چالش‌های چندلایه ارتباطات و مخابرات ایران در آستانه زمستان
اختلال‌های مکرر در آنتن‌دهی تلفن همراه و اتصالات اینترنت در ماه‌های اخیر، به یکی از جدی‌ترین دغدغه‌های مردم بدل شده است. این اختلال‌ها تنها به مناطق دورافتاده محدود نیست؛ در قلب پایتخت نیز شهروندان تجربه تماس‌های ناتمام، اینترنت ناپایدار و دسترسی محدود به خدمات دیجیتال را گزارش می‌کنند. در نگاه اول، این مشکلات می‌تواند ناشی از ضعف مدیریتی یا نقص‌های مقطعی اپراتورها به نظر برسد، اما آنچه کارشناسان و مسئولان دولتی و مجلس به آن اشاره می‌کنند، مسئله‌ای فراتر است؛ بحران ناترازی برق.
اختلال‌های مکرر در آنتن‌دهی تلفن همراه و اتصالات اینترنت در ماه‌های اخیر، به یکی از جدی‌ترین دغدغه‌های مردم بدل شده است. این اختلال‌ها تنها به مناطق دورافتاده محدود نیست؛ در قلب پایتخت نیز شهروندان تجربه تماس‌های ناتمام، اینترنت ناپایدار و دسترسی محدود به خدمات دیجیتال را گزارش می‌کنند. در نگاه اول، این مشکلات می‌تواند ناشی از ضعف مدیریتی یا نقص‌های مقطعی اپراتورها به نظر برسد، اما آنچه کارشناسان و مسئولان دولتی و مجلس به آن اشاره می‌کنند، مسئله‌ای فراتر است؛ بحران ناترازی برق.
کمبود تولید برق نسبت به تقاضای روزافزون، نه‌تنها خانه‌ها و کارخانه‌ها را درگیر کرده، بلکه به حوزه‌ای رسیده که کمتر در گذشته به آن توجه می‌شد؛ ارتباطات و زیرساخت‌های دیجیتال. از مرگ یک بیمار به دلیل عدم امکان تماس با اورژانس گرفته تا تهدید سلامت مراکز داده کشور، شواهد نشان می‌دهد خاموشی‌ها امروز بیش از هر زمان دیگری به زندگی روزمره و امنیت جامعه گره خورده‌اند.
کمیسیون صنایع مجلس مشکلات انباشته در این حوزه می‌گوید
مصطفی پوردهقان اردکانی، عضو هیأت رئیسه کمیسیون صنایع و معادن مجلس، در گفت‌وگویی با خانه ملت، اعلام کرده است که اختلال‌های اخیر در تلفن همراه مستقیماً ناشی از ناترازی برق است. او با اشاره به شرایط دشوار مردم می‌گوید «وجود یک آواری از مشکلات زنجیره‌وار باعث شده حتی یک مکالمه ساده بدون قطعی آرزو شود.»
این نماینده مجلس با نگاهی انتقادی به گذشته، ریشه این بحران را در تصمیمات به تعویق‌افتاده می‌بیند؛ به گفته وی «سال‌هایی که باید نیروگاه‌های جدید احداث می‌کردیم و تصمیم‌های درست در حوزه قیمت‌گذاری می‌گرفتیم را از دست دادیم. تثبیت قیمت‌ها و بی‌عملی در حوزه دیپلماسی انرژی امروز نتیجه خود را نشان می‌دهد.»
او نمونه‌ای انسانی و تکان‌دهنده از پیامدهای این بحران را روایت می‌کند؛ «در اردکان فردی به دلیل سکته مغزی و قلبی نیاز به تماس فوری با اورژانس داشت، اما به علت قطعی تلفن همراه امکان برقراری تماس فراهم نشد و جان خود را از دست داد.» این اتفاق نشان می‌دهد بحران ناترازی برق، دیگر صرفاً مسئله‌ای اقتصادی یا فنی نیست؛ بلکه به حوزه حق حیات و امنیت انسانی وارد شده است.
توانیر: ناترازی ادامه دارد؛ زمستان آسان نخواهد بود
در برابر پرسش افکار عمومی درباره زمان پایان خاموشی‌ها، پاسخ صنعت برق چندان امیدوارکننده نیست. مصطفی رجبی مشهدی، مدیرعامل توانیر، در نشست اخیر مدیریت مصرف اعلام کرد: «ناترازی سنگین برق به زودی تمام نمی‌شود و باید برای فصل سرد آماده شویم.»
او با معرفی برنامه «تمرین زمستان» توضیح داد که مدیریت مصرف و همراهی مردم همچنان کلید عبور از بحران است.
به گفته او، هرچند شرایط سوخت نسبت به سال گذشته بهتر است، اما این نباید موجب غفلت از برنامه‌ریزی شود؛ «این جلسه پایان کار نیست، بلکه آغاز استمرار فعالیت‌ها برای آمادگی در دوره سرد سال است.» این اظهارات به معنای پذیرش تلویحی واقعیت تلخ است؛ خاموشی‌ها ادامه خواهند داشت، نه تنها در تابستان بلکه در زمستان!
این پیامد سال‌ها بی‌توجهی به توسعه نیروگاه‌ها و وابستگی شدید به سوخت‌های فسیلی است. در حالی که بسیاری از کشورهای همسایه با سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر یا ارتقای بهره‌وری توانسته‌اند بخشی از نیازهای خود را پایدار کنند، ایران همچنان با شکافی عمیق میان تولید و مصرف مواجه است.
وزارت ارتباطات از مخاطرات مراکز داده و اکوسیستم دیجیتال می‌گوید
ابعاد این بحران تنها به تماس‌های روزمره یا پوشش آنتن محدود نمی‌شود. بهزاد اکبری، معاون وزیر ارتباطات و رئیس شرکت ارتباطات زیرساخت، هشدار داده که تداوم خاموشی‌ها سلامت مراکز داده کشور را تهدید می‌کند.
او توضیح می‌دهد: یوپی‌اس و دیزل ژنراتور برای شرایط اضطراری طراحی شده‌اند. اگر مجبور شویم هر روز از آنها استفاده کنیم، تجهیزات ما آسیب خواهند دید.
این سخنان اهمیت ویژه‌ای دارد. «مراکز داده» قلب تپنده اقتصاد دیجیتال کشور هستند؛ از بانکداری آنلاین گرفته تا تجارت الکترونیک، آموزش مجازی و سلامت دیجیتال، همگی به پایداری این مراکز وابسته‌اند. اگر خاموشی‌ها به فرسایش تجهیزات مراکز داده منجر شود، تبعات آن نه تنها برای کاربران عادی بلکه برای کل اقتصاد و امنیت ملی جدی خواهد بود.
سیاست‌های معوقه ما را به اینجا کشانده است
آنچه از اظهارات نمایندگان مجلس، مدیران صنعت برق و مسئولان وزارت ارتباطات برمی‌آید، تصویری یکپارچه از چرخه‌ای معیوب است. در یک سو، صنعت برق سال‌ها با تثبیت قیمت‌ها و کمبود سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌ها عقب مانده است. در سوی دیگر، شبکه‌های مخابراتی به باتری‌های مستهلک و تجهیزات فرسوده‌ای متکی‌اند که توان پشتیبانی چند دقیقه‌ای بیشتر ندارند.
و در نهایت، مراکز داده نیز با تکیه بر تجهیزات اضطراری در برابر خاموشی‌های روزمره تاب‌آوری محدودی دارند.
این چرخه، به نوعی بازتابی از سیاست‌گذاری کوتاه‌مدت و فقدان چشم‌انداز بلندمدت در حوزه انرژی و ارتباطات است. تصمیماتی که سال‌ها به تعویق افتاده، امروز خود را در قالب تماس‌های ناتمام، اینترنت ناپایدار و حتی تهدید جان بیماران نشان می‌دهد.
پیامدهای این بحران تنها در حوزه فنی باقی نمی‌ماند. از منظر اجتماعی، نارضایتی عمومی نسبت به کیفیت خدمات ارتباطی در شرایطی که هزینه‌ها رو به افزایش است، به شکاف بی‌اعتمادی دامن می‌زند. هر بار که شهروندان نمی‌توانند به اورژانس متصل شوند یا در میانه یک تماس کاری، ارتباط‌شان قطع می‌شود، این بی‌اعتمادی عمیق‌تر می‌شود.
از منظر امنیتی، آسیب‌پذیری مراکز داده و شبکه‌های ارتباطی تهدیدی بالقوه برای امنیت ملی است. در جهانی که منازعات به عرصه سایبری کشیده شده، خاموشی مراکز داده یا اختلال گسترده در شبکه‌های مخابراتی می‌تواند به هدفی برای حملات یا سوءاستفاده‌های خارجی بدل شود. این مسئله‌ای است که باید فراتر از نگاه فنی و در سطح راهبردی مورد توجه قرار گیرد.
اپراتورها با خاموشی می‌جنگند؛ نصب هزاران باتری برای افزایش تاب‌آوری
در کنار هشدارها درباره ناترازی برق و تهدید مراکز داده، اپراتورها و نهادهای تنظیم‌گر نیز ناگزیر شده‌اند برای حفظ حداقل تاب‌آوری شبکه دست به اقداماتی بزنند. گزارش سازمان تنظیم مقررات نشان می‌دهد تنها در تهران، بیش از ۲۴۰۰ سایت ارتباطی شناسایی شده بود که باتری‌های پشتیبان آنها کمتر از یک ساعت دوام داشت. به گفته حمید خوانساری، سرپرست معاونت امور پستی، ارتباطی و فناوری اطلاعات رگولاتوری، طی یک سال گذشته بخشی از این سایت‌ها با نصب و تعویض باتری‌های تازه اصلاح شده‌اند و در مجموع ۱۱ هزار و ۱۰۰ باتری جدید در مراکز و سایت‌های ارتباطی شهر نصب شده است.
این اقدام اگرچه به معنای حل ریشه‌ای مشکل نیست، اما نشانه‌ای از آن است که اپراتورها و رگولاتوری ناچارند با «ترمیم تدریجی» و افزایش توان پشتیبانی در شرایط اضطراری، شبکه‌ای فرسوده را در برابر خاموشی‌های مکرر سرپا نگه دارند.
زمستانی سخت در پیش است
بحران ناترازی برق امروز دیگر مسئله‌ای محدود به وزارت نیرو نیست؛ این بحران به زندگی روزمره مردم، به خدمات اورژانسی، به تجارت الکترونیک و به اعتماد عمومی گره خورده است. روایت‌های صریح نمایندگان مجلس، هشدارهای مدیران توانیر و نگرانی‌های وزارت ارتباطات، همگی یک پیام مشترک دارند؛ ادامه وضعیت موجود غیرقابل دوام است.
اگر سرمایه‌گذاری فوری در توسعه نیروگاه‌ها، اصلاح نظام قیمت‌گذاری و تعرفه‌های مخابراتی و همچنین نوسازی تجهیزات مخابراتی صورت نگیرد، خاموشی‌ها نه تنها ادامه خواهند داشت، بلکه پیامدهای آنها عمیق‌تر و ویرانگرتر خواهد شد. از یک تماس ساده تلفنی تا حیات و فعالیت مردم در زیست بوم اقتصاد دیجیتال کشورمان، همه در گرو تصمیمات قاطع و آینده‌نگرانه‌ای هستند که سال‌ها به تعویق افتاده‌اند.
آخرین اخبار فناوری را از طریق این لینک پیگیری کنید.
