا نرخ نوشابه و دوغ و.‌‌.‌. . یک مشتری اعتراض‌کنان می‌گفت: این گرانی تا کی می‌خواهد ادامه پیدا کند؟

در یک فروشگاه بزرگ در سالن مواد پروتئینی، کمبود گوشت قرمز بسیار بارز بود و در کنار آن، یخچال‌هایی که قبلا مرغ را عرضه می‌کردند، خالی از بسته‌های مرغ بودند. در طرف میوه‌فروشی بازارچه محلی، همه میوه‌های تابستانی نشان از گرانی داشتند و مصرف‌کنندگان کم‌درآمد و متوسط‌درآمد، خیره به جعبه‌های میوه‌های تابستانی که قیمت گران آنها عطش خرید را در چشم‌های خریداران می‌شکست‌.‌‌.‌. . از این گوشه به آن گوشه بازار خرید که می‌رفتی، زنجیرهای سنگین گرانی و تورم که ظاهرا نامرئی‌اند بر گردنت سنگینی می‌کرد.

یادت می‌آید که مسئله تورم افسارگسیخته و گرانی اجناس معضل یک‌ساله و دوساله، 10ساله و حتی 20ساله نیست؛ معضلی است که از کابوس سیاه شباهنگام میلیون‌ها مصرف‌کننده به در آمده است و این روزها در روز روشن مصرف‌کنندگان را به پای زنجیرهایش کشانده است. چقدر تکان‌دهنده است که بگویم تقریبا از اواخر دهه 60 و اوایل دهه 70 و در روزنامه کیهان، ستاد مبارزه با گرانی و گران‌فروشی با حضور گزارشگران و خبرنگاران حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی و سرویس گزارش تشکیل شده بود که به شکل ویژه و تخصصی به مسئله گرانی و افزایش بی‌رویه قیمت‌ها می‌پرداخت. اقتصاددانان و کارشناسان اقتصادی هرکدام مورد خطاب گزارشگران قرار می‌گرفتند و ده‌ها راهکار برای مقابله با تورم و گرانی ارائه می‌دادند. تورم فزاینده که تقریبا از اواسط دهه 60 آغاز شده و اینک در نخستین دهه قرن چهاردهم هجری و شمسی به معضلی بسیار پیچیده تبدیل شده و در یک‌ سال اخیر به‌اصطلاح این تورم سر به آسمان ساییده است، معضل بسیار مهم جامعه ماست که گویی هیچ راهکاری ندارد‌. در همین روزها نقل‌قولی از فریدریش فون هایک، یکی از نظریه‌پردازان مکتب نئولیبرالیسم را می‌خواندم با این عنوان که «من فکر نمی‌کنم اغراق باشد که بگوییم تاریخ پر از تورم‌هایی است که اغلب توسط دولت‌ها و دولتمردان برای تأمین منافع خودشان مهندسی شده‌اند». این گفته هایک است که جای بررسی و تعمق دارد. هایک که طرفدار خصوصی‌سازی و از سوی دیگر دولت حداقلی و تعدیل نیروهای انسانی در ساختار دولتی است، گناه تورم و گرانی را گردن دولت رفاهی جان مینیارد کینزی می‌اندازد که پس از جنگ جهانی دوم کشورهایی که با مسائل اقتصادی ناشی از جنگ روبه‌رو شده بودند، نظریه دولت رفاهی را برای سروسامان‌دادن به مسائل معیشتی و اقتصادی جامعه و مردم پذیرفتند‌‌. در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ میلادی، دولت‌های رفاهی در کشورهای اروپایی تا حد زیادی توانستند با مشکلات اقتصادی ناشی از جنگ مقابله کنند...

‌اما حضور فراوان دولت در مسائل اقتصادی، مورد انتقاد شدید نئولیبرال‌ها و اقتصاددانان نئولیبرالی نظیر میلتون فریدمن و فردریش هایک قرار گرفت و بار دیگر بحث اقتصاد آزاد و عدم دخالت دولت در بازار عرضه و تقاضای سرمایه‌داری مطرح شد. بعد از پایان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، تفکرات نئولیبرالیستی منتها منطبق بر وضعیت اقتصاد وابسته به نفت ایران مطرح شد. خصوصی‌سازی مسئله توجه زیاد به بخش توزیع تجاری و بخوانید واسطه‌گری و دلالی کالاها و اجناس را مطرح کرد. در آغاز دهه 70، اقتصاد تولیدی کشور که متکی بر صنعت مونتاژ و صنایع وابسته به مواد اولیه وارداتی بود، بسیار ضعیف شد. در این زمان تحریم اقتصادی که از آغاز دهه ۶۰ شروع شده بود، همچنان ادامه یافت. ضعف تولید داخلی از یک‌ سو، گران‌شدن نرخ ارز از سوی دیگر و تحریم اقتصادی و بزرگ‌شدن هرچه گسترده نظام دلالی در توزیع کالا، یکی داستان پر از آب چشم، گرانی و کمبود کالاها را به وجود آورد. در دهه ۸۰ این روند تشدید شد و در دهه ۹۰ تنگدستی هرچه بیشتر طبقات کم‌درآمد و متوسط‌درآمد اجتماعی شروع شد. آغاز گرسنگی و فقر در اواسط دهه ۹۰ شکل بسیار نگران‌کننده‌ای به خود گرفت و با شروع سال ۱۴۰۰ و پایان این سال و آغاز سال ۱۴۰۱، وضعیت اسفناکی از لحاظ گرانی کالاها و تورم در جامعه رقم خورد. در این شرایط وانفسای اقتصادی، نخستین قدم‌ها از‌ بین‌ بردن سیستم دلالی کلان و فساد بیش از اندازه در توزیع کالاها، تعدیل اصولی نرخ ارز، مقابله با تحریم اقتصادی با سیاست‌های درست و سنجیده، استفاده از راهکارهای دولت رفاهی مدل کینز، به‌کارگیری سیستم کلان مدیریتی و استفاده از توان نیروهای خلاق و تازه‌نفس در مدیریت‌های عالی و میانی است. از‌ بین‌ بردن ساختار فسادی که ایجاد مافیاهای مختلف در توزیع کالاهاست از دیگر طرح‌هایی است که باید اجرا شود.