«پل ترامپ»؛ توافقی محرمانه یا سناریویی برای فشار ژئوپلیتیکی؟

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

در روزهای اخیر، خبری منتشرشده در رسانه‌های روسی و اسپانیایی فضای سیاسی قفقاز جنوبی را به‌شدت تحت تاثیر قرار داده است. طبق ادعای نشریات ایزویستا و Periodista Digital، آمریکا، ارمنستان و جمهوری آذربایجان به‌صورت محرمانه بر سر ایجاد کریدوری موسوم به «پل ترامپ» به توافق رسیده‌اند؛ کریدوری که از منطقه سیونیک در جنوب ارمنستان عبور کرده و مناطق غربی آذربایجان را به جمهوری خودمختار نخجوان متصل می‌کند. با اینکه دولت ارمنستان این خبر را «تبلیغات هدفمند» توصیف کرده، ابعاد منطقه‌ای و بین‌المللی آن نیازمند تحلیل دقیق‌تری است.

محتوای ادعایی توافق؛ دالانی به طول ۴۲ کیلومتر با مدیریت آمریکایی!

گزارش‌های منتشرشده مدعی‌اند که سند محرمانه یادشده، پروژه‌ای تحت عنوان «دروازه‌های دفاعی دوجانبه منطقه‌ای و کریدور اقتصادی پل ترامپ» را در بر می‌گیرد. این کریدور به طول حدود ۴۲ کیلومتر از منطقه راهبردی سیونیک ارمنستان عبور می‌کند و طبق این روایت، مدیریت آن قرار است به یک شرکت خصوصی آمریکایی واگذار شود. استفاده از عنوان «پل ترامپ» نیز نشان از تلاش آمریکا برای ایجاد برندسازی ژئوپلیتیکی دارد، به‌ویژه در دوره‌ای که واشنگتن به دنبال کاهش نفوذ روسیه در قفقاز جنوبی است.

واکنش رسمی ایروان؛ انکار صریح، اما همراه با ابهام راهبردی

دولت ارمنستان در بیانیه‌ای رسمی، انتشار چنین گزارشی را نمونه‌ای از «جنگ ترکیبی» دانست و آن را در راستای تضعیف سیاست‌های رسمی ایروان ارزیابی کرد. با این حال، ارمنستان گزینه جایگزینی را نیز ارائه داده و از پروژه‌ای تحت عنوان «چهارراه جهان» سخن گفته که طبق آن، همه زیرساخت‌ها تحت کنترل کشور میزبان باقی می‌مانند. این موضع‌گیری نشان می‌دهد که هر چند ارمنستان با مفهوم «دالان تحت کنترل خارجی» مخالفت دارد، اما به‌طور کلی با بازگشایی مسیرهای حمل‌ونقلی منطقه‌ای موافق است- البته به شرط حفظ حاکمیت ملی.

نگاه آذربایجان؛ فشار برای تحقق وعده‌های آتش‌بس ۲۰۲۰

جمهوری آذربایجان در سال‌های اخیر همواره بر اجرای کامل توافق سه‌جانبه نوامبر ۲۰۲۰ میان باکو، ایروان و مسکو تاکید کرده است. این توافق شامل بازگشایی مسیرهای ترانزیتی نیز می‌شود و کنترل آن‌ها به سرویس مرزبانی روسیه (FSB) واگذار شده بود. اما با توجه به کاهش حضور میدانی روسیه پس از جنگ اوکراین، باکو ظاهرا به‌دنبال جایگزینی برای مسکو و تضمین دسترسی زمینی به نخجوان است. در این بین حمله اسرائیل به ایران هم سبب شده تا فضای مناسب‌تری برای باکو در این رابطه فراهم شود. لذا توافق احتمالی با آمریکا اگر صحت داشته باشد، به آذربایجان این امکان را می‌دهد که بدون اتکا به روسیه و در فقدان توجه تهران به تحولات قفقاز اهداف ترانزیتی خود را محقق کند.

انگیزه‌های آمریکا؛ حذف روسیه از قفقاز یا مهار ایران؟

از منظر واشنگتن، دخالت مستقیم در پروژه‌ای مانند زنگزور چند هدف را دنبال می‌کند. نخست، مهار نفوذ تاریخی روسیه در منطقه قفقاز جنوبی و جایگزینی با ترتیبات امنیتی غرب‌محور. دوم، افزایش نفوذ اقتصادی و ژئوپلیتیکی در مسیر اتصال دریای سیاه به دریای خزر و در نهایت آسیای مرکزی. سوم، حضور در منطقه‌ای استراتژیک در مجاورت ایران که می‌تواند بخشی از سیاست مهار منطقه‌ای تهران نیز باشد. به‌ویژه آنکه مسیر پیشنهادی «پل ترامپ» درست از نزدیکی مرز ایران عبور می‌کند و می‌تواند بُعد امنیتی نیز بیابد.

چالش‌های حقوقی و امنیتی پیش روی طرح

حتی اگر چنین توافقی واقعیت داشته باشد، اجرای آن با موانع متعددی روبه‌رو است. نخست، مخالفت بخش بزرگی از جامعه سیاسی و مدنی ارمنستان که آن را نقض حاکمیت ملی می‌دانند. دوم، احتمال واکنش جدی ایران که بارها با هر گونه «دالان ژئوپلیتیکی» در مرزهای شمال‌غربی خود مخالفت کرده است. سوم، نبود اجماع بین‌المللی و فقدان قطعنامه‌ای در سازمان ملل یا نهادهای حقوقی برای حمایت از چنین پروژه‌ای. به این ترتیب، حتی اگر یادداشت تفاهمی امضا شده باشد، اجرای عملی آن بسیار پرریسک خواهد بود.

ارزیابی نهایی؛ کریدور یا میدان رقابت ژئوپلیتیکی جدید؟

آن‌چه در نگاه اول به‌عنوان یک پروژه اقتصادی دیده می‌شود، در باطن خود صحنه رقابتی میان بازیگران جهانی بر سر کنترل قفقاز جنوبی است. ورود آمریکا، عقب‌نشینی روسیه، تلاش ترکیه برای تقویت محور ترک‌زبانان و حساسیت‌های امنیتی ایران، همگی نشان می‌دهند که زنگزور نه یک دالان ساده، بلکه نقطه‌ای کلیدی در نظم آینده منطقه است. در این میان، نقش دولت ارمنستان و توانایی آن برای حفظ توازن میان غرب، روسیه و همسایگان منطقه‌ای، تعیین‌کننده خواهد بود.