بریکس ائتلافی جدید علیه آمریکا؟

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

هفدهمین اجلاس سران کشورهای عضو بریکس در روزهای ششم و هفتم جولای با شرکت اعضای بنیان‌گذار، کشورهای تازه‌پیوسته، شرکای وابسته و چند کشور میهمان در شهر ریودوژانیرو برگزار شد. این اجلاس نشان داد ‌جهان غرب که سال‌ها در تعیین قواعد بازی بین‌المللی دست بالا را داشته‌، اکنون باید با واقعیت نظم جدید جهانی که بریکس نماینده مهمی از آن است، کنار بیاید. گروه بریکس در سال ۲۰۰۹ با ابتکار چین، روسیه، برزیل و هند شکل گرفت و در سال‌های اخیر به‌طور چشمگیری گسترش یافته است. تحلیلگران اروپایی هنوز قدرت جذب ژئوپلیتیکی این گروه را به‌درستی درک نکرده‌اند. پس از پیوستن آفریقای جنوبی در سال ۲۰۱۰، کشورهای ایران، مصر، امارات متحده عربی، اتیوپی و اندونزی نیز در سال ۲۰۲۴ به آن ملحق شدند.

در‌حالی‌که ایالات متحده و اتحادیه اروپا در سال ۲۰۰۰ به ‌ترتیب ۲۵ درصد و ۲۲ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان (بر پایه برابری قدرت خرید) را در اختیار داشتند، این توازن طی دو دهه گذشته دگرگون شده است. سهم اتحادیه اروپا به ۱۷ درصد و سهم آمریکا به ۱۵ درصد کاهش یافته، در‌حالی‌که کشورهای عضو بریکس اکنون ۴۰ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان و نیمی از جمعیت کره زمین را در اختیار دارند. مبادلات تجاری میان اعضای گروه بریکس با سرعتی بی‌سابقه افزایش یافته و مسیر عبور از دلار را هموار کرده است. نمونه بارز آن معاملات رو به ‌افزایش میان چین و روسیه با ارزهای محلی است. کشور چین در راستای توسعه ابتکار «کمربند و جاده»، توافق‌های دوجانبه مالی فراوانی را با شرکای خود منعقد کرده است. برای نمونه، پکن و برازیلیا در ماه می‌ ۲۰۲۵ توافق تبادل ارز محلی خود را برای پنج سال دیگر تمدید کردند. 

اکنون چین به‌عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری برزیل از سال 2009، بخش بزرگی از نیازهای غذایی خود را از این کشور تأمین می‌کند. در پاسخ به فشارهای تعرفه‌ای واشنگتن، کشورهای عضو بریکس تهدید کرده‌اند ‌استفاده از ارزهای محلی را در مبادلات تجاری خود تقویت خواهند کرد. هرچند ایجاد یک ارز مشترک برای رقابت با دلار که با مخالفت برخی اعضا به‌‌ویژه هند مواجه است، فعلا از دستور کار خارج شده است. این گروه همچنین بار دیگر خواستار اصلاح ساختارهای بین‌المللی به‌جا‌مانده از دوران پس از جنگ جهانی دوم شد تا نمایندگی عادلانه‌تری از جهان امروز ارائه دهد. با وجود غیبت رؤسای ‌جمهور روسیه، چین، مصر و ایران در این اجلاس، اعضای بریکس موفق شدند مواضع مشترکی در قبال چندین موضوع مهم جهانی اتخاذ کنند. آنان در بیانیه پایانی خواستار آتش‌بس فوری در غزه شدند و مداخله نظامی در ایران را محکوم کردند. در‌خصوص بحران اوکراین نیز موضعی همسو با روسیه اتخاذ شد؛ به‌گونه‌ای که مسئولیت درگیری متوجه مسکو نشد و تنها حملات اوکراین به غیرنظامیان محکوم شد.

اگرچه در اجلاس اخیر فشارهای تعرفه‌ای آمریکا به‌‌شدت مورد انتقاد قرار گرفت، اما اعضا ضمن خودداری از حمله مستقیم به دونالد ترامپ، تلاش کردند در اظهارات خود با ایالات متحده محتاطانه برخورد کنند تا امکان حفظ منافع دوجانبه باقی بماند. اما این احتیاط بی‌ثمر بود؛ چرا‌که رئیس‌جمهور آمریکا بلافاصله کشورهای همسو با سیاست‌های ضدآمریکایی بریکس را به اعمال تعرفه‌های جدید تهدید کرد.

رهبران گروه بریکس نمی‌توانند تأثیر تجاری و ژئوپلیتیکی آمریکا را نادیده بگیرند؛ زیرا همکاری با واشنگتن برای حفظ منافع ملی‌شان ضروری است. برای مثال، روسیه به ‌دنبال حفظ بی‌طرفی آمریکا‌ست تا بتواند دولت زلنسکی و حامیان اروپایی‌اش را منزوی کند و پیش از رسیدن به آتش‌بس، بیشترین میزان خاک اوکراین را تصرف کند. چین نیز با تکیه بر انحصار خود در بازار عناصر کمیاب، موفق به انعقاد توافق‌‌نامه‌ای چارچوبی با واشنگتن درباره تعرفه‌ها شده است و اکنون با احتیاط به‌ سوی دور بعدی مذاکرات حرکت می‌کند. اما ایران در موقعیتی شکننده قرار دارد. دو هفته پس از پایان جنگ 12‌روزه، رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان‌ در مصاحبه‌ای اختصاصی با تاکر کارلسون آمادگی خود را برای ازسرگیری مذاکرات با آمریکا اعلام کرد. این اظهارات واکنش شدید جناح محافظه‌کار در ایران را به ‌دنبال داشت و آینده مذاکرات را در ابهام فرو برد.

در همین حال، عربستان سعودی که در این اجلاس با نمایندگی شاهزاده فیصل حضور داشت، هنوز در پیوستن به بریکس مردد است. این تردید ناشی از روابط استراتژیک این کشور با آمریکا‌ست که عربستان برای پیشبرد برنامه هسته‌ای غیرنظامی خود به حمایت آن نیاز دارد و اخیرا نیز قراردادهای تجاری بزرگی با آن کشور امضا کرده است. در نهایت، ظهور بریکس را نباید با بازگشت به دوران جنگ سرد یا تقسیم جهان به دو بلوک تعبیر کرد، بلکه باید آن را نشانه‌ای از پیدایش نظمی چند‌قطبی دانست که در آن کشورهای مستقل به‌‌درستی در پی دفاع از منافع ملی خود هستند.