سلامت دیجیتال در تعلیق

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

پلتفرم‌های سلامت دیجیتال که در روزهای بحرانی کرونا به نقطه اتکای بیماران و حتی نظام درمان تبدیل شده بودند، تصور می‌کردند پس از آن دوره، مسیر رشد طبیعی و تثبیت‌شده‌ای را پیش‌رو خواهند داشت. اما با فروکش‌‌کردن تب کرونا، نه‌تنها حمایتی دریافت نکردند، بلکه هر روز مانعی تازه از سوی نهادهای مختلف، از وزارت بهداشت و سازمان غذاودارو تا بیمه‌ها و تأمین اجتماعی، در برابر رشدشان قد علم کرد. نتیجه آنکه این صنعت، امروز در پاییز ۱۴۰۴، بیش از هر زمان دیگری در ابهام، تعارض منافع و چندپارگی تنظیم‌گری گیر افتاده است.

روزهای خوب کرونایی

در روزهای اوج کرونا پلتفرم‌های سلامت، از ویزیت آنلاین تا نسخه‌نویسی و ارسال دارو، توانستند خلأ سیستم رسمی را پر کنند. ژوبین علاقبند، از چهره‌های قدیمی اکوسیستم استارتاپی، مدیرعامل گروه مدیریت سرمایه لیان، همان زمان در مورد شفافیت و راه‌حل‌هایی که پلتفرم‌های سلامت دیجیتال با خود به همراه آورده بودند، گفت بود: «کرونا ثابت کرد فناوری در لحظات بحرانی، نه مزاحم که ناجی است». درواقع پلتفرم‌ها توانستند کاری کنند که وزارت بهداشت آن زمان با وجود دسترسی به بودجه دولتی نتوانسته بود انجام دهد:

-دسترسی سریع

-کاهش تردد بیماران

-شفاف‌سازی زنجیره نسخه

-افزایش سرعت ارائه خدمات

آن دوره نقطه‌ای بود که همه، از مردم تا سیاست‌گذار به این حوزه اعتماد کردند. این اعتماد قرار بود سکوی پرتاب باشد؛ اما سکوی پرتاب به‌سرعت به سکویی برای سقوط آنها تبدیل شد.

فروکش بحران و آغاز مانع‌تراشی‌ها

به محض پایان فضای اضطرار، پلتفرم‌ها با یک واقعیت تلخ روبه‌رو شدند: ساختار تنظیم‌گری برای دوران صلح آماده نبود. درحالی‌که انتظار می‌رفت مسیر توسعه خدمات سلامت دیجیتال هموار شود، هر نهاد بخشی از این اکوسیستم را از آنِ خود دانست: وزارت بهداشت روی «کنترل بالینی» پافشاری کرد. سازمان غذاودارو با تردید به «دارورسانی» نگاه کرد. تأمین اجتماعی راه قرارداد با آزمایشگاه‌های آنلاین را بارها بست و بیمه‌ها از ارائه API و شفاف‌سازی داده سر باز زدند.

پلتفرم‌ها از این دوره به‌عنوان «دوران خاکستری» یاد می‌کنند؛ دوران دستورالعمل‌هایی که وجود دارند، اما اجرا نمی‌شوند، یا اجرا می‌شوند اما هر استان و بخشی آن را به روش خود به اجرا در می‌آورد.

ژوبین علاقبند، در گفت‌وگویی با «فن‌زی» به نهادهای تأثیرگذار بر سلامت دیجیتال و خلأهای قانونی در این حوزه اشاره کند و با تأکید بر نقش پررنگ نهادهای تنظیم‌گر می‌گوید: «نهادهایی مانند وزارت بهداشت، وزارت ارتباطات، شورای‌عالی فضای مجازی، معاونت علمی و معاونت حقوقی نهاد ریاست‌جمهوری از جمله تأثیرگذارترین نهادها بر سلامت دیجیتال هستند. تعیین قوانین توسط این نهادها که سلامت را به سوی دیجیتالی‌شدن سوق دهند، می‌تواند هزینه‌ها را کاهش دهد، فرایند درمان را تسهیل کند و نقش مهمی در پیشگیری ایفا کند. به عنوان مثال، اجبار ثبت نسخه‌های پزشکی به‌صورت دیجیتال، جلو تقلب‌ها (Fraud) را می‌گیرد و به پیشرفت سلامت دیجیتال کمک می‌کند». علاقبند با اشاره به خلأهای قانونی موجود در این حوزه اعلام می‌کند: «به نظر من نبود قوانین مشخص، بیشترین تأثیر منفی را بر سلامت دیجیتال داشته است. نبود قوانین شفاف باعث می‌شود ارگان‌ها و نهادهای سنتی که از ورود سلامت دیجیتال و تکنولوژی به این حوزه احساس خطر می‌کنند، مانع‌تراشی کنند. به عنوان مثال، سازمان غذاودارو جلو دلیوری و ثبت سفارش آنلاین دارو را می‌گیرد و تأمین اجتماعی نیز با محدودیت‌هایی برای آزمایشگاه‌های آنلاین مواجه است. نبود قوانین شفاف و حمایتگر، جلو پیشرفت سلامت دیجیتال را گرفته است».

بخش خصوصی: «مشکلات بیشتر شد، نه کمتر»

در نشست تیر ۱۴۰۴ که فعالان حوزه سلامت دیجیتال گرد هم آمدند، یک جمله بیش از هر چیز تکرار شد: «مشکلاتمان بعد از کرونا با وجود امکاناتی که برای مردم فراهم کردیم، نه‌تنها حل نشد، بیشتر هم شد». در آن نشست مهرشاد تیموری، هم‌بنیان‌گذار استارتاپ «بقراط» به بی‌برنامگی در حوزه سلامت دیجیتال در ایران اشاره و اعلام کرد: «هرگز مشکلات حوزه سلامت دیجیتال حل نشده و اگر به گذشته تاکنون برگردیم متوجه می‌شویم که مسائل و مشکلات این حوزه هر روز بیشتر از گذشته شده است». او با اشاره به ضعف ساختاری در نظام پزشکی ایران گفته بود: «متأسفانه اشکالات زیادی در سیستم پزشکی و دارویی ایران وجود داشته که حالا برخی از پزشکان متأسفانه قداست امر پزشکی و سلامت انسان‌ها را فراموش کرده‌اند و مسائل مالی را در اولویت خود قرار داده‌اند.

امین دولتی‌، هم‌بنیان‌گذار استارتاپ «حال» هم هشدار می‌دهد: «در فناوری، زمان همه‌چیز است. شوخی نداریم. عقب‌ماندن یعنی حذف». به باور او دقیقا همین اتفاق در دو سال گذشته افتاد: پلتفرم‌ها درجا زدند، درحالی‌که دنیا در حال ادغام سرویس‌ها، ایجاد سوپرپلتفرم سلامت دیجیتال و توسعه هوش مصنوعی بود.

رضا ماهر، مدیرعامل اسنپ‌دکتر، در گفت‌وگویی که در همین پرونده «فن‌زی» می‌توانید بخوانید، شفاف اعلام می‌کند که ریشه بسیاری از چالش‌هایی که در چند سال اخیر پلتفرم‌‌های سلامت دیجیتال با آن درگیر بوده‌اند، به خاطر تعریف اشتباه رگولاتور از نقش این پلتفرم‌ها بوده است. کندی شدید تنظیم‌گری و نبود تعامل مؤثر با بخش خصوصی از دیگر عواملی است که به باور او پس از کرونا روند رشد این صنعت را به شکل محسوسی کند کرده است.

از طرف دیگر فعالان این بخش معتقدند یکی از پیامدهای روانی و عملی مهم نبود سیاست‌گذاری و مقررات‌گذاری شفاف در حوزه سلامت دیجیتال، عدم امنیت سرمایه‌گذاری است. سازمان نظام صنفی رایانه‌ای در روزهایی که سازمان غذاودارو در اطلاعیه‌ای به داروخانه‌ها آنها را از ارتباط با پلتفرم‌های سلامت دیجیتال منع کرده بود، در بیانیه‌ای تأکید کرد که هرگاه کسب‌وکارهای خصوصی دریابند مقررات دولتی به‌سرعت تغییر می‌کند یا ممکن است یک نهاد حاکمیتی در قامت رقیب ظاهر شود، تمایلی به سرمایه‌گذاری بلندمدت در بخش سلامت الکترونیک نخواهند داشت: «این امر خسارت مستقیم به اشتغالزایی، توسعه فناوری و اقتصاد دیجیتال وارد می‌کند». در همین زمینه هم ماهر به «فن‌زی» می‌گوید: «خطرناک‌ترین و بدترین کاری که یک رگولاتور می‌تواند انجام دهد، «تعلیق» است. یعنی زمانی طولانی بدون تصمیم‌گیری روشن. ما در ایران بارها دیده‌ایم که در مواجهه با فناوری‌های نو، ابتدا با ممنوعیت کامل وارد می‌شوند». او ادامه می‌دهد: «این رویکرد باعث می‌شود که حتی اگر بعدا تنظیم‌گری انجام شود، مردم به‌سختی قانع می‌شوند که این کسب‌وکارها قانونی‌اند و قابل اعتماد». به باور او وقتی پلتفرم‌ها در تعلیق باقی می‌مانند، قطعا سرمایه‌گذاران نیز از ورود به این حوزه منصرف می‌شوند: «این تعلیق به‌شدت بر رشد و توسعه تأثیر منفی می‌گذارد و عقب‌ماندگی در سلامت دیجیتال، کل اکوسیستم سلامت کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد».

صدای رگولاتورها؛ «امنیت مهم‌تر از سرعت است»

در سمت مقابل، نهاد مقررات‌گذار و سیاست‌گذار اصلی حوزه سلامت یعنی وزارت بهداشت روایت کاملا متفاوتی دارند. رامین مقدم، مشاور رئیس و مدیر پروژه دارورسانی اینترنتی سازمان غذاودارو در گفت‌وگو با «فن‌زی» صریحا اعلام می‌کند که پلتفرم‌های سلامت در برخی حوزه‌ها «رفتار نامطمئن» داشته‌اند و سودهایی که از دارورسانی کسب می‌کنند منطقی نیست. او نسبت به دارورسانی، اصالت کالا، تعامل پلتفرم‌ها با داروخانه‌ها و کمیسیون‌ها انتقاد دارد و این حوزه را نیازمند کنترل سختگیرانه می‌داند. او پلتفرم‌های سلامت دیجیتال را متهم به سوداگری می‌کند و می‌گوید: «پشت این سکوها نه جوانان نوآور، بلکه سرمایه‌داران پرنفوذی ایستاده‌اند که با نقاب نوآوری، امنیت دارویی کشور را تهدید می‌کنند». مقدم تأکید می‌کند که در حال حاضر مشکل مردم رساندن دارو به در خانه‌های آنها نیست که پلتفرم‌ها تا این حد بر سر دارورسانی جنجال رسانه‌ای به پا کرده‌اند.

آن سوی دیگر رضا مظهری، رئیس مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت، در گفت‌وگویی با «فن‌زی» تأکید می‌کند که وزارت بهداشت «تنها مقررات‌گذارِ یک‌طرفه» در سلامت دیجیتال نیست و چارچوب‌های سه‌گانه‌ این وزارتخانه یعنی حمایت از بخش خصوصی دانش‌بنیان، شکل‌دهی گردش اقتصادی سالم و تضمین صیانت از داده‌های مردم، محور اصلی تصمیم‌گیری‌هاست. او تأکید می‌کند که برخلاف باور بخش‌ خصوصی وزارت بهداشت به‌شدت پیگیری سیاست‌گذاری و مقررات‌گذاری شفاف در این حوزه با کمک فعالان این بازار است. او در این مصاحبه تأکید می‌کند که سلامت دیجیتال باید «در چارچوب سیاست کلان» حرکت کند و وزارت بهداشت موظف است امنیت و هویت خدمات پزشکی را تضمین کند.

یک صنعت گرفتار روزمرگی سیاست‌گذار

پلتفرم‌های سلامت دیجیتال در ایران، برخلاف بسیاری از صنایع فناوری، نه با سرمایه‌گذاری کلان و برنامه‌ریزی دولتی، بلکه با نیاز فوری مردم در بحران کرونا جان گرفتند. اما پس از آنکه بحران فروکش کرد، سیاست‌گذار نتوانست ساختار جایگزین و متوازن طراحی کند.

نتیجه امروز چنین است:

بخش خصوصی معتقد است: «با هر مانع‌تراشی، بخشی جدید از بازار از بین می‌رود».

رگولاتورها می‌گویند: «سرعت نوآوری نباید امنیت درمان را تهدید کند».

پزشکان و داروسازان بخشی نگران «تغییر مدل قدرت» در سلامت‌اند.

بیمه‌ها از «ارسال داده و شفافیت اقتصادی» واهمه دارند.

و در این بین، پلتفرم‌ها نه‌تنها رشد نکرده‌اند، بلکه در بسیاری از حوزه‌ها یک قدم عقب‌تر از سال‌های اوج کرونا ایستاده‌اند. این گزارش فقط شروعی برای یک پرونده در مورد وضعیت فعالیت پلتفرم‌های سلامت دیجیتال و چالش‌هایشان با وزارت بهداشت است. در ادامه، گفت‌وگوهایی با وزارت بهداشت، سازمان غذا‌ودارو، بخش خصوصی و کمیسیون سلامت دیجیتال انجمن تجارت الکترونیک و همچنین یادداشت‌هایی از کارشناسان و فعالان امروز و دیروز حوزه سلامت دیجیتال را می‌خوانید که هر یک از زاویه‌ای متفاوت، تصویری روشن‌تر از ریشه‌های این بحران و مسیر برون‌رفت از آن را ارائه می‌کنند.

آخرین اخبار فناوری را از طریق این لینک پیگیری کنید.