نبرد غول‌ها در خاک عربی

کشورهای حوزه خلیج فارس، صحنه جنگ اقتصادی دو ابرقدرت آمریکا و چین شده‌اند. آمریکا که پس از انقلاب نفت شیل، خاورمیانه را برای خود هزینه اضافه تصور کرده و تصمیم به خروج از منطقه گرفته بود، حالا به نظر می‌رسد که در تصمیم خود تجدید‌نظر کرده است. این روزها چین به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکننده انرژی جهان، تلاش می‌کند بر شاهرگ انرژی خاورمیانه مسلط شود و از آن سو جنگ روسیه و اوکراین سبب شده که چشم اروپا بار دیگر به سمت منابع انرژی خاورمیانه بچرخد. گذشته از این، آمریکا پروژه‌های متعددی برای مقابله با راه ابریشم چینی تعریف کرده است و رسانه‌های آمریکایی خبر می‌دهند که موضوع سفر اخیر مقامات آمریکایی به ریاض، گفت‌وگو درباره یک پروژه ترانزیتی مهم است که نه‌تنها کشورهای عربی را به هم متصل کرده که ارتباط بین هند، ابرقدرت آینده و اروپا را از طریق این مسیر عربی مهیا می‌کند.

رفت و برگشت آمریکا!

تا حدود سه دهه پیش آمریکا از نظر انرژی به خاورمیانه وابسته بود و بخش زیادی از نفت موردنیاز خود را از کشورهای این منطقه تأمین می‌کرد؛ بنابراین امنیت آمریکا به امنیت خطوط نفت خاورمیانه گره خورده بود. پس از انقلاب نفت شیل، آمریکا توانست با استخراج نفت خود به یکی از بزرگ‌ترین بازیگران بازار نفت جهان تبدیل شود. به‌جز این، آمریکا در حوزه گاز هم‌ تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گاز جهان شده است. انقلاب نفت و گاز شیل موجب شد که آمریکا، حضور در خاورمیانه را هزینه اضافه برای خود تلقی کند و ناگهان چتر حمایتی خود را از سر عربستان بردارد.

در این شرایط چین به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکننده انرژی جهان، وارد میدان شد و تلاش کرد تا با قراردادهای گسترده بر شاهرگ انرژی خاورمیانه مسلط شود. عربستان رانده از آمریکا با آغوش باز چینی‌ها مواجه شد و پاییز گذشته، جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین به ریاض سفر کرد و قراردادهای بزرگی با عربستان به امضا رساند. بر همین اساس، شرکت‌های سعودی و چینی ۳۴ قرارداد سرمایه‌گذاری و اقتصادی در بخش‌های مختلف امضا کردند. تقویت روابط چین به عربستان محدود نشد و اخیرا قطر قرارداد بزرگ ۲۷ساله به ارزش 60 میلیارد دلار با چین بست تا این کشور کوچک که یکی از غول‌های گازی جهان است، LNG مورد‌نیاز چین را تأمین کند. در این میان امارات هم نه‌تنها قراردادهای مهمی در حوزه نفت و گاز با چین بسته‌ بلکه دامنه این قراردادها به همکاری‌هایی در حوزه هوا و فضا هم رسیده است. در بازار انرژی عراق، اشتیاق چینی‌ها برای سرمایه‌گذاری به حدی بوده است که این کشور دست رد به سینه چینی‌ها زد. وزارت نفت عراق در سال گذشته میلادی پیشنهاد سه قرارداد نفتی با چین را رد کرده است. عراقی‌ها اعتقاد دارند این قرارداد‌ها به چین امکان سیطره بیشتر بر میادین نفتی عراق را می‌داد که به سبب آن موجب خروج سرمایه‌گذاری سایر غول‌های نفتی از این کشور می‌شد. چین در ادامه بین ایران و عربستان واسطه شد و توانست گره بسیاری از اختلافات منطقه‌ای را بگشاید و تلاش‌ها برای رفع اختلافات کشورهای خاورمیانه به جایی رسید که کشورهای عربی بار دیگر اجازه دادند تا سوریه به اتحادیه عرب برگردد. محکم‌شدن پای چین در منطقه از یک‌سو و جنگ روسیه و اوکراین از سوی دیگر، آمریکا را به این نتیجه رساند که در تصمیمش برای خروج از خاورمیانه عجله کرده است. روسیه که پیش از جنگ اوکراین انحصار بازار گاز اروپا را به دست گرفته بود، با شروع تهاجم‌، از سمت غرب رانده شد و نیاز به انرژی، بار دیگر چشم غرب را به سمت خاورمیانه چرخاند. نکته دیگر اینکه تسلط بی‌دردسر چین به منابع انرژی خاورمیانه، آمریکا را نگران کرد. از سوی دیگر چین حدود یک دهه است که تلاش می‌کند با احیای راه ابریشم سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا را به یکدیگر متصل کند و شاهرگ ترانزیت کالا را به دست بگیرد. مجموع این اتفاقات سبب شده است که آمریکا به عقب برگردد و خاورمیانه را به‌سادگی از دست ندهد.

مأموریت  ترانزیتی  واشنگتن  در   ریاض

حالا کشورهای عربی حوزه خلیج فارس صحنه رویارویی اقتصادی بلوک شرق و غرب شده‌اند. عربستان سال گذشته نه‌تنها میزبان رئیس‌جمهوری چین بود که جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا هم خود را به ریاض رساند. بایدن که در کمپین‌های انتخاباتی خود وعده داده بود عربستان را به دلیل نقض حقوق بشر‌ منزوی کند، این روزها با گسترش ارتباطات عربستان و چین، وعده‌های خود را پس گرفته و مقامات بلندپایه آمریکا سفرهای متعددی به ریاض داشته‌اند. اخیرا العربیه از سفر جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا به ریاض خبر داد و نوشت که پس از او آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا راهی عربستان می‌شود. العربیه از قول منابع آگاه خود نوشت که جیک سالیوان نه‌تنها با همتای سعودی و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان گفت‌وگو می‌کند که ملاقاتی با مشاوران امنیت ملی امارات و هند در خاک عربستان سعودی دارد. هرچند العربیه درباره موضوع ملاقات مقامات آمریکایی با مقامات سعودی، اماراتی و هندی چیزی ننوشت است اما آکسیوس رسانه آمریکایی درباره این دیدار خبر مهمی منتشر کرد. این رسانه آمریکایی از قول منابع آگاه نوشت محور گفت‌وگوی آمریکا، عربستان، امارات و هند پروژه‌ای زیرساختی بوده است که به نوعی بخشی از راه ابریشم آمریکایی به‌شمار می‌آید! آکسیوس گزارش داد که این پروژه زیرساختی «پروژه ریلی مشترکی است که کشورهای عربی را ‌به هم متصل می‌کند و آنها را از طریق بنادر و خطوط دریایی به هند می‌رساند». در این گزارش تأکید شده که این پروژه از این جهت اهمیت دارد که یک ابتکار کلیدی است که کاخ سفید را به رویارویی با طرح یک جاده_ یک کمربند چین یا همان جاده ابریشم جدید می‌کشاند. دو منبع آگاه به آکسیوس توضیح داده‌اند که در ۱۸ ماه گذشته انجمن موسوم به I2U2 در حال مذاکره روی این طرح بوده است.I2U2 از مخفف نام کشورهای هند، اسرائیل، امارات متحده عربی و ایالات متحده آمریکا گرفته شده و سفیر امارات در هند آن را «چهارگانه غرب آسیا» نامیده است. انجمنی که از سال ۲۰۲۱ پا گرفته و ایده شکل‌گیری آن از سوی آمریکا بوده است. این در حالی است که پکن اغلب به گروه چهارگانه هند و اقیانوس آرام به‌عنوان «ناتوی آسیایی» واکنش منفی دارد. یک مقام سابق اسرائیل که مستقیم در نشست‌های مربوط به این پروژه شرکت داشته به آکسیوس گفته این یک پروژه زیرساختی استراتژیک در خاورمیانه است اما «هیچ‌کس بلند نگفت که از همان روز اول هدف مقابله با چین بود». این رسانه آمریکایی تأکید می‌کند‌ جیک سالیوان هم در سخنرانی اخیر خود در مؤسسه واشنگتن درباره سیاست‌های آمریکا در خاور نزدیک به این پروژه اشاره کرده و گفته است: «اگر هیچ چیزی را از سخنرانی من به ذهن نسپردید، I2U2 را به خاطر بسپارید، زیرا در آینده بیشتر درباره آن خواهید شنید». سالیوان با اشاره به این پروژه تأکید کرده است که آسیای جنوبی را به خاورمیانه و ایالات متحده متصل می‌کنند. او همچنین تأکید کرده است که کاهش نیاز آمریکا به منابع خاورمیانه نباید باعث شود منافع آمریکا در این منطقه قربانی شود.نکته قابل‌توجه دیگر اینکه منابع آکسیوس می‌گویند که فعلا اسرائیل در این پروژه نقش کلیدی ندارد تا عادی‌سازی روابط کشورهای عربی و اسرائیل به سرانجام برسد.

کریدور عربی

پروژه‌ای که آکسیوس از آن صحبت می‌کند، چیست؟ در ۲۶ اردیبهشت سال گذشته «شرق» در گزارشی با عنوان «چشم حیفا به خلیج فارس» از پروژه‌ای ترانزیتی نوشت که در کشورهای جنوب ایران در جریان است. بر این اساس، شش کشور عربی حوزه خلیج فارس در تلاش هستند تا یک مسیر ریلی مشترک ایجاد کنند. راهی که هند را بدون نیاز به بندر چابهار و ایران به اروپا می‌رساند و البته یک‌سر این کریدور ترانزیتی مشترک به بندر حیفا در اسرائیل و سپس ترکیه می‌رسد. مقامات اسرائیل می‌گویند بخش زیادی از این مسیر موجود و تنها ۳۰۰ کیلومتر از آن که در خاک عربستان سعودی و اردن قرار دارد، باید ساخته شود. ایده راه‌آهن مشترک کشورهای عربی حوزه خلیج فارس اما پیش‌تر از تشکیل «چهارگانه غرب آسیا» یا به تعبیر چین «ناتوی آسیایی» مطرح شده بود. این پروژه ریلی بی‌سروصدا از سال ۲۰۰۹ کلید خورد و این روزها محور مهم گفت‌وگوی سران کشورهای عربی حوزه خلیج فارس است. سال گذشته خلیج‌آنلاین خبر داد که این خط آهن به‌زودی تکمیل می‌شود و مقامات شش کشور عرب گفته‌اند این خط ریلی تا سال ۲۰۲۵ شروع به کار می‌کند. به‌جز این، ابتدای تابستان سال گذشته رهبران هفت کشور صنعتی جهان در نشست خود متعهد شدند برای مقابله با جاده ابریشم چین، ۶۰۰ میلیارد دلار در کشورهای در‌حال‌توسعه در طرحی با عنوان «شراکت برای زیربناها و سرمایه‌گذاری جهانی»  سرمایه‌گذاری کنند که 200 میلیارد دلار آن را آمریکا تأمین کرده است.