اوپک در ریل تعامل و تفاهم برای انتخاب دبیر کل جدید

‌یکی از دستورکارهای مهم اوپک در هفته‌های آینده، انتخاب دبیرکل جدید این سازمان است. این موضوع در نشست 182 اوپک که هفته گذشته به صورت مجازی با حضور وزرای نفت این سازمان برگزار شد، مطرح شد و اعضا با توجه به تجربه گذشته بر ضرورت و فوریت انتخاب دبیر کل جدید تأکید کردند. آن‌چنان که وزیر نفت ایران اعلام کرده، به احتمال زیاد تا یک ماه آینده دبیرکل جدید اوپک انتخاب می‌شود؛ اما این موضوع بازخورد متفاوتی داشته، به گونه‌ای که برخی توافق اعضا بر انتخاب فوری و سریع دبیر کل جدید را به تغییر شیوه تعیین‌شده در اساس‌نامه اوپک که بر اجماع کشورهای عضو در اتخاذ همه تصمیمات از‌جمله انتخاب دبیرکل تأکید دارد و اتخاذ شیوه جدید مبتنی بر رأی اکثریت اعضا، تفسیر کرده و آن را برخلاف منافع بلندمدت ایران در اوپک تلقی می‌کنند. تفسیری که چندان درست و واقع‌بینانه به نظر نمی‌رسد. دبیر کل اوپک از آنجا که مسئولیت اجرائی و اداره سازمان اوپک را بر‌عهده دارد، از جایگاهی مهم در این سازمان برخوردار است و کشورهای عضو همواره تلاش داشته‌اند که اتباع خود را به این سمت بگمارند. تعیین دبیر‌کل که دوره‌ آن سه‌ساله است و برای یک دوره سه‌ساله دیگر قابل تمدید، همواره با چالش‌هایی در میان کشورهای عضو مواجه بوده است. اوپک در طول فعالیت 62‌ساله خود، 26 دبیر کل را تجربه کرده که سهم نیجریه، لیبی و ونزوئلا هر‌کدام چهار دبیر کل، اندونزی (دیگر عضو نیست) سه دبیر‌کل، امارات عربی متحده و کویت دو دبیرکل و بقیه کشورها مانند ایران، عربستان، عراق، الجزایر، قطر (دیگر عضو نیست)، اکوادور(دیگر عضو نیست) و گابن هم هر‌کدام یک دبیر‌کل بوده است. در میان کشورهای مؤسس اوپک، ونزئولا با چهار دبیر‌کلی بیشترین سهم را داشته و ایران و عربستان به‌عنوان دو پایه اصلی این سازمان، تاکنون موفق به معرفی و انتخاب یک دبیر‌کل شده‌اند. اولین دبیرکل اوپک، فؤاد روحانی تبعه ایران بود. چنا‌ن‌که بیان شد، یکی از مباحث جدی و پرچالش اوپک در طول شش دهه عمر این سازمان، انتخاب دبیر‌کل اوپک بوده است. این چالش عمدتا بین کشورهای تأثیرگذار این سازمان خصوصا ایران و عربستان بیشتر خودنمایی کرده، به گونه‌ای که با توجه به ضرورت اجماع همه اعضا و به دلیل رقابت و اختلاف دو کشور فوق، کاندیداهای این دو کشور (غیر از یک دوره) شانس انتخاب نداشته و این شانس دیگر کشورها را افزایش داده است.

اوج اختلافات بر سر انتخاب دبیر کل در دهه 1980 و به‌ویژه در فاصله سال‌های 2012 تا 2016 بود که در دوره اخیر منجر به انتخاب سالم البدری تبعه لیبی برای یک دوره سه‌ساله سوم شد که با اساس‌نامه اوپک منافات داشت. این موضوع اگرچه خود نمود عمق اختلاف میان اعضا خصوصا ایران و عربستان و متأثر از چالش‌های سیاسی میان دو کشور خارج از اوپک بود؛ اما در عمل کارایی و عملکرد این سازمان را در راستای اهداف و کارکرد خود یعنی مدیریت بازار نفت، با مشکلات جدی مواجه کرده بود. اصولا در طول عمر 60‌ساله اوپک، ناکارآمدی این سازمان معمولا با اختلاف بر سر دبیرکلی آغاز می‌شود؛ زیرا اتباع دیگر کشورهای اصلی هم که با بی‌میلی کشورهای عضو انتخاب می‌شدند، از قدرت و توانمندی بالایی برای رفع اختلافات اعضا و ایجاد فضای همکاری و همدلی برخوردار نبوده و این مسئله منافع کشورهای عضو را در بازار نفت با چالش جدی مواجه کرده است. حال که اوپک در شرایط انتخاب دبیر کل جدید قرار گرفته، بیم آن می‌رود که مسائل گذشته در این زمینه بار دیگر تکرار شود و این مسئله دستاوردها و عملکرد خوب اوپک در سال‌های اخیر را تحت‌الشعاع قرار دهد. واقعیت این است که اوپک در سن 60‌سالگی و البته با تأخیر زیاد به یک بلوغ و بالندگی مناسب رسیده است. کشورهای عضو چند سالی است با تأکید بر نفع مشترک خود در بازار جهانی نفت تلاش می‌کنند نه‌تنها از سطح اختلافات و دسته‌بندی‌های داخلی در اوپک بکاهند؛ بلکه مشکلات و اختلافات سیاسی و غیر‌سیاسی خود در خارج از سازمان را در تصمیم‌گیری‌ها و همکاری‌های داخلی در اوپک کمتر دخالت دهند. این مسئله نه‌تنها به انسجام و نظم داخلی سازمان اوپک کمک کرده؛ بلکه به ثبات و تعادل بازار نفت به سود اعضای اوپک و همچنین جذب و جلب همکاری دیگر کشورهای عمده تولیدکننده نفت به اوپک در قالب اوپک پلاس منجر شده است. به‌ طور قطع انسجام درونی اوپک، زمینه شکل‌گیری و ماندگاری اوپک پلاس شده است که به ارتقای جایگاه و قدرت اوپک در بازار جهانی نفت منجر شده است. امروزه همکاری ایران و عربستان در اوپک با وجود اختلافات سیاسی گسترده دو کشور و نبود ارتباطات سیاسی رسمی و همچنین درگیر‌بودن ایران با تحریم نفت، در نوع خود مثال‌زدنی است؛ زیرا این همکاری می‌تواند زمینه‌ای برای حل اختلافات سیاسی هم باشد. این شرایط به‌ طور طبیعی کمک می‌کند که اعضای اوپک از آزمون بزرگ انتخاب دبیر کل جدید در هفته‌های آینده با تعامل و دیپلماسی موفق بیرون بیایند. در‌حال‌حاضر تنها کشور کویت، کاندیدایی را برای احراز این پست معرفی کرده است که با توجه به رایزنی کشورهای عضو در جلسه هفته گذشته از اقبال خوبی برخوردار است و ظاهرا ایران و عربستان نیز بر سر انتخاب کاندیدای آن اشتراک نظر دارند. اگر دیگر کشورهای عضو هم با این انتخاب موافق باشند، انتخاب دبیر کل جدید با اجماع صورت خواهد گرفت؛ در غیر‌این‌صورت لازم است رایزنی‌هایی بین اعضا صورت گیرد. با توجه به احتمال معرفی کاندیدایی از سوی عراق، احتمالا انتخاب دبیر کل جدید از بین دو کاندیدای عراقی و کویتی است که به‌ طور طبیعی در ابتدا بین آن دو رأی‌گیری صورت می‌گیرد و با توجه به توافقی که صورت گرفته، نهایتا کاندیدایی که بیشترین رأی را به خود اختصاص داده، مجددا با اجماع به‌عنوان دبیر کل جدید انتخاب می‌شود؛ بنابراین این تفسیر که اعضای اوپک و ازجمله ایران نظام اجماع را برای انتخاب دبیر کل بر هم زده‌اند، تفسیر درستی به نظر نمی‌رسد و در این زمینه خطایی از سوی وزیر نفت صورت نگرفته است. خاصیت دیپلماسی آن‌هم در حوزه اقتصاد و انرژی انعطاف است. تصلب و ایستایی با دیپلماسی به‌ویژه دیپلماسی فعال منافات دارد. تجربه گذشته اوپک هم نشان می‌دهد که تصلب و یک‌جانبه‌گرایی چه هزینه‌هایی را به اوپک و اعضای آن در قالب عدم همکاری و در نتیجه کاهش قیمت نفت تحمیل کرده و چه فرصت‌هایی را از اعضا گرفته است. اساس‌نامه اوپک با وجود سخت‌گیری نسبت به اتخاذ تصمیم با هدف تضمین اجرای تصمیمات، این ظرفیت را دارد که کشورها با تعامل و رایزنی مانع از به بن‌بست رسیدن اوپک و توقف آن نشوند که این بستگی به رفتار و انعطاف کشورهای عضو دارد که خوشبختانه این شرایط وجود دارد و نیازی نیست که کشورها از اساس‌نامه عدول کنند؛ اما به فرض حتی اگر کشورهای اوپک با هدف نشان‌دادن حسن نیت خود و حفظ انسجام و همکاری خود به صورت موقت و اضطراری مجبور به عدول از اساس‌نامه شوند، این رفتار قابل درک خواهد بود.