حیات نتانیاهو در گرو جنگ

‌سومین ماه جنگ اسرائیل و حماس در حالی سپری شده که نگرانی نسبت به گشوده‌شدن یک جبهه دیگر در این جنگ شدت گرفته است. نخست‌وزیر اسرائیل که تا قبل از آغاز جنگ، تحت فشارهای داخلی برای کناره‌گیری از سمت خود قرار داشت اما وقوع جنگ فرصتی برای بنیامین نتانیاهو ایجاد کرد تا با ایجاد اتحاد در اسرائیل، جایگاه خود را محکم کند. با این حال، اوضاع آن‌گونه که نتانیاهو می‌خواست پیش نرفته است. فشارها برای آزادی گروگان‌های در اختیار حماس و دیگر گروه‌های فلسطینی روز به روز شدت می‌گیرد و از طرف دیگر بلاتکلیفی و فشارهای خارجی برای تعیین تکلیف نوار غزه، نخست‌وزیر اسرائیل را دوباره با فشار سیاسی روبه‌رو کرده است. در چنین شرایطی ایالات متحده که مهم‌ترین متحد اسرائیل محسوب می‌شود، نگران این است که نتانیاهو صرفا برای حفظ موقعیت خود در قدرت، جنگی تمام‌عیار با حزب‌الله لبنان را کلید بزند. بر همین اساس، جو بایدن مشاوران ارشدش را با این هدف حیاتی به خاورمیانه فرستاده است: جلوگیری از بروز جنگ تمام‌عیار میان اسرائیل و حزب‌الله لبنان. به نوشته واشنگتن‌پست، اسرائیل اعلام کرده است که تبادل آتش مداوم با نیروهای حزب‌الله در مرز شمالی‌اش را توجیه‌ناپذیر می‌داند و ممکن است به‌زودی یک عملیات نظامی بزرگ علیه لبنان آغاز کند. مقام‌های آمریکایی از این نگران‌اند که شاید بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، گسترش جنگ به لبنان را برای بقای سیاسی‌اش در میانه انتقادهای داخلی‌ از کابینه‌اش ضروری ببیند. واشنگتن‌پست به نقل از دو منبع آگاه می‌نویسد دولت بایدن، در گفت‌و‌گوهای خصوصی، به اسرائیل هشدار داده است از تشدید درگیری با لبنان پرهیز کند. اگر دست به چنین اقدامی بزند، ارزیابی محرمانه آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا نشان می‌دهد که موفقیت ارتش اسرائیل دشوار خواهد بود؛ زیرا با توجه به جنگ جاری در غزه، تجهیزات و منابع نظامی‌اش برای یک جنگ دیگر ناکافی خواهد بود. بیش از 10 مقام دولتی و دیپلمات در مورد این گزارش با واشنگتن‌پست صحبت کرده‌اند. به گفته مقام‌های آمریکایی، حزب‌الله می‌خواهد از تشدید جدی درگیری اجتناب کند و از جنگی گسترده‌تر فاصله بگیرد. سید‌حسن نصرالله دبیرکل حزب‌الله لبنان در سخنرانی‌اش عهد بست که به تجاوز اسرائیل پاسخ داده می‌شود، اما در عین حال تلویحا گفت که در مورد تعیین حدود مرزی آماده مذاکره با اسرائیل است. مت میلر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، پیش از سفر بلینکن به اسرائیل گفت: «به‌ نفع هیچ‌کس نیست -نه اسرائیل، نه منطقه و نه جهان‌- که این درگیری به خارج از غزه گسترش پیدا کند»؛ اما ظاهرا نظر نتانیاهو این‌گونه نیست. پس از حمله هفتم اکتبر حماس، مقام‌های اسرائیلی از حمله پیش‌دستانه به حزب‌الله صحبت کرده‌اند. این دیدگاه همواره با مخالفت آمریکا مواجه شده است؛ زیرا این احتمال وجود دارد که پای دیگر کشورها هم به درگیری باز شود و در نهایت آمریکا را به طرفداری از اسرائیل وادار به پاسخ نظامی کند. بلال صعب، کارشناس امور لبنان در اندیشکده خاورمیانه، به واشنگتن‌پست می‌گوید: «در لبنان ممکن است بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار نفر تلفات به‌‌ بار آید و تخلیه گسترده شمال اسرائیل را در پی داشته باشد». به گفته او، حزب‌الله ممکن است نقاطی دورتر در خاک اسرائیل و مکان‌هایی حساس مانند کارخانه‌های پتروشیمی و رآکتورهای هسته‌ای را هدف قرار دهد و گروه‌های نظامی سراسر منطقه را فعال کند. این کارشناس مؤسسه خاورمیانه در ادامه می‌افزاید: «من فکر نمی‌کنم درگیری فقط به این دو دشمن محدود بماند». مقام‌های آمریکایی می‌گویند در هفته‌های اخیر، درگیری مرزی اسرائیل با حزب‌الله شدیدتر شده که انتقادهای خصوصی آمریکا علیه اسرائیل را در پی داشته است. بر اساس گزارش اطلاعاتی آمریکا، از هفتم اکتبر به این‌ سو، ارتش اسرائیل مواضع نیروهای مسلح لبنان را که تحت حمایت مالی و آموزش آمریکا قرار دارد، بیش از ۳۴ بار هدف قرار داده است. آمریکا نیروهای مسلح لبنان را «مدافع اصلی تمامیت ارضی لبنان و وزنه تعادلی در مقابل حزب‌الله لبنان» می‌داند. به گزارش واشنگتن‌پست، به نقل از یک مقام شورای امنیت ملی آمریکا، دولت بایدن در مورد این مسئله با اسرائیلی‌ها «بسیار صریح و جدی» بوده و گفته است تلفات جانی و زخمی‌های نیروهای مسلح لبنان پذیرفتنی نیست. این مقام آمریکایی همچنین گفت اولویت آمریکا حفظ اعتبار نیروهای مسلح لبنان است و جامعه جهانی باید از هر اقدامی در راستای تقویت این نهاد پشتیبانی کند. یک مقام اسرائیلی به واشنگتن‌پست گفت که ارتش این کشور مواضع نیروهای مسلح لبنان را به‌ عمد هدف قرار نداده است و حزب‌الله را عامل تشدید تنش‌ها دانست. مقام‌های اسرائیلی در ابتدا تصور می‌کردند که حزب‌الله لبنان در حمله حماس به اسرائیل دست داشته است و گزارش‌هایی دریافت می‌کردند که حمله حزب‌الله نیز در راه است. در روزهای اولیه این نگرانی عمیق در اسرائیل وجود داشت که کابینه نتانیاهو نشانه‌های یک حمله دیگر را هم شناسایی نکند. به گفته یک مقام ارشد دولت آمریکا، بایدن سه بار در روز با نتانیاهو تلفنی صحبت می‌کرد تا اسرائیل را از حمله به حزب‌الله منصرف کند و نگرانی عمیق اسرائیل سبب شد بایدن کمتر از دو هفته پس از حمله حماس، به تل‌آویو سفر کند.

مقام‌های کاخ سفید و وزارت خارجه آمریکا می‌گویند خطر حمله اسرائیل به حزب‌الله هرگز مرتفع نشد، اما نگرانی‌ها از تشدید تنش‌ها در هفته‌های اخیر افزایش یافته است، به‌خصوص پس از آنکه اسرائیل در اول ژانویه اعلام کرد چند هزار نیرویش را به‌صورت موقت از غزه خارج می‌کند؛ تصمیمی که می‌تواند به تأمین منابع برای آغاز عملیات نظامی در مرز شمالی‌اش کمک کند. این در حالی است که ارزیابی آژانس اطلاعاتی آمریکا نشان می‌دهد تشدید درگیری در لبنان نیروهای اسرائیلی را تحلیل می‌برد و تحت فشار قرار می‌دهد.

بایدن، آموس هوکشتاین، فرستاده ویژه دولت آمریکا را به اسرائیل فرستاده است تا تلاش کند دو طرف برای کاهش تنش‌های مرزی لبنان و اسرائیل به توافق برسند. هدف کوتاه‌مدت این است که مذاکره برای تعیین حدود مرزی آغاز شود تا محل و چگونگی استقرار نیروهای دو طرف در مرز مشخص و وضعیت تثبیت شود. به گفته دو منبع آگاه، مقام‌های آمریکایی و فرانسوی در حال گفت‌و‌گو با دولت لبنان‌ هستند تا به‌ جای حزب‌الله کنترل بخشی از مرز لبنان و اسرائیل را بر عهده بگیرد و به این ترتیب، از نگرانی اسرائیل کاسته شود. کاخ سفید از ارائه جزئیات بیشتر در مورد این طرح خودداری کرد.

در دولت بایدن، برداشت‌های متفاوتی درباره تمایل نتانیاهو به مذاکره در مورد درگیری با حزب‌الله وجود دارد. یک مقام ارشد آمریکایی می‌گوید تعهد رئیس کابینه اسرائیل به ایجاد «تغییری اساسی» در درگیری مرزی با حزب‌الله لبنان صرفا برای امتیازگیری از این گروه است. برخی دیگر می‌گویند اگر جنگ غزه همین فردا به پایان برسد، عمر سیاسی نتانیاهو نیز با آن به پایان می‌رسد و همین انگیزه‌ نتانیاهو به گسترش درگیری را تقویت می‌کند.

آینده مبهم غزه

از طرف دیگر، بنیامین نتانیاهو که از یک‌ سو بر پایان‌دادن به حاکمیت حماس در نوار غزه اصرار می‌ورزد و از سوی دیگر حاضر نیست زمام امور قدرت این منطقه را به تشکیلات خودگردان فلسطین واگذار کند، به دنبال دستیابی به توافقی با عشایر محلی است تا مدیریت امور روزمره زندگی در نوار غزه را به آنها واگذار کند، در حالی که امنیت غزه همچنان در کنترل اسرائیل باشد. در همین راستا و بنا بر درخواست نتانیاهو، نهادهای امنیتی و نظامی اسرائیل طرحی را به تل‌آویو ارائه کرده‌اند که بر اساس آن نوار غزه به چندین منطقه تحت کنترل عشایر محلی تقسیم می‌شود. بر اساس این طرح که عشایر نوار غزه آن را رد کرده‌اند، «مسئولیت توزیع کمک‌های بشردوستانه و مدیریت زندگی مدنی در دوره گذار پساجنگ تا زمان ایجاد مدیریت دائمی نوار غزه بر عهده عشایر محلی خواهد بود».

در حالی که دولت آمریکا خواستار بازگشت تشکیلات خودگردان فلسطین به نوار غزه برای به‌دست‌گرفتن اداره آن به‌طور یکدست با کرانه باختری است، نتانیاهو با این امر مخالف است و شعار «نه حماس و نه فتح» را مطرح می‌کند. البته «روز پس از جنگ در نوار غزه» یکی از نقاط اختلاف بین نتانیاهو و واشنگتن است. نتانیاهو گفت: «اگر تشکیلات خودگردان فلسطین می‌خواهد در مدیریت نوار غزه نقشی ایفا کند، باید قبل از آن در ساختار و رویکردش تغییرات اساسی ایجاد کند و این تغییر را در رفتارش در کرانه باختری ثابت کند».

در همین حال، عاکف مصری، کمیسر کل مقام عالی قبایل فلسطینی در نوار غزه، طرح رد‌شده اسرائیل را تلاشی برای سرپوش‌‌گذاشتن بر شکست در نبرد غزه و ایجاد سردرگمی و درگیری در جامعه فلسطین دانست. او از جنبش‌های فتح و حماس خواست هرچه زودتر به ناسازگاری و اختلاف پایان دهند و برای شکست کلیه طرح‌های اسرائیل، رهبری ملی واحد و دولت واحدی را تشکیل دهند. عاکف افزود: «عشایر و خانواده‌های فلسطینی، مقاومت مردمی را که به افسانه ارتش شکست‌ناپذیر اسرائیل پایان داده‌اند، نمایندگی می‌کنند».

صبری صیدم، یکی از رهبران ارشد جنبش فتح، به ایندیپندنت گفت هدف از مطرح‌کردن صحبت درباره سناریوهای مدیریت امور نوار غزه پس از جنگ، تلاش برای «ادامه دروغ روز بعد برای خرید زمان است؛ به‌ویژه اینکه عملیات نظامی در غزه با چالش‌های بسیاری مواجه شده و مخالفت‌های بین‌المللی با این جنگ پیوسته رو به افزایش است». صیدم تأکید کرد که به همین دلیل، اسرائیل سعی دارد توجه جامعه جهانی را به بازی «روز بعد» متمرکز کند؛ زیرا طرح اصلی تل‌آویو اخراج فلسطینی‌ها و الحاق نوار غزه به قلمرو اسرائیل است. علاوه بر اینکه تل‌آویو قصد دارد در گام بعدی همین طرح را در کرانه باختری نیز اجرا کند. صیدم با تأکید بر اینکه اسرائیل «هیچ فلسطینی‌ای را نخواهد یافت که با نیروی اشغالگر همکاری کند»، گفت: «عشایر ساکن نوار غزه نه‌تنها این موضوع را رد کرده‌اند، بلکه به هرکسی که با اشغالگران همکاری کند، حمله خواهند کرد».