پزشکیان و ایزد مهر

واژه مهر اگرچه در فارسی امروز هم‌معنی شده است با واژه‌های دوستی، محبت و نیز خورشید، اما در فارسی باستان مفهومی فراتر دارد. ریشه مهر در اوستایی «میثره Mitra» است و در سانسکریت  «میترا Mitra». این واژه از اسم عامِ mitrá به‌ معنای «قرارداد/پیمان» و با دلالت‌های «عهد، میثاق، اتحاد، وعده» گرفته شده است. ایزد مهر نیز تشخص‌یافته مفهوم «پیمان» است. برخلاف برداشت امروزی، مهر (میترا) ایزدی مذکر است. او که نگهبان پیمان و داور راستی و دروغ است، دارای صفاتی مانند: همیشه بیدار، دیده‌بان بر بلندی‌ها، فریب‌ناپذیر، حامی وفاداران و کیفردهنده پیمان‌شکنان است. در کیش نیاکان ما، روز شانزدهم هر ماه، به این ایزد تعلق داشت و شانزدهم ماه مهر، روز ویژه‌ای بود که در ستایش و نگاهبانی عهد و پیمان، جشن مهرگان برگزار می‌شود. امروز عموما مهرگان را در روز دهم ماه مهر گرامی می‌دارند. ستون مسعودنامه این هفته که وفای به عهد را به رئیس‌جمهور یادآوری می‌کند، نقبی است به حکمت نیاکان ایران‌زمین و با استناد به اوستا از وفای به عهد می‌گوید و عواقب پیمان‌شکنی. اهورامزدا در مهریشت، کرده اول، بند ۲ خطاب به زردشت می‌گوید:

«ای سپیتمان!

«مهر دروج» (پیمان‌شکن) گناهکار، سراسر کشور را ویران کند. او همچون یکصد تن آلوده به گناه «کَیَذَ» (جادوگری) و کشنده اَشَوَن مَرد (مرد پرهیزکار) است. مبادا که پیمان بشکنی؛ نه آن [پیمان] که با یک «دُروند» (ناپاک) بسته‌ای و نه آن [پیمان] که با یک اَشَوَن (پرهیزکار) بسته‌ای. چون [پیمان] با هر دو درست است؛ خواه با دروند (دروغ‌پرست)، خواه با اَشَوَن (پرهیزکار)». این بند از اوستا، زنهار می‌دارد از پیمان‌شکنی که خطایی است مهلک که می‌تواند به ویرانی منجر شود. عهد و پیمان چنان مقدس است که حتی اگر با دشمن نیز بستی، باید آن را رعایت کنی. 

چراکه در حکمت ایران باستان، مهر و پیمان و تعهد به آن، فراتر از وفاداری در خانواده و گروه دوستان است. مفهومی است که با سیاست داخلی و دیپلماسی گره خورده است. «ای سروری که با (کدخدا) دهخدا (رئیس ده) با شهربان (فرماندار شهر)، با شهریار (پادشاه) و با زرتُشتوم (عالم دین زردشت) پیوند داری». این بند از مهریشت (کرده ۲۹، بند ۱۱۵) نشان می‌دهد که وفای به عهد با تمام ارکان حکومت گره خورده است. این وفاداری، با سازوکار پاداش یا کیفر مینَوی تضمین می‌شود؛ وفاداران به پیمان از یاری و برکت (باران، رویش) برخوردار می‌شوند و پیمان‌شکنان، به‌ویژه در مقام «کدخدا و فرماندار و پادشاه»، دچار فروپاشی قدرت می‌شوند. در کرده پنجم، بند ۱۸ از مهریشت دراین‌باره چنان آمده است: «اگر (کدخدا و سرپرست خانواده) یا دهخدا (رئیس ده) یا شهربان (فرماندار شهر) یا شهریار (پادشاه) مهر دروج (پیمان‌شکن) باشد، مهر خشمگین آزرده، خانه و ده و شهر و کشور و بزرگان خانواده و سران روستا و سروران شهر و شهریاران کشور را تباه کند». مهر نگهبان پیمان در سطوح بین فردی تا بین کشورهاست. «پیمان میان کشورها» در سلسله‌مراتب تقدس پیمان‌ها جایگاهی ممتاز دارد و چنان‌که در بند‌های ۱۱۶ و ۱۱۷ یشت دهم آمده، حرمت آن از حرمت پیمان در روابط دوستانه بلندمرتبه‌تر است. در نتیجه رفاه و دوام کشور به اخلاق حاکم در وفای به پیمان وابسته است و شکستن پیمان کشور را تباه می‌کند. در بین رؤسای جمهور گذشته، هیچ‌کس به اندازه آقای پزشکیان از صداقت و وفای به عهد نگفته است.

هرچند ممکن است در زندگی شخصی خود چنین باشند، اما در مقام رئیس‌جمهور از بدِ حادثه یا وقایع ناخواسته، تاکنون موفق به انجام وعده‌های انتخاباتی خود نشده است. نه آن ‌وعده‌هایی که به قول خانم سخنگو می‌تواند به یک دستور آن را اجرا کند، نه مسائلی مانند گفت‌وگو و تعامل با دنیا. چنان‌که آشکار است، دنیا تصمیم به انزوای ما و ایجاد فشار حداکثری بر دولت گرفته است. در این شرایط بحرانی از دولت انتظار می‌رود که مانند سپری قاطع، مردم را مصون بدارد از فشار تحریم‌های خارجی و دیده‌تنگی‌های داخلی. انقباض بیرونی را با انبساط داخلی تعدیل کند، نه اینکه فشار تحریم را بر دوش مردم بگذارد. آقای رئیس، اگر دستت خالی است، آنها را رها کن که با شادی خوری در گوشه و کنار، رنج دوران را سپری کنند. از سال‌های پیش، در دولت‌های مختلف، کسب‌وکارها برای رونق اقتصادی خود، آگهی خود را به رسانه‌هایی می‌دادند که مخاطب بیشتری دارند. عدل باید دستور فیلترینگ آنها را بدهند؟ دوباره خبر از اخراج دانشجویان به گوش می‌رسد! آیا نباید شک کرد که این روش‌ها و برنامه‌ها خارج از دولت روی میز اجرا می‌آید؟ آقای پزشکیان، در باب وفای به عهد، در متون دینی امروز ما که شما نیز بر آن تسط دارید، پند و پرهیزهای بسیار آمده است که معنی آن مانند حکمت پیشینیان، پرهیز از پیان‌شکنی و تحذیر از گسست مردم و دولت است.

آخرین مقالات منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.