هشدار عراقچی به تروئیکای اروپایی
بازی خطرناک با مکانیسم ماشه
هشدار عراقچی به تروئیکای اروپایی نشان‌دهنده حساسیت لحظه کنونی در روابط ایران و اروپا است. درحالی‌که مذاکرات تهران و واشنگتن در جریان است، تروئیکا با تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه، بازی دیپلماتیک خطرناکی را پیش می‌برد. شاید از یک منظر، واشنگتن به دنبال تقسیم وظایف با اروپا، ذیل نقش پلیس خوب و بد باشد و یا کاخ سفید با حفظ اهرم مکانیسم ماشه در دست اروپا، چندان بی میل به تشدید فشار روی تهران نباشد، اما خروجی آن به سود هیچ کدام از طرف ها نخواهد بود و صرفا تصاعد تنش را به دنبال دارد.
به گزارش گروه رسانه ای شرق؛ عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در یادداشتی برای مجله فرانسوی لوپوئن که بخشی از آن را در شبکه اجتماعی ایکس منتشر کرد، به تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه، انگلستان) هشدار داد که سوءاستفاده از مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک) برای فشار بر تهران، نه‌تنها به پایان نقش اروپا در برجام منجر خواهد شد، بلکه می‌تواند تنش‌هایی غیرقابل بازگشت ایجاد کند. این هشدار در حالی مطرح می‌شود که مذاکرات موازی تهران و واشنگتن ادامه دارد و زمزمه‌هایی از تلاش احتمالی تروئیکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه در آستانه نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اوایل خرداد ۱۴۰۴ شنیده می‌شود.
مکانیسم ماشه؛ ابزاری برای فشار یا تخریب دیپلماسی؟
مکانیسم ماشه، که در بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام گنجانده شده، امکان بازگشت خودکار تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را در صورت نقض تعهدات هسته‌ای فراهم می‌کند. این سازوکار، که در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت تثبیت شده، به یکی از اعضای برجام اجازه می‌دهد در صورت ادعای تخلف، موضوع را به شورای امنیت ارجاع دهد. با نزدیک شدن به مهر ۱۴۰۴، زمان انقضای قطعنامه ۲۲۳۱، تروئیکای اروپایی ظاهراً این مکانیسم را به‌عنوان اهرمی برای فشار بر ایران در نظر گرفته‌اند.
عراقچی در یادداشت خود، این رویکرد را «سوءاستفاده» توصیف کرده و هشدار داده که چنین اقدامی می‌تواند به فروپاشی کامل برجام منجر شود. این هشدار در شرایطی مطرح می‌شود که تا به اکنون شاهد چهار دور مذاکره ایران با ایالات متحده هستیم. تروئیکا، به‌موازات این مذاکرات، بازی دیپلماتیک خود را پیش می‌برد و به نظر می‌رسد با نزدیک شدن به نشست شورای حکام، قصد دارد قطعنامه‌ای انتقادی علیه ایران مطرح کند. گزارش‌های آژانس درباره غنی‌سازی اورانیوم ایران تا سطح ۶۰ درصد و عدم همکاری کامل با بازرسان، بهانه‌ای برای این فشارها فراهم کرده است.
انگیزه‌های اروپا؛ دیپلماسی یا همسویی با فشار حداکثری؟
تروئیکای اروپایی در نامه‌ای به شورای امنیت در ۲۱ آذر ۱۴۰۳ اعلام کردند که در صورت لزوم، آماده فعال‌سازی مکانیسم ماشه هستند تا از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای جلوگیری کنند. این موضع‌گیری، که با ادعای نگرانی از برنامه هسته‌ای ایران همراه است، نشان‌دهنده تلاش اروپا برای حفظ نفوذ در مذاکرات هسته‌ای است. بااین‌حال، این رویکرد می‌تواند به‌عنوان تلاشی برای همسویی با سیاست فشار حداکثری ایالات متحده تفسیر شود، به‌ویژه در دوره‌ای که دونالد ترامپ، با سابقه خروج از برجام، بار دیگر در قدرت است.
اظهارات امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، مبنی بر اینکه برنامه هسته‌ای ایران به «نقطه بی‌بازگشت» نزدیک می‌شود، و تأکید نمایندگان تروئیکا در شورای امنیت بر «عدم توجیه غیرنظامی» غنی‌سازی ایران، نشان‌دهنده استراتژی فشار هماهنگ است. بااین‌حال، عراقچی با اشاره به گفت‌وگوهای مقدماتی با معاونان وزرای خارجه اروپا، از «آغازی شکننده اما امیدبخش» سخن گفته و پیشنهاد سفر به پاریس، برلین و لندن را مطرح کرده است. این نشان می‌دهد که ایران همچنان درهای دیپلماسی را باز نگه داشته، اما نسبت به اقدامات مخرب اروپا هشدار می‌دهد.
اروپا در این بازی دیپلماتیک با چند چالش مواجه است. نخست، خطر انزوای دیپلماتیک در صورت مخالفت روسیه و چین با فعال‌سازی مکانیسم ماشه. روسیه صراحتاً این اقدام را «غیرمسئولانه» خوانده و آن را فاقد مشروعیت قانونی دانسته است. دوم، تضعیف جایگاه اروپا در مذاکرات هسته‌ای، زیرا فعال‌سازی ماشه می‌تواند ایران را به تغییر ماهیت برنامه هسته‌ای خود وادارد، همان‌طور که عراقچی پیش‌تر هشدار داده بود.
از فروپاشی برجام تا تنش‌های منطقه‌ای
فعال‌سازی مکانیسم ماشه می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای داشته باشد. نخست، بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، از جمله تحریم‌های تسلیحاتی و بازرسی محموله‌های ارسالی به ایران، اقتصاد ایران را تحت فشار شدیدتری قرار خواهد داد. این امر می‌تواند ارزش ریال را بیش‌ازپیش کاهش دهد و سرمایه‌گذاری خارجی را متوقف کند. دوم، تشدید تنش‌های منطقه‌ای، زیرا ایران تهدید کرده که به هرگونه قطعنامه یا اقدام خصمانه با «پاسخ متقابل» واکنش نشان خواهد داد.
لذا همان طور که عباس عراقچی هم تاکید کرده، از منظر دیپلماتیک، این اقدام می‌تواند به پایان نقش اروپا در برجام منجر شود، زیرا ایران ممکن است مذاکرات با تروئیکا را کاملاً کنار بگذارد و تمرکز خود را بر گفت‌وگوهای مستقیم با ایالات متحده یا میانجی‌گری کشورهای منطقه معطوف کند. علاوه‌براین، فعال‌سازی ماشه اعتماد به دیپلماسی چندجانبه را تضعیف خواهد کرد، چراکه این مکانیسم، که قرار بود ابزاری برای اجماع باشد، به اهرمی برای فشار یک‌جانبه تبدیل شده است.
دیپلماسی در لبه پرتگاه
هشدار عراقچی به تروئیکای اروپایی نشان‌دهنده حساسیت لحظه کنونی در روابط ایران و اروپا است. درحالی‌که مذاکرات تهران و واشنگتن در جریان است، تروئیکا با تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه، بازی دیپلماتیک خطرناکی را پیش می‌برد. شاید از یک منظر، واشنگتن به دنبال تقسیم وظایف با اروپا، ذیل نقش پلیس خوب و بد باشد و یا کاخ سفید با حفظ اهرم مکانیسم ماشه در دست اروپا، چندان بی میل به تشدید فشار روی تهران نباشد، اما خروجی آن به سود هیچ کدام از طرف ها نخواهد بود و صرفا تصاعد تنش را به دنبال دارد. این رویکرد، که به نظر می‌رسد با هدف کنترل ایران برای امتیازدهی در مذاکرات طراحی شده، می‌تواند به فروپاشی برجام و تشدید تنش‌های منطقه‌ای منجر شود. پیشنهاد عراقچی برای گفت‌وگوهای جدید در پاریس، برلین و لندن، نشانه‌ای از تمایل ایران به حفظ دیپلماسی است، اما این فرصت شکننده و در عین حال بسیار کوتاه است. تروئیکا باید بین ادامه فشار و انتخاب مسیر دیپلماسی یکی را برگزیند. آینده روابط ایران و اروپا، و حتی ثبات منطقه، به تصمیمات این لحظه حساس بستگی دارد. آیا اروپا اراده لازم برای برگرداندن ورق را دارد، یا با فعال‌سازی ماشه، دیپلماسی را به پرتگاه خواهد برد؟
