چگونه امارات و عربستان به شرکای کلیدی روسیه در خاورمیانه تبدیل شدند؟
تور یک‌روزه ولادیمیر پوتین به امارات و عربستان به منظور گفت‌وگو با بن‌زاید آل‌نهیان و محمد بن‌سلمان بسیاری را غافلگیر کرد؛ سفری که پس از حکم بازداشت رئیس‌جمهور روسیه در ماه مارس از سوی دادگاه کیفری بین‌المللی لاهه انجام شد و برای اولین بار پس از این تاریخ، پوتین از خارج نزدیک روسیه (کشورهای باقی‌مانده از شوروی) فراتر رفت و هواپیمای او در جنوب خلیج فارس بر زمین نشست.
احمد وخشیته-استاد دانشگاه دوستی ملل روسیه: تور یک‌روزه ولادیمیر پوتین به امارات و عربستان به منظور گفت‌وگو با بن‌زاید آل‌نهیان و محمد بن‌سلمان بسیاری را غافلگیر کرد؛ سفری که پس از حکم بازداشت رئیس‌جمهور روسیه در ماه مارس از سوی دادگاه کیفری بین‌المللی لاهه انجام شد و برای اولین بار پس از این تاریخ، پوتین از خارج نزدیک روسیه (کشورهای باقی‌مانده از شوروی) فراتر رفت و هواپیمای او در جنوب خلیج فارس بر زمین نشست.
آنچه اهمیت این سفر را مضاعف کرد، این بود که شرکای سنتی ایالات متحده در خاورمیانه نه‌فقط به حکم بازداشت پوتین توجهی نداشتند، بلکه اکنون به شرکای کلیدی مسکو در این منطقه نیز تبدیل شده‌اند. بدون شک، هنگامی که ما از گسترش همکاری‌ها و قرار‌گرفتن آن در طیف روابط استراتژیک سخن می‌گوییم، نخستین متغیری که مورد بررسی قرار می‌دهیم، سطح همکاری‌های اقتصادی است. بنابراین با نگاهی به گردش مالی روسیه و امارات در سال ۲۰۲۳ (یعنی نخستین سال پس از آغاز بحران اوکراین که کرملین با متنوع‌ترین بسته‌های تحریمی روبه‌رو شد) شاهد افزایش ۶۸ درصدی آن هستیم که به ۹ میلیارد دلار رسیده است و در ۹ماهه نخست سال جاری نیز با رکوردی دوباره از ۸.۸ میلیارد دلار گذشت. بر این اساس مشخص است که چرا پوتین در دیدار با بن‌زاید تأکید کرد که امارات، کلیدی‌ترین شریک روسیه در خاورمیانه است. برخی ناظران مفهوم نادرستی را پیش‌تر مطرح می‌کردند که کشورهای صادرکننده نفت رقیب یکدیگر هستند و نمی‌توانند همکاری داشته باشند. این در حالی است که اکنون ما از همکاری روسیه با عربستان که به گزارش اوپک رتبه دوم و امارات که رتبه ششم صادرات نفت در جهان را دارد، صحبت می‌کنیم؛ دو کشوری که در شرایط تحریمی علیه مسکو، نفت این کشور را با تخفیف می‌خرند، بخشی را صادر و بخشی دیگر را تبدیل به فراورده‌های نفتی و سپس روانه بازار جهانی می‌کنند. همکاری‌های عمیق راهبردی که در حوزه انرژی ظهور کرده و شاهد تماس‌های فعال مسکو با ابوظبی و ریاض در قالب اوپک‌پلاس هستیم که امکان تنظیم سطح قیمت نفت در جهان را فراهم می‌کند. به یاد داشته باشیم این روابط عمیق در شرایطی شکل گرفت که برای نمونه، در ژوئن ۲۰۲۲ جو بایدن هنگام بازدید از عربستان بسیار تلاش کرد تا ریاض را متقاعد کند با سیاست‌های واشنگتن در عرضه و قیمت‌گذاری نفت همراه شود تا روسیه را تحت فشار قرار دهند. البته گندم نیز مؤلفه دیگری است که در روابط اقتصادی روسیه با امارات و عربستان رخ‌نمایی می‌کند. برای مثال، سال گذشته سعودی‌ها ۱.۸ میلیون تن گندم از روسیه خریداری کرده‌اند. بنابراین این اصلا اتفاقی نیست در شرایطی که روسیه با تحریم‌‌های آمریکا و متحدان غربی و حتی غیر‌غربی‌اش روبه‌رو است و دادگاه کیفری لاهه از بازداشت مرد شماره یک کرملین سخن می‌گوید، شاهد هستیم در لحظه ورود پوتین به قصر الوطن در ابوظبی، جنگنده‌های اماراتی، پرچم روسیه را در آسمان به تصویر می‌کشند. بله، همه پاسخ در همکاری‌های عمیق اقتصادی قرار دارد؛ درست همان‌جایی که بن‌زاید در ابتدای دیدار با پوتین گفت: امارات بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار در اقتصاد روسیه است و در سال گذشته در بخش غیر‌نفتی روابط تجاری ۱۰۳ درصد رشد داشته است. روابطی که سبب شد یک میلیون گردشگر روسی در سال گذشته به امارات بروند؛ مدرسه روسی در ابوظبی افتتاح و با ساخت کلیسای ارتدکس نیز موافقت شود. اما اهمیت عربستان برای روسیه فراتر از موضوعات اقتصادی است. فراموش نکنیم که ریاض از ابتدای بحران اوکراین، اعلام بی‌طرفی کرده و نقش سازنده‌ای در مذاکرات میان مسکو و کی‌یف ایفا کرده است. شاهد این امر، تبادل گسترده اسرا در سپتامبر ۲۰۲۲ بود که با تلاش بن‌سلمان تحقق پیدا کرد و ویکتور مدودچکوک، سیاست‌مدار طرفدار روسیه، به همراه ۵۵ روس دیگر با ۲۱۵ زندانی اوکراین مبادله شد. اکنون به نظر می‌رسد کرملین تلاش دارد از این جایگاه بن‌سلمان نه‌فقط از میانجیگری در بحران اوکراین بهره ببرد، بلکه در حل بحران خاورمیانه نیز استفاده کند تا درگیری‌ها میان اسرائیل و فلسطین گسترش پیدا نکند. از طرفی، حضور رمضان قدیروف، رئیس‌جمهور چچن، در هیئت همراه ولادیمیر پوتین، یک پیام آشکار دارد که روسیه، عربستان را به‌عنوان نیروی خاص جهان اسلام شناسایی می‌کند و تلاش دارد تماس میان مسلمانان روسیه و عربستان در بهترین شرایط قرار بگیرد.
بنابراین همان‌‌طورکه در دکترین «مفهوم سیاست خارجی روسیه» که در ۳۱ مارس امسال به امضای پوتین رسید شاهد هستیم، کرملین نگاه استراتژیکی به گسترش همکاری‌ها در خاورمیانه و مشخصا جهان اسلام دارد و از همین جهت موازنه قدرت جدیدی را پس از آغاز بحران اوکراین در این منطقه رقم زده است.
