زندگی با طعم باروت

مریم لطفی:«قفل بر دهان غزه‌ خسته بسته‌اند. موش و موریانه، کلید این کرانه‌ جهان را جویده است. سرد است اینجا بی‌انصاف، تاریک است اینجا بی‌انصاف. اینجا مدرسه تعطیل، مشق‌ها بی‌خط، کتاب‌ها کهنه، مدادها... منتظرند! دنیا کور است: روشنایی را از ما ربوده‌اند، راه را از ما ربوده‌اند».* بیش از 180 روز از آغاز جنگ در نوار غزه گذشته است؛ از آوارگی، خانه‌‌به‌دوشی، ترس، وحشت و التهاب. از چشم‌های همیشه خیس مادران و غربت مردان و حیرانی کودکان. روز جمعه، 17 فروردین دفتر اطلاع‌رسانی فلسطین خبر داد که شمار کشته‌شدگان جنگ در غزه تا ظهر این روز به 33‌هزار‌و 91 نفر و شمار مجروحان به 75‌هزار‌و 750 نفر رسیده است و بیش از هفت هزار نفر نیز همچنان مفقود و زیر آوار هستند. وضعیت بهداشتی فاجعه است، مدارس تعطیل و گرسنگی دمار از روزگار آدم‌ها درآورده است. وضعیت زنان به مراتب بدتر است. ژانویه امسال، کمیته حقوق زنان سازمان ملل خبر داد در چهار ماه گذشته زنان و مادران در نوار غزه حداقل هفت‌هزار‌و 700 کودک را دفن کرده‌اند. ماجرایی که اصول کنوانسیون حمایت از زنان و دختران را ‌زیر سؤال برد و به چالش کشید. کمیته رفع تبعیض علیه زنان سازمان ملل متحد (CEDAW) با دعوت به راه‌‌حلی صلح‌آمیز و پایدار برای جنگ، بیانیه‌ای صادر کرد و در آن نسبت به وضعیت اسفبار بیش از یک میلیون زن و دختر فلسطینی که چندین بار به اجبار آواره شده‌اند، ابراز نگرانی کرد. تا 12 فوریه 2024 اعلام شد که 70 درصد از میان حداقل 28‌هزار‌و 340 فلسطینی کشته‌شده، زنان و کودکان بوده‌اند. همان موقع صندوق جمعیت سازمان ملل متحد تخمین زده بود که 50 هزار زن باردار در غزه زندگی ‌می‌کنند، هر روز بیش از 180 زن زایمان می‌کنند و 840 زن ممکن است عوارض مربوط به بارداری یا زایمان را تجربه کنند و به مراقبت‌های پزشکی اضافی نیاز داشته باشند. بنا بر گزارش سازمان ملل متحد، این زنان نمی‌توانند به خدمات اورژانسی مامایی که برای زایمان ایمن و مراقبت از نوزاد خود نیاز دارند، دسترسی داشته باشند. با بسته‌شدن 14 بیمارستان و 45 مرکز مراقبت‌های بهداشتی اولیه، برخی زنان مجبور به زایمان در پناهگاه‌ها، خانه‌ها، خیابان‌ها و در وسط آوارها می‌شوند‌. آنها در مراکز مراقبت بهداشتی هم تحت فشارند؛ جاهایی که وضعیت بهداشتی‌شان در حال بدتر‌شدن است و خطر عفونت و عوارض پزشکی زنان را تهدید می‌کند. علاوه بر آن، خطرات دیگری هم مراکز بهداشتی را تهدید می‌کند؛ مثل آتش‌سوزی و گلوله‌باران؛ مثل اتفاقی که در اول نوامبر برای بیمارستان الهلو افتاد و مهم‌ترین بخش زایشگاه این بیمارستان گلوله‌باران شد. سازمان ملل هشدار داده است که با توجه به دسترسی‌نداشتن مادران به مراقبت‌های کافی، مرگ‌و‌میر آنها افزایش می‌یابد و پیامد‌های دیگری هم در پی خواهد داشت؛ افزایش سقط جنین ناشی از استرس، مرده‌زایی و زایمان‌های زودرس.

 مرگ 2 مادر در هر ساعت

«زندگی نوزادان به یک نخ آویزان است»؛ این عبارتی است که سازمان ملل در رابطه با وضعیت نوزادان در نوار غزه به کار برده است؛ «اگر سوخت بیمارستان‌ها تمام شود، زندگی حدود 130 نوزاد نارس که به خدمات مراقبت‌های ویژه نوزادان و مراقبت‌های ویژه وابسته هستند، به خطر می‌افتد؛ زیرا انکوباتورها و سایر تجهیزات پزشکی دیگر کار نمی‌کنند». زنان و کودکان قربانیان اصلی این جنگند. آژانس ترویج برابری جنسیتی سازمان ملل تخمین زده است از آغاز جنگ، در هر ساعت دو مادر جان خود را از دست می‌دهند. 20 ژانویه 2024 آسوشیتدپرس در گزارشی خبر داد در نتیجه درگیری بیش از صد‌روزه، احتمالا حداقل سه هزار زن بیوه و سرپرست خانوار شده‌اند و حداقل 10 هزار کودک ممکن است پدران خود را از دست داده باشند. در این گزارش، به نقل از آژانس ترویج برابری جنسیتی، به نابرابری جنسیتی و زنانی که با کودکان از جنگ فرار می‌کنند و بارها و بارها آواره می‌شوند، اشاره شده است؛ «از جمعیت 2.3 میلیونی این منطقه، 1.9 میلیون نفر آواره هستند و نزدیک به یک میلیون زن و دختر به دنبال سرپناه و امنیت‌اند». سیما باهوس، مدیر اجرائی زنان سازمان ملل متحد، از این موضوع با تعبیر «وارونگی ظالمانه» در طول 15 سال قبل از جنگ اخیر یاد کرده است. او گفته که پیش از این، 67 درصد از کل غیرنظامیان کشته‌شده در غزه و کرانه باختری مرد و کمتر از 14 درصد زن بوده‌اند. موضوعی که سایر ارگان‌های بین‌المللی نیز به آن پرداخته‌اند؛ از‌جمله موقوفه کارنگی برای صلح بین‌المللی که یک مؤسسه غیرانتفاعی خصوصی آمریکایی است که اندرو کارنگی میلیونر آمریکایی در سال ۱۹۱۰ برای «گسترش همکاری بین‌المللی و درگیری فعال آمریکا در امور بین‌المللی» تأسیس کرد. 7 مارس امسال، این سازمان برآورد کرد ‌از هفتم اکتبر، 70 درصد غیرنظامیان کشته‌شده در غزه را زنان و کودکان تشکیل می‌دهند و نزدیک به یک میلیون زن و دختر آواره شده‌اند. این مؤسسه حمله اسرائیل به حقوق باروری را بخش مهمی از تأثیر نامتناسب جنگ بر زنان فلسطینی دانست.

 روایت مادران: رهام

کارنگی در سایت خود گزارشی از شهد صافی، روزنامه‌نگار آزاد، منتشر کرده که سرنوشت برخی از زنان فلسطینی را روایت کرده است. از‌جمله رهام، زن 24‌ساله فلسطینی در غزه. صافی نوشته که قبل از هفتم اکتبر، او در یک آپارتمان دنج زندگی می‌کرد که شوهرش پس از سال‌ها کار در ساخت‌وساز ساخته بود. اما با شروع جنگ، شوهرش شغل و تنها منبع درآمد خود را از دست داد. رهام و خانواده‌اش سه بار آواره شدند و بعد به همراه همسر و چهار پسر خردسالش در چادری در کمپ النصیرات در جنوب رفح پناه گرفتند. رهام علاوه بر از‌دست‌دادن خانه و آوارگی، جنین خود را نیز در ماه پنجم بارداری از دست داده است؛ زمانی که متوجه شد خانه پدر و مادرش مورد اصابت حملات هوایی قرار گرفته است و دو برادرش کشته شده‌اند؛ «همسایه‌ام هنگام زایمان در کنار شوهرش بر اثر حمله هوایی کشته شد. دو برادرم در تلاش برای فرار از خانه پدر و مادرم کشته شدند. بعد چی؟ بعدی چه کسی کشته خواهد شد؟ آیا آن من خواهم بود؟». شوهر رهام هم در گفت‌وگویی گفته است: «وقتی به چشمان او نگاه می‌کنم، احساس می‌کنم که او چقدر گم شده است». گرفتاری‌هایی زنان در غزه کم نیست. این زن گفته است: «حتی زمانی که پریود می‌شوم، نمی‌توانم اغلب دوش بگیرم یا مانند گذشته مراقب بهداشت شخصی‌ام باشم. باید در چادری بدون دیوار و حمام دوش بگیریم و احساس می‌کنم حریم خصوصی‌ام نقض می‌شود. احساس تحقیر می‌کنم. دلم برای راحتی‌های ساده زندگی‌ام قبل از حمله تنگ شده است».

 روایت مادران: سبا

یونیسف هم در گزارشی به وضعیت مادران در نوار غزه پرداخته است؛ جایی که بسیاری از کودکان آواره در چادرها یا پناهگاه‌ها زندگی می‌کنند و تهیه غذا، آب تمیز و مکان امن برای خواب، به نبردی دشوار برای خانواده‌ها در نوار غزه تبدیل شده است. سبا، زن 37‌ساله و مادر اسرای سه‌ساله و حنان دو‌ساله، جلوه‌ای از تاب‌آوری مادران بی‌شمار فلسطینی است؛ «با شروع جنگ و تشدید بمباران، تخریب و کمبود آب و مواد غذایی در منطقه‌ای که قبلا زندگی می‌کردم، مجبور شدم خانه‌ام را ترک کنم. کاری سخت و ترسناک بود، باید ساعت‌های طولانی راه می‌رفتیم. خیلی نگران دخترانم بودم». سبا پس از پناه‌بردن به شهر خان‌یونس، با شلوغی و شرایط غیربهداشتی پناهگاه‌ها مواجه شد. حال و روز دختربچه‌هایش هم خوب نبود، از اسهال و تب مکرر رنج می‌بردند. اسرا و حنان تنها دو کودک از شمار کودکان بی‌پناه غزه‌اند که در معرض خطرها و بیماری‌های بسیاری هستند. یونیسف اعلام کرده است که بیماری‌های مسری مانند مننژیت، راش یا ضایعه پوستی، آبله‌مرغان و عفونت‌های تنفسی برای کودکان به‌ویژه در سنین زیر پنج سال دشوار و آزاردهنده است.

روایت مادران: علا

نیمه مارس امسال، CBC هم در گزارشی از علا جبر یاد کرده بود. زنی 30 ساله که هشت ماهه باردار بود و در اردوگاه آوارگان در رفح زندگی می‌کرد. علا هشت سال برای بارداری تلاش کرده بود و در آخر با کمک IVF باردار شده بود و حالا شرایط سختی را می‌گذراند. با وجود آوارگی، سوءتغذیه، کم‌آبی و هزار مشکل دیگر توانست نوزاد دخترش را در سخت‌ترین شرایطی که می‌توان تصور کرد به دنیا بیاورد.

او در مصاحبه‌ای با سی‌بی‌سی نیوز گفته بود که بدن او دچار کم‌آبی است و دکتر گفته باید آب بیشتری بنوشد اما آب کافی ندارند. حتی وقتی آب تمیزی برای نوشیدن باشد هم او از خوردن آن اجتناب می‌کند چون باید دفعات بیشتری توالت برود و در شرایط نامناسب بهداشتی این کار برای او سخت است؛ «به دلیل وضعیت غیربهداشتی توالت‌ها عفونت گرفتم». در این گزارش به نقل از آژانس‌های سازمان ملل گفته شده که به‌طور متوسط 340 نفر از یک توالت در اردوگاه‌های سراسر غزه استفاده می‌کنند و شرایط بهداشتی آن تقریبا غیرقابل‌تحمل است. همچنین دسترسی به آب برای حمام‌کردن هم بسیار نادر است و به‌طور متوسط هزار و 290 نفر در غزه یک بار دوش می‌گیرند. کمبود غذای مناسب و مغذی هم ممکن است کشنده‌ترین تهدید برای مادران و نوزادان باشد. علا جبر به CBC گفته است: «دکتر گفته وزن نوزادم کم است. اما ما غذایی نداریم، در روز یک وعده غذایی می‌خوریم؛ کنسرو، نخود فرنگی و هوموس». سازمان جهانی بهداشت نیز از شیوع بیماری‌های عفونی در غزه ابراز نگرانی کرده است. چندی پیش، مدیرکل این سازمان از شناسایی عفونت‌های تنفسی فوقانی، اسهال، شپش و گال، آبله‌مرغان، ضایعه پوستی، سندرم یرقان حاد و مننژیت در پناهگاه‌های سراسر غزه خبر داد.

 روایت مادران: یاسمین جوده

اسیل موسی، خبرنگار در غزه هم، روایت یاسمین جوده را نوشته است. دو ماه و نیم از شروع جنگ گذشته بود و یاسمین احساس کرده که در حال زایمان است و در پس‌زمینه بمباران شدید هوایی و توپخانه‌ای اسرائیل به بیمارستان العوده در بخش شمال غربی اردوگاه نصیرات در مرکز غزه رسید. یاسمین گفته آنچه که دید فراتر از تراژدی بوده و قابل توصیف نیست. منطقه، مورد حمله قرار گرفته و هواپیماها، خانه‌ها و ساختمان‌های مسکونی اطراف را هدف قرار دادند، بیمارستان هم در جریان بمباران‌ بود؛ «احساس وحشت شدیدی داشتم. قلبم تقریبا از ترس ایستاد». یاسمین در حالی این وحشت را از سر گذرانده و تحمل کرده که درد زایمان او کاذب بوده و سه هفته بعد فرزندش به دنیا آمده است. موسی نوشته وحشتی که او در طول بارداری و از زمان زایمان در جست‌وجوی مراقبت‌های پزشکی متحمل شد، نمادی از چالش‎‌های پیش‌روی مادران در غزه است.

یاسمین تازه وارد ماه هفتم بارداری خود شده بود که حملات در 7 اکتبر آغاز شد؛ «هرگز تصور نمی‌کردم که تجاوزات اسرائیل تا زمان زایمانم ادامه پیدا کند». جنگ بلافاصله دسترسی او به مراقبت‌های دوران بارداری را مختل کرد. چون پزشکش شهروند روسی بود و به‌دلیل بمباران‌های مداوم اسرائیل و کمبود سوخت که حمل‌ونقل را دشوار می‌کرد، اوایل جنگ غزه را ترک کرده بود؛ برای همین مجبور شد مراقبت‌های بهداشتی از دوران بارداری‌اش را خودش به عهده بگیرد.

یاسمین و خانواده‌اش مانند اکثریت قریب به اتفاق ساکنین غزه، از خانه خود آواره شدند. پس از اینکه نیروهای دفاعی اسرائیل در اواخر دسامبر به ساکنان بخش‌هایی از نصیرات دستور تخلیه دادند، آنها به خانه پدری او در شهر دیرالبلاح رفتند. او در این مصاحبه گفته است: «این یکی از بدترین روزهای زندگی من بود. من فقط وسایل ضروری را با خودم بردم و مجبور شدم خانه‌ای را که همسر، فرزندانم و من به مدت 17 سال در آن زندگی می‌کردیم، ترک کنم، جایی که پر از خاطرات ما بود».

موسی نوشته همان روز درد زایمان او را به بیمارستان العوده فرستاد. یاسمین حتی پس از اینکه فهمید هنوز زایمان نکرده است، شب را در آنجا با مادرش گذراند. شب راهی برای رسیدن به خانه نداشتند و با نگرانی تا صبح منتظر ماندند. او آنچه را که در آنجا دیده بود به وضوح به یاد می‌آورد. اجساد سوخته، اعضای بدن تکه تکه شده، مادرانی که هنگام ازدست‌دادن فرزندانشان در بمباران به شدت گریه می‌کردند. موسی نوشته سه هفته بعد که یاسمین بار دیگر درد زایمان را تجربه کرد، با مادرش به یک کلینیک خصوصی رفتند. به دلیل بمباران‌ها، تماس تلفنی و اینترنتی مختل بود و او نمی‌توانست با همسرش محمد که در نصیرات بود صحبت کند؛ «این به‌طور قابل توجهی بر وضعیت روحی من تأثیر گذاشت. در این دوران سخت به محمد در کنارم نیاز داشتم». وضعیت آشفته‌ای بوده است. چندین زن در حال زایمان بودند و فقط یک پزشک از آنها مراقبت می‌کرد. پس از به دنیا آمدن پسرش ارکان، دکتر از یاسمین خواسته تا به خانه برگردد و برای بیماران دیگر جا باز کند. او قادر به انجام آزمایشات پس از زایمان نبوده، چه برسد به استراحت.

این زن از تلفات روانی هم در کنار تلفات جانی جنگ یاد می‌کند. استرس، شیردادن به نوزاد را برای او سخت کرده است. همچنین پیداکردن مکمل غذایی و حتی پوشک برای بچه. او با دکتر حیا حجازی، متخصص زنان و زایمان در بیمارستان اماراتی در شهر رفح در جنوب غزه هم گفت‌وگو کرده است. حیا حجازی گفته که قبل از جنگ کنونی، روزانه حدود 100 تا 150 زن باردار را ملاقات می‌کردند؛ اما این تعداد به‌دلیل جابه‌جایی عظیم از قسمت شمالی نوار غزه، اکنون از 500 نفر هم فراتر رفته است؛ «با توجه به وخامت شرایط بهداشتی ناشی از تجاوزات رژیم صهیونیستی و محدودیت در دسترس بودن منابع پزشکی، قادر به ارائه مراقبت‌های بهداشتی لازم برای زنان باردار نیستیم و برخی زنان هم در حین زایمان در چادرها، پناهگاه‌ها یا حتی در خیابان‌ها و خودروها جان خودشان یا نوزادشان از دست می‌رود». این پزشک گفته که بمباران مستمر اسرائیل و شرایط بسیار چالش‌برانگیز مربوط به زایمان در غزه، به افسردگی شدید پس از زایمان در میان زنان منجر شده است. چنانچه یاسمین هم به این موضوع اشاره کرده است؛ «بعد از زایمان، به تغذیه مناسب نیاز دارم، اما کمبود غذا داریم. ضمن اینکه وضعیت روحی بدم باعث شده که اساسا میلی هم به غذاخوردن نداشته باشم».

 هر روز 180 زایمان

یونیسف تخمین می‌زند که حدود 50 هزار زن باردار در غزه وجود دارد و هر روز حدود 180 زن در شرایط غیرقابل تصور زایمان می‌کنند. آژانس سازمان ملل متحد هشدار داده بود پنج هزار و 500 نوزادی که قرار بود در ماه مارس به دنیا بیایند، در خطر مرگ قرار داشتند چون مادران آنها به مراقبت‌های مناسب قبل از زایمان یا پس از زایمان دسترسی نداشتند. CBC به نقل از منابع رسمی نوشته که اضطراب ناشی از جنگ باعث می‌شود بسیاری از زنان زایمان زودرس داشته باشند و شانس زنده‌ماندن نوزادان آنها کمتر شود.

تس اینگرام، سخنگوی صندوق کودکان سازمان ملل متحد هم در ماه ژانویه از زایشگاه اصلی رفح بازدید کرده و گفته بود: اغلب ما در مورد بارداری به‌عنوان زمان شادی و زندگی جدید فکر می‌کنیم، اما برای این زنان، بارداری آنها زمان ترس و وحشت است. آوردن نوزاد به چنین محیط ناامن و غیربهداشتی که در آن خطر بیماری و مرگ وجود دارد، بدترین کابوس هر مادری است.

CBC نوشته که نرمین ابوسیف، زنی 37 ساله است که دومین فرزندش را در ماه نوامبر در بیمارستانی در خان یونس به دنیا آورد، اما حملات اسرائیل، او و سایر اعضای خانواده‌اش را راهی اردوگاه آوارگان در رفح کرد. او گفته که بسیاری از زنان در غزه، امکان بستری طولانی‌مدت در بیمارستان را ندارند. در حالی که برای بهبودی پس از سزارین حداقل باید دو یا سه روز در بیمارستان تحت مراقبت بود. به او گفته شده باید بعد از کمتر از 18 ساعت پس از زایمان، بیمارستان را ترک کند؛ زیرا به تخت او نیاز بوده و زن دیگری وضعیت بدتری داشته است؛ «وضعیت خیلی بد بود، به‌خصوص برای سزارین که نیمه بیهوش بودم. بعد به پناهگاهی رفتم که در آن هیچ نظافتی برای من و نوزادم وجود نداشت. در یک اتاق با 18 نفر بودم». او گفته که زخم شکمش پس از زایمان هم خیلی دیر خوب شده چون دچار سوءتغذیه بوده است؛ «حتی به‌عنوان یک مادر شیرده، غذایی برای خوردن ندارم تا قوی‌تر شوم».

8 مارس 2024 یک پزشک ارشد بیمارستان اماراتی در رفح به خبرنگار آسوشیتدپرس گفته بود که در طول پنج هفته گذشته 16 نوزاد نارس به علت سوء‌تغذیه در بیمارستان جانشان را از دست داده‌اند. اوایل ماه مارس هم سی‌بی‌سی نیوز در گزارشی نوشت که در میان قربانیان گرسنگی غزه در این هفته، یزان الکفرنا، پسر 9ساله‌ای بوده که با فلج مغزی متولد شده است. پدرش به CBC گفته که قبل از جنگ می‌توانستند غذای مورد نیاز او را تهیه کنند، اما دیگر این کار ممکن نبوده است.

برخی از رسانه‌های خارجی از جمله اسکای‌نیوز به نقل از امدادگران نوشته‌اند که در غزه زنان بدون بیهوشی سزارین می‌کنند و از تکه‌های چادر به جای پدهای بهداشتی دوران قاعدگی استفاده می‌کنند. تس اینگرام، متخصص ارتباطات یونیسف گفته است در این شرایط حوله‌های بهداشتی، تامپون‌ها و قرص‌‎های ضد بارداری که می‌‎توانند دوره‌های پریود را متوقف کنند یا به تأخیر بیندازند وجود ندارند. ریهام جعفری، یکی از کارکنان خیریه «اکشن اید» که در بیت لحم مستقر است، می‌گوید: تصور کنید مجبورید دوره قاعدگی خود را بدون هیچ وسیله‌ بهداشتی مدیریت کنید و هیچ شانسی برای شستن خود ندارید. این واقعیت اکنون زندگی صدها هزار زن و دختر در غزه است. بعضی از زنان بخشی از حوله‌ها را می‌برند تا در دوره قاعدگی خود استفاده کنند و این کار بهداشتی نیست. بعضی‌ها از قسمت‌هایی از چادر یا لباس‌های خود به‌عنوان پد استفاده می‌کنند.

 روایت مادران: وفا الکورد

وقتی وفا الکورد نزدیک زایمانش بود، وزنش از زمان پیش از بارداری کمتر شده بود و دختری با وزن حدودا شش پوند به نام تایما به دنیا آورد. این روایت یک متخصص زنان و زایمان است که نیویورک‌تایمز به آن پرداخته است. شوهر وفا در بازارهای شمال غزه، در تلاش است تا غذای کافی برای همسرش بیابد تا وفا بتواند به دخترشان شیر بدهد و تایما را زنده نگه دارد. اوایل ماه مارس، وزارت بهداشت غزه اعلام کرد که حدود 9 هزار زن از جمله مادران و زنان باردار از زمان آغاز بمباران‌ها در ابتدای اکتبر کشته شده‌اند. نیویورک‌تایمز به نقل از سازمان ملل و آژانس‌های امدادی از قحطی منطقه محاصره‌شده نوشته است «جایی که مقامات بهداشتی گزارش دادند که در روزهای اخیر دست‌کم 25 نفر، که بیشتر آنها کودک بودند، بر اثر سوء‌تغذیه و کم‌آبی جان خود را از دست داده‌اند». در این گزارش دکتر دبورا هرینگتون، متخصص زنان و زایمان در بیمارستان الاقصی، هم توضیحاتی داده است. اینکه مادران آسیب‌پذیر نوزادان آسیب‌پذیری به دنیا می‌آورند و زنان باردار و مادران شیرده به‌ویژه با خطرات بالای سوء‌تغذیه روبه‌رو هستند: «اگر سوءتغذیه دارید، احتمال کم‌خونی شما بیشتر است و تمام انواع ریزمغذی‌هایی را که برای رشد ایمن نوزاد نیاز دارید، از دست خواهید داد». او گفته زنان حامله‌ای که در بمباران مجروح شده‌ یا به بیماری‌های عفونی مبتلا شده‌اند، در معرض سقط جنین و مرده‌زایی بیشتری هستند. وقتی مادران بیمار هستند، نوزادان آنها نیز ممکن است بیمار شوند و این باعث افزایش نرخ مرده‌زایی می‌شود».

گرسنگی گسترده

وضعیت گرسنگی و تغذیه نامناسب که جان بسیار را در غزه تهدید می‌کند، در حالی است که به‌تازگی خودروی کارکنان خیریه «آشپزخانه مرکزی جهانی» در حال تحویل مواد غذایی از آخرین محموله خود به غزه بودند که مورد حمله هوایی اسرائیل قرار گرفت و هفت کشته بر جای گذاشت؛ آن‌هم در شرایطی که حتی روی سقف خودرو هم نوشته شده بود که این خودرو به سازمان خیریه امدادرسان آشپرخانه مرکزی دنیا تعلق دارد.

سخنگوی سازمان ملل متحد گفته که یک‌میلیون‌و صد هزار فلسطینی در غزه با خطر گرسنگی مواجه‌اند. وزارت بهداشت نوار غزه هم در هفته گذشته با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که «میزان کمک‌های ارسالی به شمال این باریکه بسیار کم بوده و جهانیان شاهد برجای‌ماندن تعداد بی‌سابقه‌ای از قربانیان قحطی و گرسنگی در این منطقه در روزهای آتی خواهند بود. بمباران صفوف انتظار فلسطینی‌هایی که با گرسنگی شدید دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند، تبدیل به یک اقدام عادی شده که اشغالگران هر روز آن را تکرار کرده و جهانیان در رسانه‌ها مشاهده می‌کنند. کادر درمان نیز با گرسنگی شدید روبه‌رو است و بیش از دو هزار نفر از این نیروها روز گذشته چیزی برای خوردن پیدا نکردند». این وزارتخانه از نهادهای بین‌المللی و امدادرسان خواست برای ارسال مواد غذایی به بیمارستان‌های شمال نوار غزه فورا وارد عمل شوند. برنامه جهانی غذا هم تأیید کرده که قحطی در شمال غزه قریب‌الوقوع است و سوءتغذیه در میان کودکان با سرعت بی‌سابقه‌ای در حال افزایش است.

 تعرض و تجاوز

تجاوز و تعرض جنسی به زنان فلسطینی بخشی دیگر از مشکلاتی است که از سوی سازمان‌های بین‌المللی گزارش شده است. کارشناسان سازمان ملل می‌گویند ادعاهایی را دریافت کرده‌اند مبنی بر اینکه زنان و دختران فلسطینی در زمان بازداشت به دست نیروهای اسرائیل، مورد تجاوز جنسی قرار گرفته‌اند. آنها ضمن «معتبر»‌دانستن این ادعاها، خواستار انجام تحقیقات کامل در‌این‌باره شدند.

24 فوریه گاردین به این موضوع پرداخته و نوشته که کارشناسان سازمان ملل اعلام کرده‌اند از گزارش‌هایی مبنی بر اینکه زنان و دختران فلسطینی در بازداشت مورد تجاوز جنسی متعددی قرار گرفته‌اند، متأسف‌اند؛ مثل برهنه‌شدن و تفتیش از طرف افسران مرد ارتش اسرائیل. آنها گفته‌اند که دست‌کم دو زن فلسطینی زندانی مورد تجاوز جنسی قرار گرفتند و برخی دیگر به تجاوز جنسی و خشونت جنسی تهدید شدند.

 بیش از 600 هزار کودک محروم از تحصیل

نیمه ماه مارس، اتحادیه اروپا گزارش داده است که یک میلیون کودک در غزه آواره هستند و با خطرات دائمی بسیاری مواجه‌اند؛ قرارگرفتن در معرض خشونت و سوءاستفاده خشونت مبتنی بر جنسیت، بازداشت، مهمات انفجاری، خطرات مرتبط با از دست دادن اسناد مدنی برای اثبات وجود خود و همچنین در معرض حملات مدارس و بیمارستان‌ها. دراین‌میان وضعیت کودکان دارای ناتوانی‌های ذهنی یا جسمی هم به مراتب بدتر خواهد بود. این گزارش به وضعیت آموزش در مدارس غزه هم پرداخته و اعلام کرده است که بیش از 625 هزار دانش‌آموز از تحصیل محروم شده‌اند. بیش از پنج‌هزارو 55 دانش‌آموز کشته و بیش از هشت‌هزارو 497 دانش‌آموز مجروح شده‌اند. تمام مدارس انروا که یک آژانس امدادرسانی و کاریابی برای آوارگان فلسطینی است، در نوار غزه بسته شده و بیشتر آنها به پناهگاه تبدیل شده‌اند و 300 هزار کودکی که در این مدارس درس می‌خواندند، از تحصیل محروم شدند. به‌تازگی العربیه هم در گزارشی به کودکان محروم از تحصیل در نوار غزه پرداخته است. در این گزارش گفته شده است که پایبندنبودن به دستورالعمل‌های مدارس ایمن که مورد اشاره کمیته بین‌المللی صلیب سرخ (ICRC) است، در غزه به نتایج ویرانگری منجر شده است. منظور تعطیلی مدارس و تغییر کاربری آنها به پناهگاه است. چند روز پیش سازمان ملل هم گزارش داد که از 7 اکتبر تاکنون 212 مدرسه در غزه به طور مستقیم مورد حمله اسرائیل قرار گرفته است. 165 ساختمان از 212 مدرسه‌ای که مورد اصابت مستقیم قرار گرفته‌اند، در مناطقی هستند که از طرف ارتش اسرائیل برای تخلیه تعیین شده بودند. براساس گزارش صندوق کودکان سازمان ملل، تصاویر ماهواره‌ای دست‌کم 53 مدرسه را که از زمان شروع جنگ «کلا ویران شده‌اند»، نشان می‌دهند و از افزایش تقریبا 9درصدی حملات به مدارس از اواسط فوریه تاکنون حکایت دارند. گفته می‌شود که پس از پایان درگیری، دست‌کم 67 درصد از مدارس در غزه برای فعال‌شدن دوباره به بازسازی کامل یا بازسازی درخور‌توجهی نیاز دارند.

*سیدعلی صالحی

 علل افزایش مرده‌زایی و مرگ زنان در شرایط جنگی

پریسا طاهرزاده، جراح و متخصص زنان، زایمان و فلوشیپ نازایی، در تشریح وضعیت زنان باردار و مشکلاتی که برای آنها در شرایط نامناسب بهداشتی و جنگی به وجود خواهد آمد، به «شرق» می‌گوید: «وضعیت نابسامان بهداشتی برای زنان باردار می‌تواند به عفونت پرده آمنیون منجر شود؛ چون این افراد از سرویس‌های بهداشتی مشترک استفاده می‌کنند، ممکن است عفونت واژینال در آنها بیشتر شود. عفونت واژینال هم می‌تواند به زودتر پاره‌شدن کیسه آب بینجامد و زایمان زودرس را در پی داشته باشد». او تأکید می‌کند که هنوز به صورت علمی ثابت نشده است که استراحت ناکافی روی سقط جنین یا زایمان زودرس اثرگذار است؛ اما به هر حال شواهد نشان می‌دهد که این اتفاق ممکن است رخ دهد: «کسانی که کار سنگین می‌کنند یا در شرایط سخت هستند، مانند زنان آواره در غزه که استراحت مناسب و کافی ندارند، احتمال زایمان زودرس آنها بیشتر خواهد بود». در اغلب گزارش‌های مخابره‌شده از غزه به کمبود امکانات در زمان زایمان به‌ویژه سزارین اشاره شده است، به بیهوشی نیمه یا استفاده از مُسکن‌ به جای بیهوشی در هنگام زایمان. او در‌این‌باره توضیح می‌دهد: «اگر آنتی‌بیوتیک موجود نباشد، طبیعتا عفونت‌های پس از زایمان هم برای نوزاد و هم برای مادر افزایش می‌یابد. اگر هم داروی بیهوشی نباشد، حتما به داروی اسپاینال برای بی‌حسی نیاز است. قطعا در شرایط جنگی و کمبود دارو زایمان‌ها با سختی‌های زیادی همراه است و ممکن است سزارین با حداقل دارو و درد وحشتناک بیمار انجام شود».

به عقیده او مهم‌ترین موضوع پیشگیری از عفونت است: «اگر بهداشت بیمارستان‌ها یا محل زایمان مناسب نباشد، عفونت‌های پس از سزارین و پس از زایمان بیشتر می‌شود. در شرایط نرمال در هنگام زایمان و در اتاق زایشگاه همه چیز استرلیزه و تمیز است؛ اما اگر محیط تمیز نباشد، علاوه بر عفونت احتمال مرگ مادر هم وجود دارد. همچنین برای خون‌ریزی پس از زایمان به دارو نیاز است. اگر این داروها موجود نباشد و امکان رسیدگی کامل به مادر وجود نداشته باشد، احتمال مرگ مادر به دلیل خون‌ریزی وجود دارد». او همچنین می‌گوید اساسا وقتی در جایی امکان سزارین وجود نداشته باشد، احتمال مرگ مادران و نوزادان بیشتر خواهد شد. این پزشک متخصص می‌گوید که مشکلات زنان باردار در غزه تنها در زمان زایمان نیست و اگر در دوران بارداری مراقبت خوبی نداشته باشند، احتمال بروز بیماری‌های ویروسی و عفونی در زمان جنگ در آنها بیشتر می‌شود؛ مثل آبله مرغان، سرخک، سرخچه یا هر چیزی که ممکن است اپیدمی شود و جان مادر و نوزاد را به خطر بیندازد: «همین بیماری‌ها می‌توانند به مرده‌زایی منجر شوند. البته چون این زنان نمی‌توانند از مکمل‌های دارویی استفاده کنند، احتمال اینکه کیسه آب آنها زودتر پاره شود، هم وجود دارد. احتمال آنمی فقر آهن و کمبود ویتامین سی که می‌تواند باعث پارگی کیسه آب زودهنگام آنها شود هم وجود دارد».

طاهرزاده همچنین به احتمال افزایش اختلال جفت و بیشترشدن نوزادان IUGR در شرایط نامتناسب و جنگی اشاره می‌کند. محدودیت رشد داخل رحمی یا IUGR یکی از عوارض شایع بارداری است که جنین در رحم مادر با سرعت کمی رشد می‌کند و در سونوگرافی‌ها وزن جنین زیر صدک دهم نسبت به سن بارداری، گزارش می‌شود. او می‌گوید به دلیل کمبود امکانات درمانی، ممکن است جنین برخی از زنان باردار از بین رفته باشد؛ بنابراین چند روز جنین مرده در شکم آنها مانده باشد و خودشان متوجه نشده باشند، این اتفاق هم به مرگ مادر منجر خواهد شد.

 اختلال در قاعدگی

موضوع دیگری که این متخصص زنان، زایمان و فلوشیپ نازایی به آن اشاره می‌کند، اختلال در چرخه قاعدگی در وضعیت جنگی و پر اضطراب است: «استرس روی چرخه قاعدگی تأثیر بسیار زیادی دارد. در این شرایط زنان ممکن است اصلا پریود نشوند یا قاعدگی‌های پشت سر هم را تجربه کنند. هرگونه استرس می‌تواند روی هیپوتالاموس تأثیر بگذارد، هیپوتالاموس هم روی هیپوفیز و هورمون‌‌های تخمدان تأثیرگذار است. این موضوع هم می‌تواند به یائسگی زودرس منجر شود و هم موجب آمنوره یا پریودنشدن یا برعکس افزایش خون‌ریزی را به همراه داشته باشد. طبیعتا چون در شرایط جنگی داروهای مورد نیاز و مکمل مثل آهن وجود ندارد، در صورت افزایش خون‌ریزی این زنان با فقر آهن روبه‌رو می‌شوند». او ادامه می‌دهد: «آنمی فقر آهن روی رشد جنین در دوران بارداری تأثیرگذار است. موضوع دیگر این است که وقتی قاعدگی نامنظم باشد، احتمال بارداری هم بیشتر خواهد شد؛ چون زنان زمان تخمک‌گذاری خود را نمی‌دانند و وسایل مناسبی برای پیشگیری از بارداری هم ندارند؛ به‌همین‌دلیل حاملگی‌های بیشتر و پرخطر افزایش می‌یابد و طبیعتا احتمال سقط هم در این شرایط بیشتر می‌شود». دکتر طاهرزاده می‌گوید وضعیت نامناسب بهداشتی در دوران قاعدگی موجب التهاف و عفونت لوله‌های رحمی می‌شود و در نهایت همین موضوع می‌تواند به نازایی منجر شود.