احتمال حمله نظامی به ایران چقدر جدی است؟

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق ،

گزینه‌های ایران برای پاسخ در صورت تشدید تنش توسط آمریکا چه خواهند بود؟

پاسخ نظامی مشابه

"دونالد ترامپ" رئیس جمهور آمریکا بار‌ها به ایران در مورد اقدام نظامی علیه آن کشور در صورت عدم دستیابی به توافق هشدار داده است. ایران وعده داده که پاسخ قاطعی خواهد داد و نهاد‌های نظامی ایران نسبت به هرگونه محاسبه اشتباه در مورد ایران هشدار داده‌اند. نماینده تهران در سازمان ملل متحد به ایالات متحده و اسرائیل در مورد هرگونه اقدام نظامی علیه کشورش هشدار داده است.

تهدیدات ایران شامل تهدید به هدف قرار دادن جزایر چاگوس، که میزبان پایگاه دیه‌گو گارسیای آمریکا و بریتانیا هستند، در صورت حمله آمریکا به تهران بوده است. رهبر انقلاب وعده داده‌اند که به تهدیدات ایالات متحده پاسخ محکمی خواهند داد و "علی لاریجانی" مشاور رهبر انقلاب گفته که اگر کشورش مورد حمله نظامی قرار گیرد، ممکن است به دنبال دستیابی به سلاح هسته‌ای باشد.

بستن تنگه هرمز

پیش از شروع مذاکرات با واشنگتن، تهران تهدید کرد که تنگه هرمز را در فوریه و مارس ۲۰۲۵ میلادی خواهد بست. فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران تایید کرد که کشورش قادر به بستن آن تنگه است، تنگه‌ای که یک سوم از منابع نفتی جهان از آن عبور می‌کند. این تنگه که در جنوب خلیج فارس واقع شده است، آن را از آب‌های خلیج عمان و دریای عرب جدا می‌کند. این تنگه از شمال با ایران و از جنوب با سلطان‌نشین عمان هم‌مرز است و آن را به نقطه‌ای استراتژیک در هرگونه درگیری ژئوپولیتیکی تبدیل می‌کند.

تسلیحات منطقه‌ای

ایران پس از کاهش نفوذ منطقه‌ای خود در سوریه و لبنان، مجبور به توسعه ابزار‌های فشار جایگزین شده است. این امر، با توجه به توسعه روابط بین انصارالله و تبدیل آن به یک مشارکت عملیاتی به جای حمایت سیاسی و لجستیکی صرف، آن گروه را به آخرین کارت ایران و مهم‌ترین ستون حضورش در منطقه تبدیل می‌کند. اگرچه ایران هرگونه ارتباط با هرگونه حمله انصارالله در دریای سرخ را انکار می‌کند، اما این حملات را به عنوان یک ابزار فشار مؤثر و کم‌هزینه می‌بیند که نقش مذاکره‌ای آن کشور را در مسئله هسته‌ای تقویت می‌کند و پیامی به ایالات متحده ارسال می‌کند که ثبات این آبراه‌ها و منطقه خاورمیانه از حل مسئله هسته‌ای ایران جدایی‌ناپذیر است.

پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT)

ایران پیش از مذاکرات در تاریخ ۵ مارس ۲۰۲۵ و همزمان با گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد نقض تعهدات هسته‌ای ایران، تهدید کرد که اگر کشور‌های غربی به "مکانیسم ماشه" که تحریم‌ها را دوباره اعمال می‌کند، روی آورند یا اگر واشنگتن حمله‌ای نظامی علیه آن کشور انجام دهد، از پیمان منع گسترش تسلیحات کشتار جمعی خارج خواهد شد. این امر به ویژه با توجه به این که ایران یکی از بزرگترین زرادخانه‌های موشک‌های بالستیک را در اختیار دارد، صدق می‌کند بدان معنا که توسعه برنامه هسته‌ای و خروج از آن پیمان به ایران اجازه می‌دهد تا یک عامل بازدارنده قوی‌تر در برابر دشمنان خود ایجاد کند.

محاسبات داخلی و خارجی ایران چیست؟

بحران اقتصادی ایران

اقتصاد ایران بین تحریم‌های ایالات متحده و فشار‌های داخلی گرفتار شده است. مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۲ مارس میلادی پس از آن که ریال ایران بیش از ۵۰ درصد از ارزش خود را از دست داد، نرخ تورم افزایش یافت و اقتصاد به میزان بی‌سابقه‌ای رو به وخامت گذاشت و منجر به افزایش قیمت مواد غذایی و مسکن و کاهش دستمزد‌ها شد، به برکناری "عبدالناصر همتی" وزیر اقتصاد و دارایی رای داد.

تهران از شکست مذاکرات، اعمال تحریم‌های جدید و پیامد‌های آن بر بحران اقتصادی می‌ترسد. در حالی که اقتصاددانان، طرح دولت فعلی، سوءمدیریت و فساد گسترده را مقصر می‌دانند، سیاستمداران ایرانی این بحران را به کارزار "فشار حداکثری" واشنگتن نسبت می‌دهند که مانع از رسیدن نفت ایران به بازار‌های بین‌المللی می‌شود و نفتکش‌ها و موسسات مالی ایران را هدف قرار می‌دهد و نفوذ ایران را در بازار جهانی محدود می‌کند. هم چنین، تنش‌ها بین ایران و اسرائیل منجر به کاهش سرمایه‌گذاری خارجی در ایران و بی‌ثباتی اقتصادی شده است.

شکاف بین تندرو‌ها و اصلاح‌طلبان

مذاکرات با واشنگتن، نقطه اختلاف بین اردوگاه‌های اصلاح‌طلبان و تندرو‌ها در ایران است. تندرو‌ها می‌ترسند که توافق مورد انتظار بدتر از برجام باشد به ویژه که تهران نمی‌خواهد از برنامه موشکی خود دست بکشد یا غنی‌سازی اورانیوم را کاهش دهد. در همین حال، اردوگاه اصلاح‌طلبان مذاکرات را فرصتی برای بهبود وضعیت اقتصادی و لغو تدریجی تحریم‌ها علیه ایران می‌بیند. این اردوگاه توسط "حسن روحانی" رئیس جمهور اسبق ایران رهبری می‌شود و "مسعود پزشکیان" رئیس جمهور فعلی با آغاز مذاکرات با ایالات متحده به رهبری "عباس عراقچی" وزیر امور خارجه که بر دشواری و اهمیت مذاکرات تأکید کرده به دنبال جلب این حمایت است.

رهبر انقلاب با هدف سوق دادن تندرو‌ها به سکوت در سخنرانی‌های شان از مضامین مذهبی سخن گفته‌اند و خواستار لزوم مذاکره شده‌اند. با این وجود، تندرو‌ها به مخالفت‌های خود ادامه می‌دهند. برای مثال، روزنامه "کیهان" موضعی مخالف با مذاکرات اتخاذ کرده و خواستار تشدید تنش علیه دولت آمریکا شده است. هم چنین، سایت‌های نزدیک به یک نهاد خاص قابلیت‌های موشکی ایران برای حمله به نیرو‌های آمریکایی را بررسی کرده‌اند.

به نظر می‌رسد یک نهاد خاص موضع تندی در قبال مذاکرات و تهدیدات آمریکا اتخاذ کرده است. آن نهاد خاص نسبت به هرگونه حمله احتمالی از سوی ایالات متحده یا اسرائیل هشدار داده است. مقام‌های آن نهاد دائما از توانایی پاسخگویی ایران به هرگونه سناریوی تشدید تنش سخن می‌گویند.

سناریو‌های تشدید تنش برای ایران چه هستند؟ 

ایران با دو گزینه مواجه است: تشدید تنش یا مذاکره. گزینه اول به معنای تکیه بر کارت انصارالله و به کارگیری مجدد نیرو‌های نیابتی باقی‌مانده خود در منطقه برای تثبیت مجدد نفوذ خود در منطقه پس از حملات اخیر اسرائیل علیه رهبران حزب الله لبنان و تغییر نفوذ آن جریان در سیاست داخلی لبنان و سقوط نظام اسد در سوریه است. 

با این وجود، توافقی بین انصارالله و واشنگتن برای توقف عملیات نظامی آمریکا علیه آن گروه در ازای توقف حملات علیه کشتی‌های آمریکایی، ایران را به سوی سناریوی دوم نزدیک‌تر می‌کند: مهار تشدید تنش و تعیین شرایط برای رسیدگی به مسئله هسته‌ای، از ترس این که به هدف مستقیم حملات آمریکا و اسرائیل یا اعمال مجدد تحریم‌ها تبدیل شود. بنابراین، تهران به دنبال سیاستی است که از درگیری با واشنگتن جلوگیری کند و روابط خود با انصارالله را حفظ نماید تا آخرین اهرم فشار خود در منطقه علیه دشمنانش را از دست ندهد و به متحدانش سیگنال‌هایی مبنی بر این که باید اکنون آنان را رها کنند، ارسال نکند.

احتمال حمله نظامی محدود علیه ایران تا چه میزان جدی است؟

"دونالد ترامپ" رئیس جمهور آمریکا در مارس ۲۰۲۵ میلادی ایران را به اقدام نظامی در صورت شکست مذاکرات تهدید کرد. مقام‌های آمریکایی مدعی شده بودند که ایران در ضعیف‌ترین موقعیت نظامی خود در دهه‌های اخیر قرار دارد، بنابراین، واشنگتن در حال تشدید جمع‌آوری اطلاعات خود برای آماده شدن به منظور هرگونه تحولی در مورد حمله است.

گمانه‌زنی‌ها نشان داده‌اند که ایالات متحده نه طرفدار اقدام نظامی علیه ایران است و نه طرفدار کمک به اسرائیل در این مورد. یک منبع آگاه به شبکه خبری "سی ان ان" گفته است که اگر ترامپ توافقی که اسرائیل آن را بد می‌داند بپذیرد، حمله اسرائیل احتمالا این توافق را از مسیر خود خارج خواهد کرد. شبکه خبری "سی ان ان" در تاریخ ۲۱ مه ۲۰۲۵ میلادی به نقل از مقام‌های آمریکایی اعلام کرد که واشنگتن اطلاعاتی به دست آورده که نشان می‌دهد اسرائیل در حال آماده شدن برای حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران است.

مقام‌های آمریکایی اظهار داشتند که این اقدام به موضع اسرائیل در مورد مذاکرات بر سر برنامه هسته‌ای بستگی دارد و نگرانی‌ها در مورد چنین حمله‌ای در ماه‌های اخیر، به ویژه با توجه به اطلاعات دریافتی از مقام‌های اسرائیلی و نظارت بر تحرکات مهمات و ارتباطات نظامی اسرائیل، رو به افزایش بوده است. کارشناسان این نشانه‌ها را به عنوان وسیله‌ای برای فشار بر ایران در مورد مذاکرات دانستند.

ترامپ در تاریخ ۲۸ مه ۲۰۲۵ میلادی از احتمال دستیابی به توافق با ایران در دو هفته آینده خبر داد و به نتانیاهو نسبت به ایجاد اختلال در مذاکرات هسته‌ای با ایران هشدار داده بود. نابودی کامل برنامه هسته‌ای ایران به طور فزاینده‌ای دشوار می‌شود، بدان معنا که هرگونه حمله آمریکا علیه ایران تا حدی به تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم، سایت‌های نظامی ایران و سایت‌های تولید موشک و پهپاد آسیب می‌رساند و مانع از هرگونه واکنش ایران نسبت به این حملات می‌شود.

شانس موفقیت میانجیگری بین‌المللی در مورد مسئله هسته‌ای ایران چقدر است؟

مسقط و رم میزبان پنج دور مذاکرات در مورد مسئله هسته‌ای ایران بودند و غنی‌سازی اورانیوم کماکان یکی از نقاط اختلاف در مذاکرات است. ایران مشتاق بوده که نقش روسیه و چین را به عنوان میانجی‌های بالقوه برجسته کند. در تاریخ ۱۷ آوریل ۲۰۲۵ میلادی مسکو در جریان سفر وزیر امور خارجه ایران به روسیه از نقش بیش‌تر در تسهیل توافق هسته‌ای بین واشنگتن و تهران استقبال کرد. در تاریخ ۲۳ آوریل ۲۰۲۵ میلادی وزیر امور خارجه ایران در چین در مورد پیشرفت مذاکرات فعلی در مورد برنامه هسته‌ای بحث کرد.

دور پنجم مذاکرات در تاریخ ۲۳ مه ۲۰۲۵ بدون پیشرفت ملموس به پایان رسید. عمان نقش میانجی را در میزبانی مذاکرات و ایجاد پل بین طرفین آمریکایی و ایرانی ایفا می‌کند. این کشور به دنبال انعقاد توافق جدیدی در مورد مسئله هسته‌ای ایران و کاهش تحریم‌های بین‌المللی است. "مسعود پزشکیان" رئیس جمهور ایران در تاریخ ۲۷ و ۲۸ مه ۲۰۲۵ میلادی از مسقط بازدید کرد تا در مورد تحولات مرتبط با مذاکرات فعلی بحث کند.

طرفین ایرانی و آمریکایی در مورد پایبندی هر یک از طرفین به موضع خود، بیانیه‌هایی رد و بدل کردند. واشنگتن در تاریخ ۲۲ مه ۲۰۲۵ میلادی تحریم‌هایی را علیه بخش ساخت و ساز ایران اعمال کرد. تهران از این تحریم‌ها انتقاد کرد و "عباس عراقچی" وزیر امور خارجه ایران اظهار داشت که دستیابی به توافق دشوار نیست.

"برایان کاتولیس" محقق موسسه خاورمیانه در واشنگتن، بازگشت دولت آمریکا به کارزار "فشار حداکثری" با اقدامات اقتصادی و حقوقی برای مقابله با فعالیت‌های ایران را توضیح داد.  او توضیح داد که واشنگتن ابزار‌های فشار بیشتری نسبت به سال ۲۰۱۸ میلادی در اختیار دارد که اهمیت ورود میانجی‌های جدید چه از متحدان ایران و چه از متحدان ایالات متحده را تقویت می‌کند.

آیا مذاکرات آمریکا و ایران می‌تواند به یک توافق هسته‌ای جدید منجر شود؟ 

شرایط مذاکرات فعلی بین واشنگتن و تهران برای تهران کماکان پیچیده‌تر و دشوارتر از مذاکرات سال ۲۰۱۵ میلادی است، به ویژه از آنجایی که پیامد‌های جنگ غزه در خاورمیانه بر متحدان تهران در لبنان، سوریه و یمن نیز تأثیر گذاشته و به اسرائیل فرصت داده تا حملاتی علیه ایران انجام دهد و آن کشور را وارد معادله تشدید تنش کند. در عین حال، ایران در مورد تعاملات خود با انصارالله با یک معضل رو‌به‌رو است، زیرا آن گروه یک ابزار فشار است و هنوز منبع نفوذی برای ایران محسوب می‌شود. این بدان معناست که کنار گذاشتن آن گروه از سوی ایران دشوار خواهد بود، زیرا در صورت رها کردن انصارالله از سوی تهران، استراتژی ایران توسط افکار عمومی داخلی و بین‌المللی تضعیف خواهد شد. هم چنین، ایران خطر اتکای آشکار به آن گروه برای اعمال فشار در مذاکرات را درک می‌کند چرا که در صورت اتکا در حال حاضر خشم واشنگتن و کشور‌های همسایه را بر خواهد انگیخت.

ایران در پاسخ به تهدیدات تحریم یا حمله ایالات متحده صرفا به تشدید تنش‌های کلامی متکی است. این بدان معناست که گزینه‌های آن کشور برای اعمال فشار بر واشنگتن محدود است. ایران مراقب است که از خط قرمز واشنگتن عبور نکند و بر تعهد خود به غنی‌سازی اورانیوم و تمایل به کاهش تحریم‌های اعمال شده بر آن کشور و عدم گسترش اعمال تحریم‌های جدید پس از اکتبر ۲۰۲۵ میلادی اصرار دارد. این امر احتمال دستیابی به یک توافق موقت را افزایش می‌دهد، در حالی که اگر مذاکرات به طور کامل با شکست مواجه شود، اوضاع بین تهران و واشنگتن تشدید خواهد شد.

اختلاف داخلی در ایران به مذاکرات در مورد برنامه هسته‌ای کمک می‌کند، اما تهران را با چالش‌های داخلی مربوط به نفوذ جناح تندرو که سعی در ایجاد مانع در مذاکرات و فشار برای تشدید تنش دارد، مواجه می‌سازد. بنابراین، نتایج مذاکرات با واشنگتن، قدرت جناح اصلاح‌طلب را آشکار خواهد کرد به ویژه از آنجایی که نشانه‌ها به سمت توافق مورد انتظار در روز‌های آینده اشاره دارند. "دونالد ترامپ" می‌خواهد این مسئله را حل کند و هرگونه تشدید تنش برنامه‌ریزی‌شده توسط اسرائیل را مهار کند تا به وعده‌های خود در مورد پایان دادن به همه جنگ‌ها و جلوگیری از تشدید هرگونه درگیری جدید عمل کند.

ایران از مذاکرات فعلی بین روسیه و ایالات متحده در مورد جنگ اوکراین و تغییر در روابط روسیه و آمریکا سوءاستفاده می‌کند تا روسیه را به طور غیرمستقیم وارد روند میانجی گری کند. هم چنین، ایران از چین به عنوان متحد دیگر برای فشار بر ایالات متحده در مورد مسائل حساس با چین، مانند اقتصاد، فناوری و فضا، استفاده می‌کند. این امر به ویژه از آنجا صدق می‌کند که فضای اعتماد بین دو طرف در مذاکرات به طور کامل احیا نشده است. تهران سه قدرت اروپایی آلمان، فرانسه و بریتانیا را در تفاهم‌های مربوط به مسئله هسته‌ای به واشنگتن نزدیک‌تر می‌داند، حتی اگر این سه کشور برخلاف واشنگتن، استراتژی متعادلی را با آن کشور اتخاذ کنند.

علیرغم عدم توافق واقعی بین ایران و ایالات متحده برای جلوگیری از حملات نظامی، دو طرف به طور ضمنی بر سر "سیاست امتیازات دیپلماتیک" مربوط به تبادل هشدار‌ها و تهدیدات با یکدیگر توافق نظر دارند. ایران به تهدید به توسعه برنامه موشکی خود، ادامه حمایت از انصارالله و تامین پهپاد برای روسیه در جنگ علیه اوکراین متوسل شده است، در حالی که آمریکا تهدید به تحریم‌های اقتصادی را مطرح کرده و شرایط مذاکره حداکثری را برای دستیابی به توافقی که مورد نظر دولت ترامپ می‌باشد، تعیین کرده است.