«شرق» از سفر رئیس‌جمهوری ازبکستان به تهران گزارش می‌دهد
سفری بعد از 2 دهه
شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهوری ازبکستان، دیروز یکشنبه در اولین سفر رسمی خود از زمان به قدرت رسیدن به تهران سفر کرد. در این سفر که به دعوت رسمی سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری کشورمان، انجام شد، دو طرف برای چهارمین بار در دو سال گذشته با یکدیگر دیدار داشتند.
مهدی بازرگان: شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهوری ازبکستان، دیروز یکشنبه در اولین سفر رسمی خود از زمان به قدرت رسیدن به تهران سفر کرد. در این سفر که به دعوت رسمی سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری کشورمان، انجام شد، دو طرف برای چهارمین بار در دو سال گذشته با یکدیگر دیدار داشتند. از آخرین سفر رئیس‌جمهوری ازبکستان به ایران بیش از ۲۰ سال گذشته است. تا پیش از این، آخرین سفر رئیس‌جمهور ازبکستان به تهران در سال ۱۹۹۲ توسط اسلام کریم‌اف انجام گرفته بود. شهریور گذشته نیز رئیس‌جمهوری اسلامی ایران پس از ۱۸ سال سفری به این کشور آسیای مرکزی داشت.
از این‌رو سفر شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهوری ازبکستان، به تهران از ابعاد مختلف در مناسبات تهران-تاشکند دارای اهمیت است؛ چرا‌که این سفر در آستانه برگزاری همایش تجاری، برنامه‌ریزی شده است، بنابراین بستر ارزشمندی را برای تجار و تولیدکنندگان از هر دو کشور فراهم می‌کند تا همکاری‌ها تقویت شود. به‌ویژه که روابط میان ایران و ازبکستان پس از به قدرت رسیدن شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور این کشور، به تدریج تقویت یافت و با آغاز فعالیت دولت سیزدهم و نگاه پررنگ‌تر به دیپلماسی با همسایگان وارد فضای جدیدی شد. پیش از سفر دیروز، رئیسی و میرضیایف در حاشیه نشست سران سازمان همکاری‌های شانگهای در سپتامبر ۲۰۲۱ (شهریور ۱۴۰۰) در «دوشنبه» و سپس در نوامبر همان سال (آذر ۱۴۰۰) در حاشیه اجلاس سران سازمان همکاری اقتصادی در «عشق‌آباد» برای بررسی زمینه‌های توسعه همکاری‌ها و اتخاذ تصمیمات لازم جهت رفع موانع و مشکلات و ایجاد فضای حسن اعتماد در روابط دوجانبه با هم دیدار داشته‌اند. به باور تحلیلگران حوزه آسیای میانه، ازبکستان به لحاظ موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیکی از ظرفیت بسیار حساس و ویژه‌ای در قلب آسیای مرکزی برخوردار است و با هر چهار کشور این منطقه (آسیای مرکزی) یعنی قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان و ترکمنستان دارای مرز مشترک است. هیچ کشوری در آسیای مرکزی این ویژگی جغرافیایی را ندارد. به همین دلیل، عموما از ازبکستان به‌عنوان «وزنه تعادل ژئوپلیتیکی» در منطقه آسیای مرکزی نام برده می‌شود. البته با وجود چنین مزیت شایان توجه ژئوپلیتیکی، ازبکستان کشوری با شرایط محصور در خشکی مضاعف است و برخلاف کشورهای محصور در خشکی که برای دسترسی به آب‌های آزاد بین‌المللی و سایر نقاط جهان حداقل باید از یک کشور عبور کنند.
از این حیث فرصت مناسبی پیش‌روی تهران برای تقویت روابط تجاری با تاشکند وجود دارد؛ زیرا ازبکستان به واسطه حصر در خشکی مجبور است از حداکثر ظرفیت خود استفاده کند. در این میان، کارشناسان حوزه آسیای مرکزی اعتقاد دارند ازبکستان در هر چهار مسیر جغرافیایی باید حداقل از دو کشور عبور کند که این امر شرایط خاص ترانزیتی و اقتصادی را به این کشور تحمیل کرده است. در نتیجه تحرکات تاشکند برای غلبه بر این جبر محیطی و جغرافیایی موجب شده است این کشور توجه ویژه‌ای به مشارکت و نقش‌آفرینی در طرح‌های ترانزیتی و کریدورهای ارتباطی نظیر «ابتکار یک کمربند – یک راه» (طرح راه ابریشم چین)، کریدور شمال – جنوب و نیز پروژه ترانزیتی افغانستان – ایران – ازبکستان از طریق بندر چابهار داشته باشد. با‌این‌حال، طیفی از ناظران، موضوع تحریم‌ها و نیز حضور ایران در لیست سیاه گروه FATF را از‌جمله موانع جدی در تقویت هر‌چه بیشتر و بهتر مناسبات تجاری قلمداد می‌کنند.
البته ناظران حوزه آسیای میانه باور دارند که به قدرت رسیدن شوکت میرضیایف در ازبکستان، با برخورداری از سابقه کار اجرائی از‌جمله 13 سال مسئولیت نخست‌وزیری و آگاهی از مشکلات عمیق و ساختاری این کشور، سبب شد که او اصلاحات مختلفی را به اجرا بگذارد. میرضیایف در عرصه داخلی، اقداماتی نظیر مقابله با فساد و پاکسازی نهادهای امنیتی، انتظامی و قضائی، کاهش نقش دولت در اقتصاد و توسعه اقتصاد بازار آزاد و رقابتی، توسعه صنعت گاز و پتروشیمی و نیز صنعت نساجی بر پایه ظرفیت بسیار عظیم تولید پنبه و در عرصه سیاست خارجی رویکرد تنش‌زدایی و تعامل با همسایگان و ایجاد موازنه با قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی را در دستور کار قرار داد که نتیجه آن تغییرات مثبت و گسترده شرایط ازبکستان بوده است. در نتیجه، توسعه همکاری‌های اقتصادی ایران و ازبکستان بستری مناسب برای سوق‌دادن کشوهای آسیای مرکزی به سمت مراودات تجاری بیشتر با ایران است و در این میان ازبکستان با توجه به جایگاه ویژه این کشور در آسیای مرکزی، می‌تواند نقشی کلیدی در زمینه حضور پررنگ‌تر ایران در آسیای مرکزی ایفا کند.
ورود، استقبال و امضای ۱۱ سند
شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهوری ازبکستان، صبح دیروز، یکشنبه، با استقبال عباس علی‌آبادی، وزیر صمت، وارد فرودگاه مهرآباد تهران شد. در این سفر هیئتی عالی‌رتبه از مقامات سیاسی و اقتصادی ازبکستان، میرضیایف را همراهی کرده‌اند. پس از آن سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری کشورمان نیز از همتای ازبکستانی خود استقبال رسمی کرد. مراسم استقبال از شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهوری ازبکستان، در مجموعه سعدآباد برگزار شد.
رؤسای جمهور ایران و ازبکستان پس از مراسم استقبال رسمی، دیدار خصوصی داشتند و سپس نشست هیئت‌های عالی‌رتبه دو کشور برگزار شد. در این نشست ۱۱ سند شامل یک بیانیه مشترک و 10 سند همکاری در حوزه‌های مختلف در حضور سیدابراهیم رئیسی و شوکت میرضیایف به امضای مقامات دو کشور رسید که توافق‌نامه تجارت ترجیحی، حمل‌ونقل و ترانزیت، همکاری دارویی، برنامه همکاری در زمینه‌های استاندارد و بیمه، بررسی امکان ایجاد مناطق آزاد مشترک، برنامه اجرائی همکاری در حوزه فناوری و نوآوری و برنامه اجرائی همکاری در بخش کشاورزی از‌جمله محورهای اسناد امضا‌شده میان مقامات ایران و ازبکستان در حضور رؤسای جمهور دو کشور بود. از طرف ایران، علاوه بر رئیس‌جمهور، وزرای اقتصاد، صمت، امور خارجه، راه و شهرسازی، دادگستری، بهداشت، جهاد کشاورزی و معاونت علمی ریاست‌جمهوری، این اسناد را امضا کردند.
ایران مانعی برای گسترش روابط با همسایگان نمی‌بیند
سیدابراهیم رئیسی بعد‌از‌ظهر روز گذشته در جریان نشست مشترک هیئت‌های عالی‌رتبه دو کشور، روابط ایران و ازبکستان را تاریخی و تمدنی و برخاسته از باورهای دو ملت توصیف و با اشاره به ظرفیت‌های خوب دو کشور در جهت توسعه همکاری، این سفر را گام مهمی در جهت تعمیق روابط جمهوری اسلامی ایران و ازبکستان عنوان کرد. رئیس‌جمهوری در ادامه سفر همتای ازبکستانی خود به ایران پس از 20 سال، هدف‌گذاری برای دوبرابرشدن مبادلات تجاری در گام اول و برنامه‌ریزی برای افزایش حجم آن به سه میلیارد دلار را به فال نیک گرفت و با اشاره به توافق دو کشور برای تجارت ترجیحی، از وزرای مربوطه دو طرف خواست طی دو هفته آینده فهرستی از کالاها را برای تعرفه ترجیحی میان دو کشور اعلام کنند.
رئیسی همچنین با تأکید بر لزوم تهیه نقشه راه برای گسترش همکاری‌ها و عملی‌شدن تفاهم‌های صورت‌گرفته میان دو کشور، حضور پررنگ و موفقیت‌آمیز ایران در نمایشگاه بین‌المللی صنعتی در تاشکند را نشانه عزم جدی ایران در جهت توسعه روابط اقتصادی و تجاری با ازبکستان عنوان کرد. رئیس‌جمهور با بیان اینکه پیشرفت‌های ازبکستان مایه خرسندی جمهوری اسلامی ایران خواهد بود، بر پیگیری توافق‌های انجام‌شده میان دو کشور در حوزه‌های اقتصادی و تجاری، حمل‌ونقل و ترانزیت، علم و فناوری، کشاورزی، تجهیزات پزشکی و دارویی در جهت توسعه روابط و تبادل ظرفیت‌ها تأکید کرد.
رئیسی با اشاره به این نکته که جمهوری اسلامی ایران از تهدیدها و تحریم‌ها برای پیشرفت فرصت ساخته است، بر آمادگی ایران جهت انتقال تجربیات در حوزه‌های مختلف علمی و اقتصادی به ازبکستان تأکید کرد. رئیس‌جمهور در پایان با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران هیچ مانعی پیش‌روی مسیر گسترش روابط با کشورهای همسایه نمی‌بیند، توسعه روابط ایران و ازبکستان را به نفع دو ملت و موجب قوی‌ترشدن دو کشور دانست.
شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهوری ازبکستان نیز در این نشست، فاصله طولانی‌مدت 20ساله برای سفر به ایران را ناشی از بی‌توجهی و غفلت گذشتگان برای استفاده از ظرفیت‌های متقابل دو کشور دانست و با بیان اینکه ازبکستان به تجربیات موفق ایران در مسیر پیشرفت نیاز دارد، بر علاقه‌مندی این کشور برای توسعه همکاری با ایران در زمینه‌های علمی، فناوری، حمل‌ونقل، زیرساخت‌های انرژی، پزشکی و کشاورزی تأکید کرد و از شرکت‌های ایرانی و فعالان بخش خصوصی ایران برای مشارکت در طرح‌های اقتصادی ازبکستان دعوت به عمل آورد.