امتیازات زیادی به طالبان دادیم/احتمال درگیری نظامی منتفی است گرچه طالبان به دنبال چنین سناریویی است/ باید از مسیر حقوقی مساله حقآبه هیرمند را پیگیری کنیم

کشمش‌ها بر سر حقآبه رود هیرمند میان جمهوری اسلامی ایران و حکومت طالبان در افغانستان همچنان ادامه دارد. دولتی که بعد از اشرف غنی بر سر کار آمد و انتظار می‌رفت منافع همسایه را تامین کند اما آب را بر روی مردم سیستان و بلوچستان بسته است. همین چند روز پیش رئیس‌جمهوری و پس از آن وزیر امور خارجه در مورد این موضوع به طالبان هشدار داد. همچنین هیاتی از جمهوری اسلامی به افغانستان رفت و دیدار و رایزنی‌هایی در در خصوص حقآبه رود هیرمند انجام شد. اما علیرضا رجایی، سرکنسول سابق ایران در بامیان افغانستان  و رایزن فرهنگی پیشین در این کشور، «فشار نظامی و اهرم اقتصادی» را راهکار وادار کردن طالبان به پرداخت سهم ایران نمی‌داند. او در گفت‌و‌گو با «شبکه شرق» توضیح داد: «یک اصل کلی وجود دارد و آن این است که «طالب» حاکم نیست، غاصب است. کسی که تعرض کرده و غصب کرده است نمی‌تواند حاکم باشد. طالبان پیمانکار جریان‌های بیرونی هستند. جریان‌های معاندی چون اسرائیل و مجموعه‌های متخاصم که با جمهوری اسلامی مشکل دارند. بنابراین آنها دنبال چنین موقعیتی برای رویارویی هستند تا امتیاز بگیرند وگرنه طالبان ترسی از تهدید ندارد و بحث نظامی هم اصلا معنی ندارد. هر کسی هم که وارد این مقوله می‌شود آدرس غلط می‌دهد.»

او در پاسخ به این سوال که آیا امکان دارد سیاست‌ها به سمتی پیش برود که برای رویارویی با طالبان بر پناهنده‌های افغانستانی فشار وارد شود  یا سیاست‌های برخورد با مهاجران این کشور تغییر کند، گفت: «کسانی که پناهجو هستند و به  ایران آمده‌اند اصلا ربطی به این موضوع ندارند که قرار باشد فشاری نسبت به آنها وارد شود. جامعه افغانستان سوای مجموعه غاصب طالبان است. از نظر من تهدید نظامی بی‌معنی است و اصلا طالبان دنبال همچنین سناریویی هستند که اتفاق نظامی رخ دهد و عملا وارد یک درگیری شوند و ما به‌ازای آن امتیاز بگیرند. بنابراین از خدا می‌خواهند که اتفاقی رخ دهد و ما به‌ازای آن تجارت مرگ و بحران کنند. این مجموعه تازه حاکم شده‌ی افغانستان علاوه بر این که با مردم خودش مشکل دارد با تشیع و شیعیان هم مشکل دارند.»

رجایی ادامه داد: «همچنین از لحاظ حقوق بشری هم کاملا مردود است که بخواهیم فشاری بر پناهجویان بیاوریم چون آثار سو آن برای خودمان است. بنابراین باید طالبان را از لحاظ حقوقی و به صورت قاعده‌مند تحت فشار گذاشت. نظیر فشارهای اقتصادی و از سوی نهادهای بین‌المللی. نهادهای بین‌المللی باید بدانند این روش در نهایت منجر به فشار بر خودشان می‌شود. همچنین اگر کمبود آب در سیستان و بلوچستان منجر به مهاجرت مردم این منطقه شود، مشکل‌ساز است.»

رجایی منابع آب در آن سوی مرز را ناکافی دانست و افزود: «از نظر من و برخی از کارشناسان منابع آبی که آن سوی مرز است چندان پاسخگو نیست و باید به دنبال راهکارهای دیگر برای انتقال آب هم باشیم. جنس طالبان از جنس کسانی است که آب را بر روی امام حسین هم بستند و اساسا از بحران استقبال می‌کنند. بنابراین شاید بهتر باشد به فکر انتقال آب از جای دیگری باشیم و نگذاریم مردم آن منطقه در فشار باشند. از سوی دیگر به صورت حقوقی با سواستفاده آنها برخورد کنیم. توجه به این نکته به ویژه برای آقای رئیس جمهور و وزیر خارجه هم ضروری است که ساختار افغانستان ساختار فشار و تهدید نیست.»

او افزود: « ما امتیازات زیادی به طالبان دادیم. از جمله سفارت را در اختیارشان گذاشتیم، مشکل ترانزیت و سوخت‌شان را حل کردیم، به مرز تعرض کردند خیلی راحت پنهانش کردیم، به سفارت حمله کردند پنهان کردیم که همه اینها بسیار اشتباه بوده‌است. من فکر می‌کنم دستگاه دیپلماسی باید ورود کند منتها نه با شاخ و شانه کشیدن. ما باید همزمان خرد و اقتدارمان را به کار بگیریم نه این که از ابزار نظامی و امکانات دیگری که وجود دارد، استفاده کنیم. البته حتما باید از مسیر حقوقی مساله حقآبه هیرمند را پیگیری و از ریش سفیدان و ظرفیت‌های محلی نیز استفاده کرد.»

رجایی در پاسخ به این سوال که توافقی که ۵۰  سال پیش میان ایران و افغانستان بسته شده بود، چقدر منافع ایران را تامین می‌کند، گفت: «آن توافق باید به روز رسانی شود. چیزی که ۵۰  سال پیش به عنوان قرارداد بسته شده‌ به قوت خودش باقی و قابل مطالبه است. اما در حال حاضر مصرف آب افزایش پیدا کرده‌است. ضمن این که خشکسالی هم به آن اضافه شده‌است. به همین دلیل علاوه بر مشکلاتی نظیر تامین آب شرب، مصایب زیست‌محیطی دیگری چون بیابان‌زایی اتفاق افتاده است. یعنی عملا نیاز بیشتری به آب وجود دارد و بر اساس نیاز بیشتر امکانات بیشتری هم تقاضا می‌شود. ما در حال حاضر میزبان بالای ۷ میلیون نفر مهاجر داریم، سرانه آب این تعداد را هم که بخواهند تامین کنند قطعا میزان زیادی است.  فکر می‌کنم در این زمینه قطعا باید تهاتر آب اتفاق بیفتد.»

او ادامه داد: «در حال حاضر باعث افتخار طالبان است که ایران با گروگان گرفتن ظرفیت‌ها و منابع مختلف، تحریک کند. همان‌طور که در افغانستان هر روی یک تنش ایجاد می‌کند؛ یک روز با موسیقی برخورد می‌کند، روز دیگر با ورزش، یک روز با شیعیان و ...بالاخره هر روز با یک مقوله جدیدی وارد کشمکش می‌شوند.»

علیرضا رجایی با اشاره به این موضوع که صحبت‌های طالبان در خصوص وجود نداشتن آب کذب است، افزود: «حرف‌های طالبان که کذب است آنها در مقابل این که ما می‌گوییم آب بدهید، می‌گویند بارندگی زیاد شود انشالله آب زیاد می‌شود.اما تصاویر ماهواره‌ای نشان می دهد که آب هست. گود زره هم هست که در زمان اشرف غنی روی آن کار و سد مهندسی شد ولی به جای این که سرریز آن سد به سمت جمهوری اسلامی بیاید دوباره آن آب برمی گردد و یک جایی تلف می شود.»

او اضافه کرد: «آن طرف مرز سدهایی ساخته شده که هدف آن مسدود کردن آب بوده است. در این ماجرا کشورهای همسایه مثل ترکیه در مسدود کردن و سد زدن کمک کردند و یکسری از مسئولان جاهل ما هم حتی میل گرد و سیمان و امکانات تاسیساتی را از ایران در اختیار افغانستان قرار دادند. یعنی با دست خودشان کمک کردند به سد سازی علیه جمهوری اسلامی ایران.»

رجایی بیم به وجود آمدن درگیری مرزی میان ایران و افغانستان را رد کرد و اضافه کرد: «ایران قطعا وارد درگیری مرزی نمی‌شود. آب کالای استراتژیکی است که طالبان می‌تواند در ازای آن درآمد بالایی داشته باشد. یعنی با آب ندادن و فشار ایجاد کردن امتیاز ایجاد می‌کند. البته دست ایران پر است و امکانات زیادی برای فشار بر طالبان وجود دارد منتها ابزاری که وجود دارد ابزار نظامی نیست بلکه ابزار مدنی است.»