رفت‌و‌آمد آیین‌ها
وقتی می‌گویند ایران چهارراه تمدن جهان است، یعنی چی؟ اخیرا پژوهشی نشان داده است که شب یلدا، آن‌طور که بسیاری از مردم باور داشتند و هر سال در اینستاگرام و میهمانی‌های خانوادگی و گروه‌های فامیلی تکرار می‌کردند، آیین تولد مهر و خورشید و الهه‌های مانوی و این چیزها نیست بلکه همان جشن تولد مسیح و آغاز سال نوی میلادی است که در تقویم بسیار دقیق خورشیدی ایران با بلندترین شب سال همنشین شده است.
فاطمه کریمخان: وقتی می‌گویند ایران چهارراه تمدن جهان است، یعنی چی؟ اخیرا پژوهشی نشان داده است که شب یلدا، آن‌طور که بسیاری از مردم باور داشتند و هر سال در اینستاگرام و میهمانی‌های خانوادگی و گروه‌های فامیلی تکرار می‌کردند، آیین تولد مهر و خورشید و الهه‌های مانوی و این چیزها نیست بلکه همان جشن تولد مسیح و آغاز سال نوی میلادی است که در تقویم بسیار دقیق خورشیدی ایران با بلندترین شب سال همنشین شده است.
چیزهای دیگری هم هست که ما از فرهنگ‌های دیگر وام گرفته‌ایم یا صرفا درباره اجرای آنها با فرهنگ‌های دیگری که تقویم خورشیدی ندارند، مشترک هستیم. خانه‌تکانی را در نظر بگیرید؛ سنت خانه‌تکانی ریشه در اعتقادات قضا و قدری مردم چین دارد. چینی‌ها در هفته‌های منتهی به سال نوی چینی، در نهم بهمن خانه‌ها را جارو می‌کنند، چون اعتقاد دارند با این کار بدشانسی‌های سال قبل را از خانه پاک می‌کنند و جا را برای خوش‌یمنی سال بعد باز می‌کنند. آلودگی، بدی را جذب می‌کند؛ بنابراین با تمیزکردن خانه‌ها شانس خودشان را برای اینکه در سال آینده قسمتی بهتر از آنچه را در سال گذشته رخ داده به دست بیاورند، بیشتر می‌کنند.
علاوه بر «خانه‌تکانی»، «آتش‌بازی» در روزهای پایانی سال و روزهای آغازین سال جدید هم جزء سنت‌های تحویل سال چینی است. سروصدا و ترقه‌بازی در این دوره زمانی در شهرهای چین چنان زیاد است که تقریبا نمی‌توانید بدون اینکه در عوالم خودتان باشید، در خیابان‌ها راه بروید. آتش‌بازی و ترقه‌بازی تا جایی ادامه پیدا می‌کند که ممکن است گاهی نتوانید از شدت دود جلوی پای خودتان را هم ببیند. چرا؟ ترقه در چین برای ترساندن نیروهای شیطانی و همین‌طور دعوت نیروهای فرخنده و خوش‌‌یمن و برکت به خانه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی از مردم می‌گویند برای ترساندن هیولایی به نام نیان از ترقه استفاده می‌کنند. طبق افسانه‌های عامیانه، این هیولا روستاییان را می‌خورد. مردم از این هیولا می‌ترسند اما این هیولا به‌قدری از رنگ قرمز می‌ترسد که مردم در اولین روز سال نو چینی برای ترساندن او ترقه‌بازی می‌کنند. داستان دیگر این است که در روزهای معینی از سال، خدای ثروت از راه می‌رسد و به مردم ثروت می‌دهد؛ بنابراین مردم به امید خوش‌شانسی و ثروت از ترقه استفاده می‌کنند تا این خدا را به خانه‌های خود جذب کنند.
هم خانه‌تکانی و هم ترقه‌بازی و آتش‌بازی‌های شب عید، فرصتی است برای اینکه بین آنچه گذشته و آنچه قرار است در آینده اتفاق بیفتد، فاصله‌ای برقرار شود. «دوران گذار» از سال کهنه به سال جدید که باید در آیینی مشخص از آن عبور کرد تا با آمادگی به مرحله بعدی وارد شد.
اینکه ماهی قرمز از چین آمده است و ترقه‌ها و وسایل آتش‌بازی که مردم در چهارشنبه‌سوری استفاده می‌کنند، عموما برچسب‌ها و نوشته‌های چینی دارد، ناشی از سوءتفاهم یا صرفا بزرگ‌شدن بازار اقتصادی چین نیست. رفت‌و‌آمد آیین‌ها و باور‌ها بین فرهنگ‌های مختلف هم نه گرته‌برداری و تقلید بلکه مسیری برای غنای بیشتر آیین‌ها و تجربه زیسته ماست. البته الزامی وجود ندارد که آیین‌های باستانی امروز هم دقیقا همان کارکردی را داشته باشند که دو، سه هزار سال پیش برای آنها در نظر گرفته شده است. همین‌طور بعید است بچه‌هایی که در خیابان ترقه‌های کبریتی می‌اندازند، واقعا منتظر خدای ثروت باشند یا مشغول آیینی برای ترساندن دیوی که مردم را می‌خورد. با‌این‌حال، به نظر می‌رسد این آیین‌ها همچنان تنها مسیر موجود برای فاصله‌گذاشتن بین آنچه رفته و آنچه در پیش‌رو است باشند.
