بیراهه توسعه

شرق: خطاهای سیاست‌گذاری در حوزه شهری، وضعیت بسیاری از کلان‌شهرهای ایران از‌جمله تهران را نابسامان کرده است؛ به‌گونه‌ای که حدود نیمی از باغ‌های تهران در چند دهه گذشته از بین رفته‌اند و آلودگی هوا، تهران را گاهی به حالت نیمه‌تعطیل درمی‌آورد.

این نکاتی است که امیر منصوری، استاد معماری و شهرسازی دانشگاه تهران، در نشستی با عنوان «توسعه و اقتصاد شهر؛ وظایف مدیریت شهری در توسعه اقتصادی» که از سوی پژوهشکده ‌«نظر» برگزار شد، به آنها اشاره می‌کند.

در این نشست، کمال اطهاری، اقتصاددان و پژوهشگر توسعه نیز با اشاره به نبود نگاه توسعه‌ای در برنامه‌ریزی‌های اقتصادی می‌گوید: این مسئله سبب شده است برخی با عنوان کارشناس از رفتارهای ضد‌توسعه حمایت کنند.

امیر منصوری، استاد معمار و شهرسازی دانشگاه تهران، در این نشست گفت: «امروز کلان‌شهر تهران گرفتار مشکلات عدیده‌ای است که بدون شک ضرورت برنامه‌ریزی را یادآوری می‌کند. یکی از ملموس‌ترین این موارد، آلودگی هواست که در یکی، دو سال اخیر شدت گرفته و روز‌به‌روز در حال گسترش است و گاهی شهر را به حالت نیمه‌تعطیل درمی‌آورد».

او ادامه داد: «در حدود 40، 50 سال اخیر حدود 50 درصد باغ‌های تهران را از دست داده‌ایم و حمل‌ونقل عمومی در تهران گرفتاری‌های بسیاری دارد. اخیرا شهردار تهران پس از سفر به چین خبر از قرارداد بستن برای اتوبوس برقی، تراموا، خودروهای برقی و موتورهای برقی داد که باعث امیدوارشدن شهروندان شد که شاید نظام حمل‌ونقل شخصی را بتوانیم به نظام حمل‌ونقل عمومی تغییر دهیم، ولی در پس این اتفاق سؤالی مطرح می‌شود که آیا واقعا شهرداری می‌تواند به این وعده‌ها عمل کند؟ و چنین بودجه عظیمی خواهد گذاشت؟».

استاد معماری و شهرسازی دانشگاه تهران در ادامه تأکید کرد: «80 درصد درآمد سالانه شهرداری تهران صرف هزینه‌های جاری خود شهرداری می‌شود و 20 درصدی که برای امور عمرانی می‌ماند، بخشی از همان هزینه‌های جاری خود شهرداری است. یعنی به‌طور واقعی شاید 10 درصد بودجه صرف رونق شهر و پروژه‌های عمرانی شود و طبیعتا شهر آه در بساط ندارد که به مباحث باغ‌ها و میراث فرهنگی و آلودگی هوا بپردازد».

کمال اطهاری، پژوهشگر شهرسازی و توسعه هم که در این نشست حضور داشت، گفت: «به‌طور خلاصه مطرح کنم اگر شما عوارض را وضع کنید، بدون اینکه توسعه شهر را سامان داده باشید، این یک کار فئودالی است و حتی وارد دنیای سرمایه‌داری هم نشده است. شهرداری جزء بخش عمومی دولت است و دولت زمانی می‌تواند عوارض بگیرد که توسعه به ارمغان آورده باشد یا بتواند شهروندان را قانع کند توسعه به ارمغان خواهم آورد. بحث این است که اگر این رابطه را ندانید و مطالبه نکنید، چه به‌عنوان شهروند و چه به‌عنوان متخصص، شما هم در این رفتار به‌عنوان برنامه‌ریز یا اقتصاددان یا هر چیز دیگر مشارکت می‌کنید». او ادامه داد: «بحث دیگر رابطه دانش و توسعه است و نایاب‌ترین عامل توسعه‌، دانش است و ایران نمونه بارز است؛ یعنی نیروی انسانی برتر دارد، تمام زیرساخت‌ها را دارد و سود و درآمد نفتی دارد، اما این درآمد مازادی که از نفت در ایران به دست می‌آید، نابود می‌شود؛ چون در ایران دانش توسعه وجود ندارد و وقتی کسی اقتصاد توسعه بلد نباشد و وارد این کار شود، کاری ضد‌ اقتصاد توسعه می‌کند که در مواردی همین‌طور  شده است».

این اقتصاددان همچنین با اشاره به خطاهای سیاست‌گذاری در حوزه درآمدهای شهری گفت: «در سال ۱۳۶۸ دولت آقای هاشمی مصوبه‌ای را مطرح می‌کند که شهرداری‌ها خودکفا شوند و تراکم‌فروشی رونق گرفت و این خطای بزرگ منجر به شکل‌گیری نوعی فئودالیسم شد. در ابتدا که قالیباف شهردار شده بود، من به ایشان گفتم وظیفه شهرداری در گذشته این بود که ارزاق عمومی ارزان بدهد، الان باید محل کار ارزان بدهد؛ چون توسعه دانش در داخل شهر صورت می‌گیرد. به قالیباف گفتم باید محل کار ارزان بدهیم وگرنه فرار مغزها اتفاق می‌افتد و وقتی دانش کافی وجود ندارد و تعارض منافع به وجود آمده و این باعث تنزل بخش مولد می‌شود، همین‌طور فرار مغزها و سرمایه‌ها را داریم».

اطهاری در ادامه توضیح داد: «سالانه به‌طور متوسط ۵۰ میلیارد دلار از کشور خارج می‌شود و این به تنزل پیوسته بوم‌زیست می‌انجامد و به تله نوین توسعه می‌افتند و ایران در تله نوین توسعه افتاد و بعد احتمالا در تله فقر هم می‌افتیم».