نشست معاونان وزاری خارجه ایران و تروئیکای اروپایی
دیپلماسی در ایستگاه استانبول
نشست روز جمعه، ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۴، میان معاونان سیاسی وزارت امور خارجه ایران و سه کشور اروپایی عضو برجام (انگلیس، فرانسه و آلمان) در استانبول، نقطه عزیمت دیگری در مسیر دیپلماسی پیچیده تهران با غرب است. این مذاکرات، که به گفته عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، جدا از گفت‌وگوهای غیرمستقیم با آمریکا در عمان طراحی شده، با هدف تبادل نظر درباره آینده توافق هسته‌ای، کاهش تنش‌ها و ارزیابی تعهدات برجامی برگزار می‌شود. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه، تأکید کرده که دستورکار اصلی این نشست، رایزنی درباره مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا و مسائل دوجانبه و منطقه‌ای است. با این حال، سایه تهدید مکانیسم ماشه و احتمال تقسیم وظایف میان آمریکا و اروپا برای فشار بر تهران، این گفت‌وگوها را در فضایی حساس قرار داده است.
به گزارش شبکه شرق ؛ استانبول، نقطه عزیمت دیگری در مسیر دیپلماسی پیچیده تهران با غرب است. این مذاکرات، که به گفته عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، جدا از گفت‌وگوهای غیرمستقیم با آمریکا در عمان طراحی شده، با هدف تبادل نظر درباره آینده توافق هسته‌ای، کاهش تنش‌ها و ارزیابی تعهدات برجامی برگزار می‌شود. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه، تأکید کرده که دستورکار اصلی این نشست، رایزنی درباره مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا و مسائل دوجانبه و منطقه‌ای است. با این حال، سایه تهدید مکانیسم ماشه و احتمال تقسیم وظایف میان آمریکا و اروپا برای فشار بر تهران، این گفت‌وگوها را در فضایی حساس قرار داده است.
زمینه‌های برگزاری نشست
دیدار مقامات ایرانی و اروپایی که ابتدا برای دوم مه در رم و پیش از دور سوم مذاکرات تهران – واشنگتن برنامه‌ریزی شده بود، به تعویق افتاد. اما در پی تحولات اخیر در روابط ایران و اروپا اکنون ترکیه میزبان نمایندگان ایران، آلمان، فرانسه و انگلستان است. تنش‌های ماه‌های گذشته، از جمله قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در آذر ۱۴۰۳ علیه برنامه هسته‌ای ایران و اتهامات اروپا درباره عدم پایبندی تهران به تعهدات برجامی، فضای دیپلماتیک را متشنج کرده است.
این نشست، به گفته منابع دیپلماتیک فرانسوی، در سطح مدیران سیاسی (از جمله مجید تخت‌روانچی و کاظم غریب‌آبادی از ایران) برگزار می‌شود و بر حفظ ارتباط و بررسی ویژگی‌های توافق هسته‌ای احتمالی جدید با آمریکا تمرکز دارد. با این حال، گزارش رویترز نشان می‌دهد که سه کشور اروپایی، با اهرم مکانیسم ماشه، ممکن است در آستانه نشست فصلی شورای حکام در خرداد ۱۴۰۴، به مانور سیاسی و دیپلماتیک علیه تهران دست بزنند تا منافع خود را با واشنگتن هماهنگ کنند.
چندجانبه‌گرایی دیپلماتیک
ایران با رویکردی مبتنی بر دیپلماسی چندجانبه گرایانه، از یک سو، مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا در عمان را کلید زده و به موازاتش رایزنی‌های اخیر با روسیه و چین و حالا گفت‌وگو با اروپا در استانبول پی می گیرد که نشان‌دهنده استراتژی تهران برای حفظ ابتکار عمل در برابر فشارهای غرب است. عراقچی در حاشیه نمایشگاه کتاب تهران تأکید کرد که این مذاکرات از گفت‌وگوهای ایران-آمریکا جدا بوده و فرصتی برای شفاف‌سازی مواضع با اروپاست. این رویکرد، نه‌تنها به ایران امکان می‌دهد از انزوای دیپلماتیک جلوگیری کند، بلکه با تقویت هماهنگی با متحدان شرقی، مانند چین و روسیه، اهرم‌های مذاکراتی خود را افزایش می دهد.
قبل تر ایران با تأکید بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای خود، هشدار داده که هرگونه سوءاستفاده از مکانیسم ماشه، پیامدهای جبران‌ناپذیری برای روابط دوجانبه و نقش اروپا در برجام خواهد داشت. این موضع قاطع، که عراقچی در یادداشتی در نشریه فرانسوی لوپوئن نیز مطرح کرد، نشان‌دهنده آگاهی تهران از استراتژی تقابلی اروپا و عزم آن برای مذاکره از موضع قدرت است.
تقسیم وظایف!
سه کشور اروپایی، با در اختیار داشتن اهرم مکانیسم ماشه، که می‌تواند تحریم‌های سازمان ملل را بازگرداند، در آستانه نشست شورای حکام در خرداد ۱۴۰۴، احتمالاً به دنبال مانور سیاسی برای فشار بر ایران هستند. این استراتژی، که به نظر می‌رسد با هماهنگی واشنگتن طراحی شده، ممکن است به تقسیم وظایف میان آمریکا و اروپا منجر شود؛ آمریکا با مذاکرات غیرمستقیم در عمان فشار اقتصادی و سیاسی را حفظ می‌کند، در حالی که اروپا با تهدید ماشه، اهرم دیپلماتیک را به کار می گیرد.
این رویکرد، ریشه در همگرایی اخیر اروپا و آمریکا پس از قطعنامه شورای حکام دارد. با این حال، ایران با هشدار درباره پیامدهای تشدید تنش، از جمله «بحران جهانی گسترش سلاح‌های هسته‌ای» که عراقچی در لوپوئن به آن اشاره کرد، تلاش می‌کند اروپا را از استراتژی تقابل بازدارد. این موضع، همراه با هماهنگی با چین و روسیه، که در نشست پکن (مارس ۲۰۲۵) از رفع تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران حمایت کردند، قدرت چانه‌زنی تهران را تقویت کرده است.
با اینحال نشست استانبول فرصتی برای ایران است تا با شفاف‌سازی مواضع خود، از تشدید تنش‌ها جلوگیری کرده و مسیر دیپلماسی را حفظ کند. انتظار می‌رود موضوعات هسته‌ای، موشکی و نقش منطقه‌ای ایران در این مذاکرات مطرح شود، اما تهران با تمرکز بر رفع تحریم‌ها و احقاق حقوق خود، از مذاکره تحت فشار خودداری خواهد کرد. همکاری‌های اخیر ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، از جمله سفر رافائل گروسی به تهران، نشانه‌ای از تعهد تهران به دیپلماسی است، اما عدم پیشرفت اروپا در تعهدات برجامی، به عنوان مانعی جدی باقی مانده است. همان طور که گفته شد اکنون چالش اصلی، خطر سوءاستفاده اروپا از مکانیسم ماشه است که می‌تواند مذاکرات را به بن‌بست بکشاند. به گفته احسان هوشمند، پژوهشگر مسائل منطقه‌ای، در گفت‌وگو با شرق (آوریل ۲۰۲۵)، «ایران با دیپلماسی چندجانبه و هماهنگی با شرق، می‌تواند فشارهای غرب را خنثی کند، اما نیاز به انسجام داخلی و مدیریت هوشمندانه دارد.» این نشست، آزمونی برای توانایی ایران در حفظ تعادل میان مقاومت و دیپلماسی است.
