اقلیم مهجور

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

نسیم مسیبی: در جهانی که تغییرات اقلیمی به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های بشریت تبدیل شده، کربن‌زدایی در صنایع انرژی‌بر مانند پتروشیمی و حرکت به‌ سوی انرژی‌های پاک نه‌تنها یک ضرورت زیست‌محیطی، بلکه فرصتی برای رشد اقتصادی پایدار است. ایران، به‌عنوان یکی از پیشگامان صنعت پتروشیمی در منطقه و کشوری با منابع غنی انرژی‌های تجدیدپذیر، در موقعیتی منحصربه‌فرد برای همگام‌سازی توسعه صنعتی خود با اهداف جهانی کاهش انتشار کربن قرار دارد. این گزارش با هدف تحلیل وضعیت کنونی کربن‌زدایی در صنعت پتروشیمی ایران، بررسی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پاک و شناسایی چالش‌های پیش‌رو تدوین شده است. در ادامه به نظرات کارشناسان مختلف در بررسی این فرصت‌ها و چالش‌های آن در کشور می‌پردازیم.

از فرایند کربن‌زدایی عقب مانده‌ایم

روند سریع گرمایش سیاره زمین و چالش‌های اقلیمی که جهان با آن دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، سبب شده است ‌شرکت‌های بین‌المللی رویکرد سخت‌گیرانه‌ای در رابطه با فعالیت صنایع و آلایندگی‌های محیط زیست در پیش بگیرند. اتفاقی که به نظر می‌رسد بین صنایع ایران و به‌ویژه پتروشیمی‌ها هنوز جا نیفتاده است. مصداق این ادعا اصرار بسیاری از مالکان پتروشیمی برای تأسیس کارخانه در مناطقی است که با بحران‌های متعددی مانند کم‌آبی و فرونشست زمین مواجه هستند. در صنعت پتروشیمی نمونه‌ای مانند پتروشیمی میانکاله و اصرار مالک بر تخریب زیست‌بوم منطقه اثبات کرد که نه صاحبان صنایع و نه مدیرانی که مجوزها را صادر می‌کنند هنوز نتوانسته‌اند به درک عمیقی از چالش‌های اقلیمی و گرمایش زمین برسند. نکته غم‌انگیز اینجاست که صنایعی از پتروشیمی هم که به دنبال ارتقای استانداردهای محیط‌زیستی رفته‌اند، از سر ناچاری بوده و با این چشم‌انداز به سوی کربن‌زدایی رفته‌اند که در بازار جهانی گرفتار تعرفه‌های سنگین و کاهش حاشیه سود نشوند. در‌واقع رویکرد این صنایع به کربن‌زدایی غالبا از سر آگاهی و درک مفهوم توسعه پایدار نبوده و همچنان با نگاه به منافع شخصی کوتاه‌مدت بوده است.

محمدحسین پیوندی، معاون اسبق مدیرعامل شرکت صنایع پتروشیمی ایرا،ن درخصوص عملکرد ایران در توسعه انرژی‌های پاک و کربن‌زدایی در اتمسفر انتقاد جدی دارد. او در این زمینه به «شرق» گفت: در مورد کاهش کربن در اتمسفر و تولید انرژی‌های پاک به‌شدت از شاخص‌های جهانی عقب مانده‌ایم.

پیوندی در ادامه علت این موضوع را به قیمت سوخت‌های فسیلی معطوف دانست و گفت: در‌دسترس‌بودن و ارزان‌بودن انرژی‌های ناشی از هیدروکربن‌ها یا همان منشأ انرژی یعنی سوخت‌های فسیلی، موجب شده تا در زمینه توسعه انرژی‌های پاک رشد نکنیم.

معاون اسبق مدیرعامل شرکت صنایع پتروشیمی ایران راهکار پیشنهادی برای توسعه این بخش از صنعت پتروشیمی را این‌گونه توضیح داد: باید در برنامه‌های پنج‌ساله، اولویت سرمایه‌گذاری به انرژی‌های فتوولتایئیک و ترکیبی با آب‌شیرین‌کن‌های با ظرفیت‌های بالا اختصاص داده شود. یکی از محاسن صنعت پتروشیمی، تبدیل کربن و هیدروژن موجود در ملکول هیدروکربن به کالاست؛ یعنی کربن از چرخه اتمسفر خارج می‌شود و می‌توان به این نتیجه رسید که صنعت پتروشیمی علاوه بر اینکه چرخ اقتصاد را سرعت می‌بخشد، این قابلیت را نیز داراست.

سهم انرژی‌های تجدیدپذیر زیر یک درصد

رضا پدیدار، رئیس کمیسیون توسعه پایدار، محیط زیست و استاندارد اتاق بازرگانی ایران، با بیان اینکه سهم انرژی‌های تجدیدپذیر ایران در سبد انرژی زیر یک درصد است، به میزان مصرف انرژی در بخش‌های مختلف پرداخت و گفت: مصرف برق ما در صنعت 36 درصد، در بخش خانگی 31 درصد و در بخش کشاورزی 14 درصد است. طبق گزارش IE، ما در توزیع برق حدود 11 درصد تلفات داریم و این مسئله‌ای است که برای نجات اقتصاد کشور از این وضعیت‌ باید به آن توجه ویژه کرد.

او در ادامه موضوع توسعه انرژی‌های پاک و کربن‌زدایی در صنعت پتروشیمی را مستلزم تغییر رویکرد و سرمایه‌گذاری دانست و توضیح داد: در رعایت استانداردها و موازین بین‌المللی باید توجه بیشتری داشته باشیم و از طرفی سرمایه‌گذاری‌ها در حال حاضر به حداقل خود رسیده است.

پدیدار به موضوع تحریم‌ها به‌عنوان مانعی بزرگ در مسیر سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی اشاره کرد و گفت: محدودیت‌های تحریمی باعث شده که نتوانیم از سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی استفاده کنیم و من امیدوار هستم با مذاکراتی که در پیش‌رو جاری است و رفع تحریم‌های کشور، بتوانیم روند سرمایه‌گذاری در فرایند کربن‌زدایی و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر را تسهیل کنیم. همچنین شرکت‌های بین‌المللی بتوانند به صنعت پتروشیمی ایران ورود کرده و در توسعه بخش‌های بالا‌دست، میان‌دست و پایین‌دست صنعت پتروشیمی و همچنین صنایع زیرساختی مانند نفت و گاز سرمایه‌گذاری کنند.

بازار چین به دنبال ردپای کربن محصولات وارداتی

عرفان افاضلی، دبیر‌کل فدراسیون نفت ایران، به اهمیت موضوع دانش فنی کاتالیست‌ها و به‌روزرسانی آن پرداخت و گفت: ما در سال گذشته در اتاق بازرگانی تحقیق جامعی درخصوص پتانسیل‌های کاهش انتشار در صنعت پتروشیمی‌ با همکاری قریب به ۳۷ شرکت پتروشیمی انجام دادیم و ارزیابی آن در کمیته علمی بررسی شد و به این نتیجه رسیدیم که در مورد این 37 شرکت، معادل ۶۱ میلیون تن کاهش انتشار دی‌اکسید کربن پتانسیل وجود دارد و طرح‌هایی که در این پروژه معرفی شد، به‌طور عمده شامل طرح‌های بهره‌وری انرژی و طرح‌های کاهش فلرینگ بود.

او در ادامه با بیان اینکه صنعت پتروشیمی کشور از منظر کاهش انتشار (دی‌اکسید کربن) قابلیت ویژه‌ای دارد، اضافه کرد: این کاهش انتشار می‌تواند به گواهی‌های کربن تبدیل شده و در پی آن، با فروش گواهی‌های کربن، درآمد کسب کنیم که این موضوع می‌تواند به تأمین مالی پروژه‌ها بینجامد. این موضوع نیازمند زمینه‌سازی برای اندازه‌گیری گزارش‌دهی و تأیید مقدار پتانسیل کاهش انتشار در صنعت پتروشیمی است.

افاضلی با بیان اینکه صنایع بزرگ در دنیا به سمت حرکت در جهت کربن‌زدایی هستند، افزود: اگر بخواهیم حجم بازارهای کربن را با حجم بازارهای پتروشیمی مقایسه کنیم، به اعداد درخور توجهی می‌رسیم. پیش‌بینی می‌شود ‌در سال ۲۰۳۰، حجم بازار پتروشیمی به عددی معادل یک تریلیون دلار برسد، در‌حالی‌که حجم بازارهای کربن با یک رشد قابل توجه به هزار‌و ۸۰۰ میلیارد دلار یا ۱.۸ تریلیون دلار خواهد رسید و این نشان از روند رو به رشد بازارهای کربن دارد.

دبیرکل فدراسیون نفت ایران در ادامه به موضوع اولویت‌بندی پروژه‌ها بر‌اساس بهره و انرژی اشاره کرد و گفت: در پروژه‌های پتروشیمی می‌توان‌ به سراغ تولید اوره رفت و در واقع از استحصال کربن دی‌اکسید احتراقی تولید اوره، با استفاده از هیدروژن آبی و تولید متانول سبز از هیدروژن سبز استفاده کرد. هرچند‌ متانول هم در آینده نه‌چندان دور به‌عنوان یک هیدروژن کریر در نظر گرفته خواهد شد و این ظرفیتی که‌ برای تولید متانول در کشور داریم می‌تواند برای انتقال هیدروژن استفاده شود.

افاضلی در پایان به طرح تنظیم کربن مرزی اروپا به‌عنوان یکی از چالش‌های صنعت پتروشیمی اشاره کرد و توضیح داد: اجرای طرح تنظیم کربن مرزی اروپا تحت عنوان سی‌بی‌ای‌ام، در حال حاضر محصول کلیدی اوره را از صنایع پتروشیمی هدف گرفته و در انتهای سال جاری میلادی محصول اوره هم می‌تواند به فهرست سخت‌گیرانه اروپا در زمینه رعایت استانداردهای محیط‌زیستی وارد شود. ‌این به آن معناست که از ابتدای ۲۰۲۶ تمام محصولات که شامل این شش محصول هستند که حالا درخصوص صنعت پتروشیمی اوره است، برای ورود به اتحادیه اروپا باید رد‌پای کربن خود را اظهار کنند یا بابت این ردپای کربن مالیاتی را در مبدأ پرداخت کنند و در صورت عدم پرداخت مالیات در مبدأ‌، می‌بایستی جریمه‌های بسیار سنگینی را برای ردیابی کربن در مرز اتحادیه اروپا بپردازند.

به گفته افاضلی، «شاید ما در وهله اول تصور کنیم که مقصد اکثر محصولات پتروشیمی ما به چین یا سایر کشورها غیر از اتحادیه اروپاست؛ ‌این را باید در نظر بگیریم که خود چین بزرگ‌ترین ‌سامانه را در رصد و ردیابی گازهای گلخانه‌ای ‌احداث کرده است و در آینده نه‌چندان دور چین هم محصولات ایران را از نظر ردپای کربن ردیابی می‌کند و هزینه صادرات کالاهای پتروشیمی ایران را بالا می‌برد.

به گزارش اوپک، مجامع و سازمان‌های بین‌المللی وزارت نفت، فرایند مربوط به صنایع و تولید مواد مورد نیاز برای زیرساخت‌ها و وسایلی که ما هر روز استفاده می‌کنیم، بیش از ۲۰ درصد انتشار جهانی کربن را تشکیل می‌دهد.

اگرچه در سال‌های اخیر و در مجامع بین‌المللی مربوط به حفاظت از محیط‌ زیست همواره بر کاهش انتشار کربن در جو زمین تأکید شده‌، اما کربن‌زدایی از صنایع بسیار دشوار است و گزینه‌های اندکی برای جایگزینی زغال‌سنگ، گاز طبیعی و نفت در سوخت و مواد اولیه آنها وجود دارد. بااین‌حال، در شش سال آینده فناوری‌های هیدروژن، جذب کربن و برقی‌سازی باید آزمایش و در مقیاس تجاری به‌ کار گرفته شوند؛ زیرا انتشار گازهای گلخانه‌ای بخش صنعت از سال ۲۰۳۰ به بعد باید به‌طور درخور توجهی کاهش یابند.

کربن‌زدایی از صنایع به‌عنوان اولویت مهم تا سال ۲۰۳۰ در کشورهای مختلف جهان مورد توجه خواهد بود، اما این روند و استفاده از فناوری‌های تازه و سوخت پاک می‌تواند هزینه تولید را به‌شدت افزایش دهد. با‌این‌حال، خبرگزاری بلومبرگ معتقد است به‌کارگیری فناوری‌های جدید، هزینه‌های تولید صنعتی را افزایش می‌دهد، اما این افزایش به‌صورت نجومی نخواهد بود تا آنجا که بسیاری از روش‌های انتشار صفر کربن در صنعت فولاد، آلومینیوم و پتروشیمی، هزینه‌ اضافه حدود ۵۰درصدی را برای این صنایع به دنبال دارد. بااین‌حال، برخی صنایع با پیشرفت فناوری می‌توانند در آینده کاهش هزینه داشته باشند.