گامی به سوی دیپلماسی سازنده

به گزارش گروه رسانه ای شرق؛ در ماه‌های اخیر، مذاکرات غیرمستقیم میان تهران و واشنگتن با میانجی‌گری عمان، به یکی از محورهای اصلی دیپلماسی منطقه‌ای تبدیل شده است. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، با سفرهای پیاپی به قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، بر ایجاد یک «تفاهم منطقه‌ای» در قبال این گفت‌وگوها تأکید کرده است. این رویکرد، که ریشه در سیاست خارجی مبتنی بر حسن هم‌جواری و گفت‌وگوی تهران دارد، نشان‌دهنده عزم ایران برای پیشبرد دیپلماسی در فضایی سازنده و به دور از تنش‌های تحمیلی است. در مقابل، اظهارات دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، که از قطر به عنوان میانجی در پرونده ایران نام برده، بیانگر تلاش واشنگتن برای جلب حمایت منطقه‌ای است، هرچند با ادبیاتی که گاه رنگ و بوی فشار و ضرب‌الاجل دارد.

دیپلماسی فعال ایران و نقش کشورهای عربی

سفرهای عراقچی به سه کشور کلیدی خلیج فارس (قطر، عربستان و امارات)، آن هم پیش از حضور ترامپ در منطقه، نشانه‌ای روشن از استراتژی تهران برای جلب حمایت منطقه‌ای و خنثی‌سازی روایت‌های منفی علیه خود است. عراقچی روز چارشنبه و در حاشیه جلسه هیئت دولت تأکید کرد که ایران به دنبال ایجاد تفاهمی منطقه‌ای است تا مذاکرات با آمریکا در فضایی شفاف و با پشتیبانی همسایگان پیش برود. این رویکرد، که مبتنی بر رایزنی مستمر با کشورهای منطقه است، نه تنها نگرانی‌های احتمالی همسایگان را کاهش می‌دهد، بلکه جایگاه ایران را به عنوان بازیگری مسئول و پیشرو در دیپلماسی منطقه‌ای تقویت می‌کند. قطری ها در ادوار گذشته با میزبانی گفت‌وگوهای خصوصی طولانی‌مدت میان امیر این کشور و ترامپ، نقشی محوری در این فرآیند ایفا کرده است. جلسه روز چهارشنبه امیر قطر و ترامپ با محوریت موضوع ایران، هم حکایت از آن دارد که دوحه نیز برای تداوم مذاکرات هسته ای به سهم خود تلاش دارد. الجزیره گزارش داد که این گفت‌وگوها بیش از دو ساعت به طول انجامید، که نشان‌دهنده عمق رایزنی‌ها و اهمیت موضوع ایران در دستور کار منطقه‌ای است.

در همین باره پادشاه بحرین در اجلاس شورای همکاری خلیج فارس و آمریکا که در ریاض برگزار شد، از مذاکرات میان ایران و آمریکا استقبال کرد. فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان هم روز چهارشنبه و در یک نشست خبری گفت که ما به طور کامل از مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا حمایت می‌کنیم و امیدواریم نتایج مثبتی محقق شود. «هم چنین اسعد بن طارق آل سعید، معاون نخست وزیر عمان در امور روابط و همکاری بین المللی روز چهارشنبه در نشست سران شورای همکاری خلیج فارس و آمریکا، ضمن حمایت از مذاکرات هسته ای، تأکید کرد که واقع‌گرایی و احترام متقابلی که مذاکرات کنونی میان آمریکا و ایران درباره منع گسترش سلاح هسته‌ای از آن برخوردار است؛ این تلاش‌ها باعث می‌شود به امکان رسیدن به توافق عملی و شرافتمندانه و پایدار بین دو طرف اعتماد داشته باشیم.

از سوی دیگر، اظهارات عراقچی درباره آمادگی ایران برای مذاکره با اروپا، که قرار است روز جمعه در سطح معاونین وزارت خارجه در استانبول برگزار شود، مبین رویکرد چندجانبه تهران در دیپلماسی است. وی با انتقاد از انزوای خودخواسته اروپا در مذاکرات، توپ را به زمین طرف‌های غربی انداخت و تأکید کرد که ایران آماده گفت‌وگوهای سازنده است. این موضع، در کنار رایزنی‌های منطقه‌ای، پیام روشنی به واشنگتن و متحدانش ارسال می‌کند که ایران از موضع قدرت و با حمایت همسایگان وارد مذاکرات می‌شود.

 فشار حداکثری شکست‌خورده و روایت معکوس ترامپ

اظهارات دونالد ترامپ در قطر، که از تلاش برای توافق با ایران و نقش میانجی‌گرانه قطر سخن گفت، در ظاهر نرم‌تر از مواضع پیشین اوست. وی با اشاره به نجات «میلیون‌ها جان» و جلوگیری از «خروج اوضاع از کنترل»، سعی در ارائه چهره‌ای صلح‌طلب دارد. با این حال، تأکید او بر «سرعت عمل» ایران و تلاش برای معرفی تهران به عنوان عامل ناامنی، با واکنش قاطع عراقچی مواجه شد. وزیر خارجه ایران با اشاره به کشتار ۶۰ هزار نفر در غزه، پرسید که «آیا ما عامل ناامنی هستیم؟» این پاسخ، نه تنها روایت واشنگتن را به چالش می‌کشد، بلکه بار دیگر ناکامی سیاست فشار حداکثری آمریکا را به رخ می‌کشد. عراقچی با یادآوری شکست این سیاست، که در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ نیز نتیجه‌ای جز انزوای واشنگتن نداشت، بر عزم ایران برای مذاکره از موضع برابر تأکید کرد.

اهمیت تفاهم منطقه‌ای

ایجاد تفاهم منطقه‌ای، که عراقچی بارها بر آن تأکید کرده، فراتر از یک تاکتیک دیپلماتیک، راهبردی برای تضمین ثبات و امنیت منطقه است. حمایت کشورهای عربی، به‌ویژه قطر و عربستان، از مذاکرات تهران-واشنگتن، می‌تواند فشارهای خارجی بر ایران را کاهش دهد و فضایی برای گفت‌وگوهای مؤثرتر ایجاد کند. این تفاهم، همچنین، از تبدیل شدن مذاکرات به ابزاری برای مداخلات خارجی یا تشدید تنش‌ها جلوگیری می‌کند. نقش عمان به عنوان میانجی بی‌طرف، که زمان و مکان دور بعدی مذاکرات را تعیین خواهد کرد، در این فرآیند حیاتی است. انتظار می‌رود این دور از گفت‌وگوها، که با رایزنی‌های منطقه‌ای تقویت شده، به پیشرفت در موضوعات کلیدی مانند رفع تحریم‌ها و برنامه هسته‌ای منجر شود.

با وجود فضای نسبتاً مثبت مذاکرات، چالش‌هایی نیز پیش روی تهران و واشنگتن قرار دارد. اظهارات متناقض مقامات آمریکایی، از جمله تهدید به تحریم‌های جدید، نشان‌دهنده فقدان انسجام در رویکرد واشنگتن است. از سوی دیگر، سفر منطقه‌ای ترامپ به قطر، عربستان و امارات، که با هدف جلب حمایت این کشورها انجام شده، می‌تواند به پیچیدگی‌های مذاکرات بیفزاید. با این حال، موضع قاطع ایران و حمایت روزافزون همسایگان، تهران را در موقعیت قوی‌تری قرار داده است. رویکرد ایران، که بر گفت‌وگو، شفافیت و احترام متقابل استوار است، نه تنها به نفع منطقه، بلکه پیامی به جهان است که دیپلماسی مسئولانه می‌تواند جایگزین تنش و تقابل شود. تلاش ایران برای ایجاد اجماع منطقه‌ای، گامی بلند در مسیر صلح و ثبات محسوب می شود که شایسته حمایت و تقویت است.