یک سرباز با شلیک به هم‌خدمتی‌های خود در آمادگاه ارتش در کرمان 5 نفر را کشت
شلیک به هم‌قطارها
غروب یکشنبه اول بهمن ۱۴۰۲ یک سرباز در آمادگاه ارتش در باغین کرمان، با گشودن آتش به روی هم‌خدمتی‌هایش، پنج نفر را کشت. این سرباز سپس موفق به فرار شد و در نهایت چند ساعت بعد در زرند کرمان دستگیر شد. این اولین بار نیست که چنین اتفاقی رخ می‌دهد و بنا بر اخبار رسمی، به‌طور متوسط سالانه شاهد چندین نمونه از اعمال خشونت در پادگان‌ها هستیم که برخی مانند مورد کنونی یا اتفاقی که سال گذشته در بوشهر رخ داد، به مرگ تعدادی سرباز منجر شده است.
سامان موحدی‌راد: غروب یکشنبه اول بهمن ۱۴۰۲ یک سرباز در آمادگاه ارتش در باغین کرمان، با گشودن آتش به روی هم‌خدمتی‌هایش، پنج نفر را کشت. این سرباز سپس موفق به فرار شد و در نهایت چند ساعت بعد در زرند کرمان دستگیر شد. این اولین بار نیست که چنین اتفاقی رخ می‌دهد و بنا بر اخبار رسمی، به‌طور متوسط سالانه شاهد چندین نمونه از اعمال خشونت در پادگان‌ها هستیم که برخی مانند مورد کنونی یا اتفاقی که سال گذشته در بوشهر رخ داد، به مرگ تعدادی سرباز منجر شده است. امیر سرتیپ امیر غلامعلیان، فرمانده قرارگاه منطقه‌ای جنوب شرق ارتش، در واکنش به اتفاق رخ‌داده به رسانه‌ها گفت: تیراندازی توسط یک سرباز به هم‌رزمان خود در یک آمادگاه ارتش کرمان منجر به کشته‌شدن پنج نفر از هم‌رزمان این سرباز شد. ساعت
۱۶:۳۵ عصر امروز (یکشنبه اول بهمن)، یکی از سربازان که در یکی از موقعیت‌های نظامی ارتش مشغول پاسداری از یگان بوده، وارد آسایشگاه سربازان شده و با انگیزه‌ای که هنوز نامعلوم است، اقدام به تیراندازی به سمت هم‌رزمان خود می‌کند.
اگرچه در سال‌های اخیر کمپین‌های فراوانی برای ساماندهی شرایط سربازی شکل گرفته است، اما همچنان این اتفاق به وقوع نپیوسته و بسیاری رخ‌دادن چنین خشونت‌هایی را به این مسئله نسبت می‌دهند. اما تا به نتیجه رسیدن این کمپین‌ها برای کاهش خشونت در پادگان‌ها چه می‌توان کرد؟
دکتر غلامرضا ترابی، روان‌پزشک، درباره ریشه‌های رخ‌دادن چنین اتفاقاتی در دوران خدمت سربازی به «شرق» می‌گوید: از نظر من به‌عنوان یک متخصص روان‌‌پزشکی، بزرگ‌ترین مشکل خدمت سربازی، اجباری‌بودن آن است. اجبار به‌تنهایی یک استرس برای فرد و خانواده خواهد بود. حذف قدرت تصمیم‌گیری و محدود‌کردن دامنه آزادی افراد، سطح تنش و فشار روانی را بالا می‌برد. محیط سربازی به علت انضباط بالا و تنش بین‌فردی مستعد ایجاد و بروز خشونت است.
این روان‌پزشک در پاسخ به پرسشی درباره عوامل رخ‌دادن چنین حوادثی در دوران خدمت سربازی هم می‌گوید: عوامل متعدد می‌توانند در خطر ابراز خشونت در یک محیط نظامی نقش داشته باشند. یکی از این موارد، جدایی از خانواده و محیط حمایتی فرد است. دوری و از دست دادن حمایت‌های خانوادگی می‌تواند از نظر روانی برای گروهی از افراد غیرقابل تحمل باشد. از سوی دیگر، در وضعیت فعلی بیشتر سربازان با مشکلات مالی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. خدمت سربازی به‌نوعی مانعی برای کسب درآمد محسوب می‌شود. بر کسی پوشیده نیست که درآمد پایین و وضعیت اقتصادی و اجتماعی بد، یکی مهم‌ترین عوامل بروز خشونت است. یکی دیگر از مهم‌ترین عوامل بروز چنین خشونت‌هایی، ذهنیت قرار‌گرفتن در موقعیت‌های جنگی و تجربه استرس و آسیب‌های ناشی از این ذهنیت است که می‌تواند منجر به افزایش پرخاشگری شود.
دکتر ترابی در ادامه به اختلال استرس پس از آسیب (PTSD) نیز به‌عنوان یکی از عوامل بروز چنین حوادثی اشاره می‌کند و می‌گوید: افرادی که حوادث آسیب‌زا را در طول خدمت سربازی تجربه کرده‌اند، ممکن است دچار PTSD شوند که می‌تواند منجر به تحریک‌پذیری و پرخاشگری شدید شود. همچنین استقرار طولانی در محل خدمت می‌تواند به افزایش استرس کمک کند که به نوبه خود ممکن است منجر به سطوح بالاتری از پرخاشگری شود.
به گفته این روان‌پزشک، عوامل دیگری همچون «آموزش و محیط»، «عوامل روان‌شناسی شخص»، «سوء‌مصرف مواد»، «مسائل رابطه‌ای» و «دسترسی به سلاح» نیز می‌تواند از عوامل بروز چنین اتفاقاتی باشد. او در تشریح این موارد هم به «شرق» می‌گوید: آموزش نظامی می‌تواند سطحی از تنش را به‌عنوان ابزاری برای بقا و موفقیت در فرد نهادینه کند. از سوی دیگر، ویژگی‌های روان‌شناختی فردی مانند تکانشگری، تحمل کم ناامیدی و توانایی مدیریت ضعیف خشم می‌تواند احتمال رفتار پرخاشگرانه را افزایش دهد. یک نکته مهم دیگر سوء‌مصرف الکل یا مواد مخدر است که می‌تواند قضاوت را مختل کند و احتمال رفتار پرخاشگرانه را افزایش دهد. همچنین چالش در روابط بین‌فردی در محیط خدمت ممکن است منجر به واکنش‌های خشم شدید شود. از سوی دیگر، دسترسی افراد به اسلحه و ابزار خشونت، یکی از مهم‌ترین عوامل خطر بروز خشونت است.
همه اینها نشانگر این است افرادی که وارد محیط نظامی می‌شوند باید به‌خوبی بررسی شوند و به صلاحیت حضورشان در محیط نظامی رسیدگی شود. اما رویکرد کنونی، اعزام همه افراد به سربازی است و برای اخذ معافیت، فرد باید عدم توانایی خود را اثبات کند. این رویه باعث می‌شود بسیاری از افراد آسیب‌پذیر وارد محیط سربازی شوند. این مهم‌ترین مشکل سربازی اجباری است. سیاست‌گذاران بالاخره باید زمانی جلوی این موضوع را بگیرند.
توصیه‌های عملی
دکتر ترابی در بخش پایانی گفت‌وگوی خود با «شرق» چند توصیه عملی برای جلوگیری از بروز چنین خشونت‌ها را چنین بیان می‌کند:
نخست اینکه خیلی از افراد به خاطر ترس از عواقب معافیت از سربازی، مشکلات سلامت روان خود را انکار می‌کنند؛ چرا‌که می‌ترسند در هنگام ازدواج، اشتغال و حتی مهاجرت دچار مشکل شوند. مسئولان باید تدابیری بیندیشند تا این ترس به حداقل برسد. در واقع افراد باید مطمئن باشند صرف معافیت روان‌‌پزشکی از خدمت سربازی نمی‌تواند باعث از دست دادن حقوق اجتماعی ایشان شود. ممکن است فردی به خاطر مشکل روان‌‌پزشکی توان شرکت در خدمت سربازی را نداشته باشد، ولی بتواند به‌راحتی شغل مد‌نظر خود را داشته باشد. مسئولان باید مطمئن شوند چنین محدودیت‌هایی وجود ندارد و این باید به اطلاع عموم هم برسد تا افراد بتوانند مسائل روانی خود را به‌راحتی قبل و حین خدمت خوداظهاری کنند.
در گام بعدی، همه افرادی که وارد خدمت سربازی می‌شوند باید از نظر سلامت روان به دقت بررسی و غربالگری شوند. لازم است که نیروهای مسلح با کمک انجمن‌های علمی روان‌‌پزشکی و گروه‌های آموزشی روان‌‌پزشکی، این کار را به‌طور علمی انجام دهند.
سومین قدم این است که پرسنل به‌اصطلاح کادری نیروهای مسلح نیز باید مرتب از نظر سلامت پایش شوند. همچنین این پرسنل باید آموزش‌های ویژه‌ای ببینند که بتوانند افراد در معرض خطر اطراف خود را شناسایی کنند و بدانند چه اقداماتی لازم است برایشان انجام شود. برایم پیش آمده که برای یک فرمانده پادگان نامه نوشته‌ام و فرمانده محترم به‌خوبی شرایط سرباز را درک کرده و خودش پیگیر مرخصی سرباز با هدف ویزیت و معاینه توسط من شده است. این تعامل برای بیمار بسیار مفید بود. متأسفانه برعکس آن هم وجود دارد؛ گاهی یک فرمانده مربوطه، بیمار را از مصرف دارو منع می‌کند. به نظرم این مشکلات با آموزش کم خواهد شد.
به‌عنوان توصیه پایانی باید گفت کمیسیون‌های تصمیم‌گیرنده برای دادن معافیت نباید سخت‌گیری کنند و بهتر است با دیدن شواهد عینی با سربازان همکاری کنند. گاهی سخت‌گیری و این احساس که فرد می‌خواهد کمیسیون را فریب دهد، منجر به اعزام فرد آسیب‌پذیر به خدمت می‌شود. امیدوارم روزی خدمت سربازی اجباری منسوخ شود و این نگرش نیروی کار رایگان و ارزان، جای خود را به رویکرد استخدام نیروی کار با‌انگیزه، دارای صلاحیت روانی و حرفه‌ای بدهد. اما تا آن زمان بهتر است به موارد حداقلی فوق توجه ویژه‌ای شود.