تازیانه بی‌آبی

کاوه نصرتی

آخرین آمار شرکت مدیریت منابع آب ایران نشان می‌دهد‌ بارندگی‌های اخیر، وضعیت سدهای کشور را به‌طور درخور‌ی بهبود داده است؛ با‌این‌حال میزان ذخایر آبی در سه استان صنعتی ایران که بیشترین نقاط جمعیتی را دارند، هشداردهنده است. تهران، خراسان رضوی و اصفهان سه استان صنعتی هستند که نه‌تنها ذخایر آبی آنها جاماندگی درخور توجهی نسبت به سال گذشته دارد، بلکه نرخ فرونشست زمین در این استان‌ها زنگ خطر را به صدا  درآورده است‌.

بر اساس آخرین آمار موجود، میزان پر‌شدگی مخازن سدهای پنج‌گانه تهران تا هشتم اردیبهشت سال جاری فقط ۲۳ درصد است که ۱۰ درصد کاهش نسبت به مدت مشابه سال گذشته را نشان می‌دهد. با این حساب، تمام بارندگی‌های سال آبی اخیر نتوانسته حتی یک‌سوم سدهای تهران را پر کند.

همچنین میزان پرشدگی سد زاینده‌رود اصفهان نیز تنها ۳۱ درصد است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته عملکرد منفی ۲۶‌درصدی را گزارش می‌دهد. در خراسان رضوی نیز میزان بارندگی‌ها تقریبا نصف میانگین بارش‌های کشور بوده است و در حالی که متوسط بارندگی در کل کشور از ابتدای سال آبی جاری ۲۰۰.۱ میلی‌متر بوده‌‌، میانگین بارندگی در خراسان رضوی ۱۱۵ میلی‌متر بوده است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش ۲۷‌درصدی را نشان می‌دهد. این وضعیت منابع آبی در سه استان صنعتی و پرجمعیت ایران در شرایطی است که بنا بر توضیحات علی بیت‌اللهی، رئیس بخش مخاطرات و ریسک مرکز تحقیقات راه و شهرسازی، نرخ فرونشست زمین ناشی از بحران آب، در هر سه این استان‌ها هشداردهنده است و تا ۱۷ سانتی‌‌متر در سال می‌رسد. این در حالی است که تنها در سه تا پنج درصد پهنه‌های فرونشستی جهان، نرخ فرونشست زمین سالانه بالای ۱۰ سانتی‌‌متر است.

ورودی آب سدها ۸ درصد کمتر از سال گذشته

بر اساس آمار منتشر‌شده از سوی شرکت مدیریت منابع آب ایران، متوسط بارندگی در سطح کل کشور از ابتدای سال آبی جاری یعنی اول مهر ۱۴۰۲ تا پایان هشتم اردیبهشت امسال به ۲۰۰.۱ میلی‌متر رسیده که هفت درصد کمتر از میانگین بارش‌ها در دوره بلند‌مدت (۵۵ سال اخیر) و ۹ درصد بیشتر از مدت مشابه سال آبی قبل است. بارش‌های خوب انجام‌شده در دو ماه اخیر، وضعیت آبی کشور را بهبود بخشیده و در حالی که در ابتدای اسفند‌ میانگین بارش‌ها در مقایسه با میانگین بلندمدت ۵۵‌ساله کاهش ۳۶‌درصدی را نشان می‌داد، این مقدار در پایان هفته اول اردیبهشت به هفت درصد رسیده است.

همچنین بر اساس این آمار، ورودی آب به مخازن سدهای کشور از ابتدای سال آبی تا پایان هفته اول اردیبهشت‌ به 26‌میلیارد‌و 570 میلیون مترمکعب رسیده است. این مقدار هشت درصد کمتر از مدت مشابه سال قبل است. حجم خروجی آب از مخازن سدها نیز در این مدت 16‌میلیارد‌و 690 میلیون مترمکعب بوده که یک درصد بیشتر از مدت مشابه سال قبل است. به این ترتیب، در پایان هشتم اردیبهشت ‌حجم آب موجود در مخازن سدهای کشور به 31‌میلیارد‌و 600 میلیون مترمکعب رسیده که نشان‌دهنده پرشدگی 64‌درصدی سدهای کشور است. اثرات افزایش بارش در دو ماه اخیر در میزان پرشدگی سدها نیز محسوس است؛ در حالی که در ابتدای اسفند ‌میزان پرشدگی سدها در حدود 43 درصد بوده، رشد خوب بارش‌ها حجم آب پشت سدها را تقریبا 1.5 برابر افزایش داده و به 64 درصد حجم قابل ذخیره آنها رسانده است.

وضعیت نامطلوب آب در 3 استان اول صنعتی

این گزارش همچنین نشان می‌دهد که با کاهش اختلاف بارندگی نسبت به میانگین بلندمدت، شاهد افزایش درصد پرشدگی سدهای کشور هستیم و در ۱۰ هفته اخیر درصد پرشدگی سدها از ۴۳ به ۶۴ درصد رسیده است. همچنین از هفته پایانی اسفند شاهد افزایش اختلاف حجم آب ورودی به مخازن سدها با آب خروجی از این مخازن هستیم. این امر موجب افزایش پرشدگی سدها تا ۶۴ درصد مخازن آنها شده است. ارقام ارائه‌شده تاکنون عمدتا مربوط به میانگین بارش‌ها در کل کشور بوده است.

از ابتدای مهر ۱۴۰۲ تا پایان هفته اول اردیبهشت امسال‌ نسبت به سال آبی قبل، استان بوشهر نسبت به سال آبی قبل در حدود ۵۰ درصد کاهش بارندگی را داشته و از سوی دیگر استان سیستان‌و‌بلوچستان ۱۳۳ درصد رشد بارندگی نسبت به مدت مشابه سال آبی قبل داشته است.

از نظر بیشترین کاهش و افزایش بارندگی در مقایسه با میانگین بلندمدت ۵۵‌ساله هم استان بوشهر در رتبه اول کاهش بارندگی و استان سیستان‌و‌بلوچستان در رتبه اول افزایش بارندگی قرار دارد. پس از بوشهر که بیشترین کاهش بارندگی را تجربه می‌کند، استان فارس با ۳۰ درصد و سپس خراسان رضوی با ۲۷ درصد رکورددار کاهش بارندگی در مقایسه با میانگین بلندمدت هستند.

بیشترین بارندگی‌های انجام‌شده در مقایسه با میانگین بارندگی کل کشور در گیلان با ارتفاع ۶۱۸.۹ میلی‌متر و ۳.۱ برابر میانگین بارندگی کل کشور، لرستان با ۵۱۱ میلی‌متر و ۲.۵ برابر میانگین بارندگی کل کشور و مازندران با ۴۷۲ میلی‌متر و ۲.۴ برابر میانگین بارندگی کل کشور بوده است.

در این میان، میزان بارندگی در استان تهران از ابتدای سال آبی تا هفته اول اردیبهشت‌ به ۱۷۲.۸ میلی‌متر رسیده که ۲۶ درصد کمتر از میانگین بلندمدت و دو درصد کمتر از سال آبی قبل است. بر اساس آخرین آمار موجود، میزان پر‌شدگی مخازن سدهای پنج‌گانه تهران تا هشتم اردیبهشت سال جاری فقط ۲۳ درصد است که ۱۰ درصد کاهش نسبت به مدت مشابه سال گذشته را نشان می‌دهد. با این حساب، تمام بارندگی‌های سال آبی اخیر نتوانسته حتی یک‌سوم سدهای تهران را پر کند.

همچنین میزان پرشدگی سد زاینده‌رود اصفهان هم تنها ۳۱ درصد است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته عملکرد منفی ۲۶‌درصدی را گزارش می‌دهد. در خراسان رضوی نیز میزان بارندگی‌ها تقریبا نصف میانگین بارش‌های کشور بوده است و در حالی که متوسط بارندگی در کل کشور از ابتدای سال آبی جاری ۲۰۰.۱ میلی‌متر بوده‌، میانگین بارندگی در خراسان رضوی ۱۱۵ میلی‌متر بوده است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش ۲۷‌درصدی را نشان می‌دهد.

هشدار فرونشست زمین در 3 استان صنعتی

وضعیت وخیم منابع آبی در سه استان اول کشور از نظر تجمیع صنایع و جمعیت در شرایطی است که علی بیت‌اللهی، رئیس بخش مخاطرات و ریسک مرکز تحقیقات راه و شهرسازی، در صفحه شخصی خود توضیح داده است که نرخ فرونشست زمین ناشی از بحران آب، در هر سه این استان‌ها هشدار‌دهنده است و تا ۱۷ سانتی‌‌متر در سال می‌رسد. این در حالی است که تنها در سه تا پنج درصد پهنه‌های فرونشستی جهان، نرخ فرونشست زمین سالانه بالای ۱۰ سانتی‌‌متر است.

او وضعیت فرونشست زمین در منطقه دشت ورامین و روستای معین‌آباد تهران را هشدارآمیز می‌خواند و می‌گوید که بسیاری از تأسیسات حیاتی مانند دکل‌های مخابراتی، جاده، ایستگاه‌های پمپ‌بنزین و‌... در زون و منطقه فرونشست زمین قرار گرفته‌اند. در مشهد نیز او وضعیت را مشابه توصیف کرده و می‌گوید خطوط ریل و اتوبان و بسیاری از تأسیسات مهم زیربنایی در معرض فرونشست زمین قرار گرفته‌اند و در اصفهان فرونشست زمین به بدنه آثار ارزشمند تاریخی و منازل مسکونی رسیده است.

او توصیه می‌کند ‌برای جلوگیری از خطراتی که جمعیت ساکن در این مناطق را تهدید می‌کند، بارگذاری کشاورزی و صنایع آب‌بر مانند صنایع فلزی و پتروشیمی در این مناطق باید محدود شود.