قدرت‌نمایی مجدد رقیب طالبان در افغانستان
بزرگ‌نمایی داعش؟
سرپرست وزارت خارجه طالبان اخیرا گفته است که افراد داعش از بیرون وارد افغانستان می‌شوند. هم‌زمان با افزایش حملات شاخه خراسان داعش در بخش‌های افغانستان، متقی می‌گوید افراد این گروه برای انجام حملات از بیرون وارد این کشور می‌شوند.
سهیل احسان‌دوست: سرپرست وزارت خارجه طالبان اخیرا گفته است که افراد داعش از بیرون وارد افغانستان می‌شوند. هم‌زمان با افزایش حملات شاخه خراسان داعش در بخش‌های افغانستان، متقی می‌گوید افراد این گروه برای انجام حملات از بیرون وارد این کشور می‌شوند.
بحث ظهور مجدد گروه داعش و قدرت‌نمایی آن در افغانستان برای برهم‌زدن اوضاع امنیتی منطقه، این روزها بار دیگر به سرخط خبرهای مربوط به افغانستان و منطقه تبدیل شده است و میشود از آن به چالشی برای مردم افغانستان و منطقه یاد کرد. اما اینکه چه دست‌های پشت پرده‌ای در این ظهور مجدد در کارند، با تحلیل و بررسی کامل اوضاع منطقه می‌توان به آن پی برد.
این در حالی است که ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، گفته است که اظهارات مسئولان آمریکایی درباره شمار جنگجویان گروه داعش در افغانستان با واقعیت مطابقت ندارد و آمریکا باید کمپین به نفع این گروه را متوقف کند. او گفته است: «دلچسبی مسئولان آمریکایی با این موضوع و نیز بزرگ‌نمایی آنها، خود همکاری با گروه داعش و نیز کمپین به نفع آنهاست که باید متوقف شود». مجاهد مدعی شده داعش به مراتب از قبل «کوبیده» شده است.
با همه اینها این گمانه بیشتر تقویت میشود که تهدید داعش و مطرح‌کردن این گروه و بزرگ‌نمایی درباره آن با تبلیغات غرب و آمریکا در بعد از حملات 11 سپتامبر مطابقت دارد و به این‌گونه شاید می‌خواهند اشتباهی را که در خروج سراسیمه از افغانستان مرتکب شده‌اند، جبران کنند.
یک مقام ارشد امنیت داخلی ایالات متحده می‌گوید که گروه‌های تروریستی خارجی از‌جمله گروه‌های وابسته به گروه دولت اسلامی و القاعده ممکن است مایل به انجام حملات بزرگ در قلمرو آمریکا باشند، اما چند دهه فعالیت ضد تروریسم انجام چنین عملیاتی را در حال حاضر نزدیک به «غیرممکن» کرده است. نیکولاس راسموسن، هماهنگ‌کننده مبارزه بر ضد تروریسم وزارت امنیت داخلی ایالات متحده، ضمن یاد‌آوری از حملات ۱۱ سپتامبر که تندروهای القاعده با استفاده از چهار هواپیما، نزدیک به سه هزار نفر را در آمریکا کشتند، گفت که احتمال انجام چنین حملاتی در قلمرو آمریکا در حال حاضر «تقریبا غیر‌قابل‌‌تصور» است. راسموسن گفت که ایالات متحده توانایی‌های القاعده و داعش را به‌گونه‌ای سرکوب کرده است که آنان نمی‌توانند حملات بزرگ را در داخل ایالات متحده انجام بدهند. راسموسن که در دانشگاه جورج واشنگتن صحبت می‌کرد، همچنین گفت که کاهش توانایی گروه‌های تروریستی مانند القاعده و داعش با هزینه هنگفتی به دست آمده است. این اظهارات راسموسن فقط چند هفته پس از آن بیان شد که مقام‌های ارشد نظامی و امنیتی آمریکا در کانگرس ایالات متحده هشدار دادند شاخه خراسان داعش که در افغانستان فعالیت دارد، در‌صدد حمله به اهداف ایالات متحده یا متحدان غربی آن است. مقام‌های نظامی و استخباراتی در حال حاضر با اظهارات راسموسن موافق هستند که احتمال حمله تندروها در قلمرو ایالات متحده اندک است و گروه‌هایی مانند خراسان داعش ممکن است منافع ایالات متحده و کشور‌های غربی را در جنوب آسیا یا اروپا هدف قرار بدهند. با این وجود راسموسن نیز نگرانی دارد که اگر ایالات متحده و شرکای آن قادر نباشند فشار بر گروه‌های تروریستی را حفظ کنند، گروه‌هایی مانند شاخه خراسان داعش ممکن است سر بلند کنند. راسموسن تأکید کرد سرکوب گروه‌های تروریستی که ایالات متحده هزینه‌ای بزرگ را صرف آن کرده، نمی‌تواند دائمی باشد. شماری از قانون‌گذاران ایالات متحده با ابراز نگرانی گفته‌اند پس از آگوست ۲۰۲۱ میلادی، آمریکا دسترسی به معلومات استخباراتی را از داخل افغانستان از دست داده است. پس از خروج نیروهای ایالات متحده از افغانستان، آمریکا تا حالا فقط یک حمله را در داخل افغانستان انجام داده است که بر اثر آن ایمن الظواهری، رهبری پیشین القاعده، در شهر کابل کشته شد.
ترسیم سیاست‌های فرامنطقهای و جهانی ابرقدرت‌ها بسته به کنش و واکنش رقبا، تبیین و تدوین میشود و این است که در مرحله آزمون و خطا قرار می‌گیرند و به باورشان اینکه نقشه آنها اشتباه باشد یا درست، نوع نگاه رقیب منطقه‌ای و جهانی‌شان برایشان نشان می‌دهد. رفتار دولت آمریکا در حضور 20ساله در افغانستان و خروج یکباره و بدون برنامه‌ریزی‌شده هم از آن نوع تصمیمات اشتباهی است که بعد از دو سال تجزیه و تحلیل به آن پی برده‌اند و هشدارها و تهدیدها هم از این جهت تا حدودی می‌تواند این درک و نگرانی را از تأثیرپذیری منافعشان در منطقه و دنیا را توجیه کند و شرایط امروزه به‌گونه‌ای است که با ورود یکباره و قدرتمند چین به حوزه منافع منطقه‌ای آمریکا این تهدیدات جدی‌تر هم شده و سیاست‌مداران و دولتمردان ایالات متحده را به فکر بازگشت یا راه و چاره برای مقابله با این تهدیدها انداخته است.
فرمانده سابق ستاد فرماندهی مرکزی آمریکا می‌گوید که اقدامات کشورش در آگوست ۲۰۲۱ در افغانستان، سبب شد رقیبان واشنگتن متقاعد شوند آمریکا «ضعیف و سست» است. فرانک مکنزی این اظهارات را در پاسخ به پرسشی مرتبط به چین و روسیه بیان کرد. با‌این‌حال، او چنین نتیجه‌گیری را «اشتباه» خواند.
با همه حدس و گمان‌هایی که درباره خروج ایالات متحده از افغانستان زده میشود، این اظهارات فرمانده سنتکام پرده از یک واقعیت درونی دولت آمریکا برمی‌دارد. اول اینکه واقعا احساس می‌کنند دولت‌های روسیه و چین از این خلأ یا به‌اصطلاح ضعف و سستی دارند به خوبی استفاده می‌کنند و دوم اینکه ضعف دولت آمریکا را در جهان نمایان می‌کند، با وجود آنکه می‌گویند چنین نتیجه‌گیری از ضعف و سستی آمریکا اشتباه است.
این روزها دو موضوع ذهن سیاست‌مداران آمریکایی را درباره افغانستان به خود مشغول کرده است؛ اول افزایش تهدیدات گروه داعش که متوجه منافع ایالات متحده است و دوم بحث چگونگی خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان بعد از نزدیک به دو سال و تهدیداتی که متوجه منافع ایالات متحده از بابت این خروج شده است. در واقع این‌طور هم می‌توان گفت که حالا آمریکایی‌ها دارند کم‌کم متوجه اشتباهشان درباره خروج دستپاچه از افغانستان می‌شوند یا شاید هم احساس می‌کنند که با خروج از افغانستان صحنه بازی قدرت را به رقبای منطقه‌ای و فرامنطقهای خود خالی گذاشته‌اند و تصور میشود که حالا بعد از نزدیک به دو سال به دنبال راهکاری جدید برای برگشت به افغانستان باشند.
ژنرال مایکل کوریلا، رئیس ستاد فرماندهی مرکزی آمریکا (سنتکام) گفته است که شاخه خراسان داعش تا شش ماه دیگر قادر خواهد بود تا علیه آمریکا یک حمله خارجی انجام دهد. فاکس‌نیوز گزارش داده که مایکل کوریلا روز پنجشنبه 16 مارس، این هشدار را در برابر کمیته نیروهای مسلح مجلس سنای آمریکا مطرح کرده است. او در پاسخ به سؤال یک عضو کنگره گفته است: «پیش‌بینی فرماندهان من این است که شاخه خراسان داعش می‌تواند در کمتر از شش ماه یک عملیات خارجی علیه منافع ایالات متحده یا غرب در خارج از کشور انجام دهد، بدون اینکه هشداری داده شود». او گفته است که در یک نشست سری در مورد این ارزیابی‌اش توضیح بیشتر خواهد داد. این فرمانده آمریکایی از مجلس سنای ایالات متحده خواسته است که بودجه بیشتری برای کنترل تهدید داعش در نظر بگیرد. چیزی که این روزها نگرانی از وضعیت منطقه را بیشتر می‌کند، هشدارهای مقامات آمریکایی از احتمال قدرت‌گیری گروه دولت اسلامی عراق و شام است. البته نه گروه مادر بلکه شاخه‌ای که از آن به‌عنوان گروه داعش خراسان یاد میشود. هشدار فرمانده سنتکام آن‌هم در مجلس سنای ایالات متحده در برابر کمیته نیروهای مسلح نشان از اهمیت این موضوع دارد و درخواست بودجه بیشتر برای کنترل تهدید داعش این واقعیت را می‌رساند که رشد گروه‌های تروریستی در افغانستان بعد از خروج ایالات متحده و قدرت‌گیری گروه طالبان بسیار جدی‌تر از هشدارهایی بوده است که در اوایل به قدرت رسیدن گروه طالبان داده می‌شد.
همچنین این نظامی ارشد ایالات متحده پس از بازدیدی که از زندان‌های سوریه که در آنها نیروهای بازداشتی گروه داعش نگهداری می‌شوند داشت، از تندروها در این زندان‌ها به نام «ارتشی در بازداشت» گروه دولت اسلامی یا داعش یاد کرده است. فرماندهی مرکزی ارتش ایالات متحده با نشر اعلامیه‌ای گفته است جنرال کوریلا در هفته گذشته از چندین زندان به شمول زندان غویران واقع در شهر حسکه سوریه دیدن کرد. جنرال کوریلا در این اعلامیه گفته است که «در جریان بازدید از بازداشتگاه‌ها، تهدید در حال ظهور را مشاهده کردم که از سوی جنگجویان بازداشت‌شده داعش ایجاد میشود». او افزود: «در میان آنهایی که در سوریه و عراق بازداشت شده‌اند، ارتش داعش در بازداشت به معنای واقعی وجود دارند. اگر این گروه افراد آزاد شوند، تهدید بزرگی برای منطقه و فراتر از آن خواهند بود».
موضوع جالب در این گزارش و گزارشی که در مجلس سنای ایالات متحده آمریکا ارائه شده، این است که در گزارش اولیه اظهار نگرانی از نیروهای بازداشتی دولت اسلامی یا داعش در عراق و سوریه است و موضوع گزارش دوم توانایی حمله از طرف گروه داعش خراسان ظرف شش ماه آینده به منافع ایالات متحده است و ربط‌دادن این دو موضوع می‌تواند پرده از یک سیاست پنهانی دیگر برای به آشوب کشاندن منطقه بردارد. با به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان، اظهار نگرانی‌های گاه‌و‌بیگاه از بابت رشد گروه‌های تروریستی انگار دارد جدی میشود. به عقیده بسیاری از کارشناسان مسائل منطقه و خاورمیانه، رقابت‌ها در افغانستان و منطقه دارد وارد فاز جدید از ترسیم سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ میشود و چالش‌هایی که در منطقه وجود دارد به ابزار جدیدی برای قدرت‌های جهانی نیاز دارد تا دور جدید از درگیری‌ها را استارت بزنند و گروه داعش چه در سوریه و عراق و چه در افغانستان آماده میشود تا با استارت فاز جدید در راستای بحران‌آفرینی در منطقه نقش جدیدش را بازی کند.
اما موضوع دیگری که در بزرگ‌نمایی گروه‌های تروریستی برای آمریکا قابل اهمیت است، موضوع پاکستان است؛ کشوری که نقش محوری در سیاست‌های منطقه‌ای دولت ایالات متحده در آسیای جنوبی دارد. بعد از به قدرت رسیدن گروه طالبان در افغانستان می‌توان گفت پاکستان اولین کشوری است که از به قدرت رسیدن گروه طالبان آسیب دیده است و رشد گروه طالبان پاکستانی در تقابل با دولت پاکستان از یک سو و فعال‌شدن گروه آزادی‌خواهان بلوچ از سوی دیگر فشارهایی است که دولت پاکستان بیشتر از گذشته دارد تحمل می‌کند و بارها و بارها از حکومت طالبان در افغانستان در جهت کنترل این گروه‌ها کمک خواسته است. و جالب‌ترین بخش این مسئله، دسترسی گروه طالبان پاکستان و آزادی‌خواهان بلوچ به سلاح‌های جامانده آمریکایی است که در افغانستان به دست طالبان افتاده و این مسئله توان این گروه‌ها را در تقابل با دولت پاکستان بیشتر کرده است و بحران اقتصادی از یک سو و بحران رشد گروه‌های تروریستی از سوی دیگر اوضاع در پاکستان را بحرانی‌تر از همیشه کرده است.
چالش گروه‌های تروریستی و به‌ویژه داعش برای ایالات متحده و متحد منطقه‌ای‌اش پاکستان باعث نگرانی سیاست‌مداران آمریکایی شده و تلاش‌های جدید در راستای کنترل گروه‌های تروریستی در منطقه و افغانستان، خبرهای ناخوشایندی از اتفاقات بسیار بد برای مردم منطقه و افغانستان می‌دهد. به باور تحلیلگران مسائل منطقه با جدی‌شدن این تهدیدها احتمال اینکه ایالات متحده به منطقه لشکرکشی کند دور از واقع نیست؛ کما‌اینکه بعد از خروج از افغانستان اظهارنظرهایی که از طرف مقامات آمریکایی می‌شد که اگر احساس کنند امنیت ملی و منافع آنها در منطقه و دنیا مورد تهدید قرار گیرد، در اسرع وقت توانایی برگشت به منطقه را دارند.
آیا این اتفاق خواهد افتاد؟ و ما شاهد یک لشکرکشی جدید از سوی ارتش ایالات متحده به افغانستان و منطقه خواهیم بود؟ شواهد که چنین نشان می‌دهند. اما آیا این حضور مجدد می‌تواند ثبات را به منطقه برگرداند؟ یا اوضاع را متشنج‌تر خواهد کرد؟ سؤال‌هایی است که پاسخ آن شاید برای خود دولتمردان آمریکایی روشن نباشد و متأسفانه سیاست‌های منطقه‌ای قدرت‌های جهانی در راستای بهره‌گیری برای منافعشان دردسر‌هایی را برای مردم منطقه ایجاد کرده و می‌کند و فقط عواقب آن دامن‌گیر مردم منطقه میشود و بس و به باور بسیاری با بزرگ‌نمایی گروه تروریستی داعش دور جدید از رقابت‌های قدرت‌های جهانی در منطقه کلید خواهد خورد.
