اسنپ‌بک و میدان روایت؛ آزمون اعتماد و انسجام ملی
سه کشور اروپایی سازوکار اسنپ‌بک را علیه ایران فعال کردند. پرسش اصلی برای سیاست ایران این نیست که چه کسی ماشه را کشید، پرسش اصلی این است که ایران چگونه باید این رخداد را برای جامعه روایت کند؟
روزبه کردونی
سه کشور اروپایی سازوکار اسنپ‌بک را علیه ایران فعال کردند. پرسش اصلی برای سیاست ایران این نیست که چه کسی ماشه را کشید، پرسش اصلی این است که ایران چگونه باید این رخداد را برای جامعه روایت کند؟ آیا ایران با تدبیر و آگاهی انتخاب کرد که مانع فعال‌شدن اسنپ‌بک نشود؟ آیا خواست مانع شود اما نتوانست؟ یا اینکه در بزنگاه تصمیم‌گیری دچار تردید و دودلی شد؟ در جهانی که امروز در آن زندگی می‌کنیم، واقعیت‌ها کمتر محصول رخدادهای عینی‌اند و بیشتر حاصل داستان‌هایی هستند که ذهن مردم را شکل می‌دهند. بنابراین مهم است که چه روایتی گفته شود و مهم‌تر آن است که مردم باورش کنند. بنابراین تقلیل ابعاد واقعیتی که مردم می‌بینند و می‌فهمند، همراه با تبلیغ فاقد اهمیت بودن رویدادی با اهمیت اسنپ‌بک، حتما جز خسارت، اعتمادسوزی و انسجام‌زدایی به دنبال نخواهد داشت.
روایت و انسجام
مبنای انسجام ملی، قصه‌ای است که مردم باور کنند. اگر روایت روشن، شفاف و حقیقت‌محور از دل حاکمیت به جامعه نرسد، دیگران روایت خود را بر افکار عمومی تحمیل خواهند کرد. در آن صورت حتی حقیقت عینی هم توان رقابت با «حقیقت روایت‌شده» را نخواهد داشت. تجربه‌های گذشته نشان داده که فقدان روایت مشترک، به تضعیف امر سیاسی و فروپاشی کنش جمعی انجامیده است.
اسنپ‌بک در ظاهر یک سازوکار حقوقی برای بازگشت تحریم‌هاست، اما در واقع رخدادی چندوجهی است:
• در سطح حقوقی به معنای بازگشت محدودیت‌های بین‌المللی
• در سطح سیاسی بازتابی از آرایش قدرت علیه ایران
• در سطح اقتصادی و اجتماعی تأثیری مستقیم بر معیشت و روان جمعی
• و در سطح روانی عاملی برای امید یا نارضایتی عمومی.
روایت‌های رقیب در حال شکل‌گیری
نشانه‌های آشکار عملیات ذهنی علیه ایران هر روز دیده می‌شود:
• ترامپ فیلمی از سخنان علی مطهری را بازنشر می‌کند تا بگوید «ایران خودش اعتراف می‌کند».
• نتانیاهو در گفت‌وگو با فاکس‌نیوز، خطاب به مردم آمریکا می‌گوید: «ایران موشک‌های بالستیک دوربرد با کلاهک هسته‌ای می‌خواهد تا به شما و هر آمریکایی حمله کند».
• رافائل گروسی در مصاحبه با فاکس‌نیوز به جمهوری اسلامی هشدار داد: «اگر بخواهید از تکرار آنچه در ژوئن (جنگ ۱۲روزه) دیدیم جلوگیری کنید، باید این فعالیت‌ها (بازرسی‌های آژانس) از سر گرفته شوند».
اینها قطعات پراکنده نیستند، بلکه اجزای یک شبکه هماهنگ روایت‌سازی هستند که افکار عمومی را هم‌زمان در سه سطح هدف گرفته‌اند:
۱. افکار عمومی آمریکا و غرب برای مشروعیت‌بخشی به فشارها
۲. افکار عمومی منطقه برای بازدارندگی و منزوی‌سازی ایران
۳. افکار عمومی داخل برای ایجاد تردید، بی‌اعتمادی و فرسایش انسجام اجتماعی.
جنگ‌های نو؛ فتح ذهن‌ها
در جنگ‌های نو، هدف نهایی دیگر فتح سرزمین نیست، بلکه تسخیر ذهن‌هاست. روایت در این میدان، به اندازه موشک و تانک تعیین‌کننده است. هر طرفی که بتواند ذهن‌ها را قانع کند، پیش از آغاز هر نبردی پیروز خواهد بود. اسنپ‌بک نیز بیش از آنکه یک مکانیسم تحریمی باشد، بهانه‌ای برای تقویت روایت‌های رقیب علیه ایران است.
ضرورت روایتگری حقیقت‌محور
ایران اگر نمی‌خواهد در این میدان بازنده باشد، باید روایت خود را سریع، صریح و حقیقت‌محور به جامعه و جهان ارائه کند. مردم باید بدانند چرا اسنپ‌بک فعال شد، ایران چه توان و چه محدودیت‌هایی داشته و تدبیر آینده چیست. باید روشن توضیح داده شود آیا ایران با تدبیر و آگاهی انتخاب کرد که مانع فعال‌شدن اسنپ‌بک نشود، یا آنکه می‌خواست مانع شود اما نتوانست، یا اینکه در بزنگاه تصمیم‌گیری دچار تردید و دودلی شد. این شفافیت صرفا اقناع نیست، بلکه ایجاد میدان معنایی مشترکی است که انسجام ملی بر آن استوار می‌شود.
اتحاد پایدار زمانی شکل می‌گیرد که مردم نه در حاشیه، بلکه در متن وقایع قرار گیرند. آنان باید در جریان تحولات روز، چشم‌انداز آینده و حتی سناریوهای محتمل گذاشته شوند. جامعه‌ای که آگاه باشد، بهتر از هر نیروی دیگری ظرفیت همراهی و مقاومت را دارد. شرط انسجام، روایت صادقانه و پیش‌دستانه است. بدون آن، هیچ کنش سیاسی جمعی شکل نمی‌گیرد و حتی درست‌ترین تصمیم‌ها هم به چشم مردم تردید و خطا جلوه خواهد کرد.
جمع‌بندی
اگر روایت به‌موقع و شفاف و حقیقت‌محور ارائه شود، حتی پرهزینه‌ترین تصمیم‌ها نیز قابل تحمل خواهند بود. اما اگر روایت به تأخیر افتد، هر تصمیمی -حتی اگر تدبیرمندانه باشد- به چشم جامعه محصول تردید و بی‌تدبیری تعبیر خواهد شد. در جهانی که بیش از هر زمان دیگری به میدان روایت بدل شده است، سیاست ایران نمی‌تواند تنها با تصمیم‌گیری پشت درهای بسته پیش برود. حقیقت‌محوری و روایتگری صریح، شرط اصلی اتحاد و انسجام ملی است.
آخرین مقالات منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
