توپ در زمین کیست؟

شرق: روز گذشته (دوشنبه) سخنگوی وزارت خارجه در نشست هفتگی خود با خبرنگاران و در پاسخ به پرسشی درباره سفر اخیر وزیر خارجه کشورمان به عمان و دیدارش با پادشاه این کشور و همچنین برخی از اخبار منتشر‌شده در ارتباط با ابتکارات سلطان عمان در زمینه مذاکرات رفع تحریم‌ها تصریح کرد: «سفر وزیر خارجه کشورمان به عمان در چارچوب استمرار گفت‌وگوهای دو‌جانبه دو کشور و انجام تبادل و رایزنی درباره مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی انجام شد». ناصر کنعانی با بیان اینکه آقای امیرعبداللهیان در این سفر پیام کتبی رئیس‌جمهور را تحویل سلطان عمان دادند، تأکید کرد: «دو کشور ایران و عمان موضوعات مشترک زیادی برای گفت‌وگو و تبادل نظر دارند. عمان با نگاه به رویکرد توأم با حسن نیت برای نقش‌آفرینی مثبت درباره برخی موضوعات طرف مشورت تهران بوده و ابتکاراتی را بیان کرده و ایران نیز دیدگاه‌های خود را در این زمینه مطرح کرده است». سخنگوی وزارت خارجه همچنین در پاسخ به سؤالی درباره موضوع احیای برجام و آخرین روند مذاکرات رفع تحریم‌ها بیان کرد: «در حاشیه کنفرانس بغداد۲ ملاقات‌هایی میان نمایندگان ایران و اتحادیه اروپا برگزار شد و موضوع مذاکرات رفع تحریم‌ها یکی از مسائلی بود که در این نشست مورد گفت‌وگو قرار گرفت. این اتفاق نظر وجود داشت که باید تعاملات با هدف فعال‌سازی و جمع‌بندی مذاکرات بین دو طرف ادامه پیدا کند. تبادل پیام کماکان در سطوح مختلف ادامه دارد». کنعانی خاطرنشان کرد:‌ «جمهوری اسلامی ایران برای جمع‌بندی مذاکرات رفع تحریم‌ها، بر اساس پیش‌نویس بسته مذاکراتی که نتیجه ماه‌ها مذاکرات سخت و فشرده است، با رعایت خطوط قرمز خود آمادگی کامل دارد، اما این آمادگی دائمی نیست و اکنون توپ در زمین طرف غربی است. ما به طرف‌های مقابل توصیه می‌کنیم با پرهیز از سیاسی‌کاری و اتخاذ رویکرد سازنده و واقع‌بینانه، تصمیمات سیاسی لازم را برای حصول توافق و اعلام آن بگیرند». سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران ادامه داد: «اگر طرف‌های غربی تصور می‌کنند که می‌توانند با فشارهای سیاسی و با فضاسازی‌های روانی و تبلیغاتی، امتیازات بیشتری را در مذاکرات رفع تحریم‌ها بگیرند، قطعا سخت در اشتباه هستند». در کنار این نکات، علی باقری‌کنی نیز در حاشیه مراسم گرامیداشت سردار سلیمانی در جمع خبرنگاران در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا اختلاف‌ها با آژانس حل شده است یا خیر، گفت: «روند گفت‌وگوها مسیر پیوسته‌ای بوده و اکنون هم پیوسته است و وقفه در آن ایجاد نشده. اگر این کار رسانه‌ای نمی‌شود، دلیلش این است که به‌طور جدی مسائل در حال پیگیری است و لازم نیست برای آن فضاسازی رسانه‌ای انجام شود». وی خاطر‌نشان کرد: «بحث‌هایی که آژانس دارد از قبل هم مطرح بوده و در تعامل بین طرف ایرانی موضوعات پیگیری‌ شده و در تعامل بین دو طرف پیگیری می‌شود. همان‌طور که تأکید کردم، مذاکرات پیوسته وجود داشته است». معاون سیاسی وزیر امور خارجه همچنین درباره سفر گروسی به تهران اظهار کرد: «جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یک عضو مؤثر و مسئول آژانس و همچنین NPT و به‌عنوان کشوری که توانمندی و دانش هسته‌ای دارد، همواره همکاری جدی و مؤثری با آژانس داشته است».

برخلاف آنچه ناصر کنعانی می‌گوید و اعتقاد دارد‌ «توپ در زمین غربی‌ها‌ست» و در آن سو علی باقری‌کنی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه و مذاکره‌کننده ارشد ایرانی، بر آن تأکید دارد که «در مذاکرات وقفه‌ای ایجاد نشده است»، واقعیت‌ها چیز دیگری می‌گویند؛ چرا‌که اکنون بسیاری از کارشناسان، تحلیلگران و ناظران امر و مهم‌تر از همه مقامات ارشد اروپایی و آمریکایی، ادعا دارند فعلا مذاکرات هسته‌ای با هدف احیای برجام در دستور کار و اولویت سیاسی خارجی آنها قرار ندارد و در‌ثانی اگر مذاکره‌ای هم در کار باشد، همه چیز منوط به حل دو مسئله حقوق بشر و ارسال پهپاد خواهد بود. از طرف دیگر، به نظر می‌رسد اختلاف‌های پادمانی میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز به‌طور کامل حل‌وفصل نشده است. در همین راستا، برخی رسانه‌‌ها گزارش داده‌اند که حتی سفر تیم فنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران نیز مثمر ثمر نبوده و این سفر با شکست مواجه شده است‌. پیرو این خبر، این احتمال وجود دارد که سفر پیش‌روی رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به تهران در ماه جاری میلادی (ژانویه) با هدف حل اختلاف‌های پادمانی آژانس نتواند با دستاورد ملموسی برای حل معضل برجام همراه باشد. البته این گزاره تحلیلی هم مطرح است که تهران در شرایطی که با فشارهای سیاسی، دیپلماتیک و تحریم مواجه است، سعی خواهد کرد برگ‌های برنده خود را برای «موازنه‌سازی» نگه دارد که یکی از مهم‌ترین آنها و شاید بتوان گفت مهم‌ترین برگ برنده تهران، به توان هسته‌ای بازمی‌گردد. از این‌رو تهران حل اختلاف‌های پادمانی را منوط به روند تحولات می‌داند. اگر کماکان شاهد فشار، تحریم و اجماع جهانی علیه خود باشد، به نظر نمی‌رسد همکاری با آژانس را در دستور کار قرار دهد؛ یعنی با انجام دیدارها و مذاکرات با مقامات آژانس تلاش دارد چهره‌ای مثبت از خود به نمایش بگذارد که به دنبال حل اختلاف‌ها‌ست تا این برچسب را که تهران به دنبال گفت‌وگو و حل اختلاف‌ها با آژانس نیست، از خود دور کند؛ در عین حال یک روند فرسایشی تعاملی را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره حل اختلاف‌های پادمانی اجرائی خواهد کرد. البته در دیگر سو برخی از تحلیلگران معتقدند مجموعه اتفاق‌ها و فشارهای اقتصادی، تهران را به انعطاف بیشتر هدایت کرده است که خروجی آن در تحرکات اخیر سیاست ایران مشهود است؛ از سفر حسین امیرعبداللهیان به عمان تا دیدارش با جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، درباره ازسرگیری مذاکرات در امان و نیز گفته‌های روز گذشته (دوشنبه) ناصر کنعانی و علی باقری‌کنی و...؛ همه این اقدامات و موضع‌گیری‌ها گویای انعطاف و نرمش در سیاست خارجی کشور برای ازسرگیری مذاکرات است.

‌خیز بی‌بی

در مقابل آنچه تهران درباره وضعیت فعلی و آینده مذاکرات می‌گوید، به نظر می‌رسد که کابینه نتانیاهو همه توش و توان خود را برای توقف و شکست کامل گفت‌وگوهای هسته‌ای به کار بسته است. دفتر نخست‌وزیر اسرائیل اعلام کرد که او دیداری معطوف بر موضوع ایران با رئیس موساد داشته است. به گزارش روزنامه «تایمز آو اسرائیل»، بنیامین نتانیاهو، با دیوید بارنئا، رئیس موساد دیدار کرد. گفت‌وگوهای آنها بر آنچه «تهدید ناشی از ایران» خوانده شده، معطوف بوده است. طبق بیانیه‌ دفتر نتانیاهو، در این دیدار، «جدیدترین اطلاعات درباره طیف کاملی از عملیات‌ها و مسائل اطلاعاتی موساد، به‌ویژه راجع به ایران به او ارائه شد». به موازات این دیدار، وزیر دفاع کابینه نتانیاهو نیز ادعای وجود اهداف نظامی در برنامه هسته‌ای ایران را تکرارکرد. آن‌گونه که روزنامه تایمز آو اسرائیل می‌گوید، یوآف گالانت در سخنانی با تکرار ادعای وجود اهداف نظامی در برنامه هسته‌ای ایران، وعده داد که از دستیابی ایران به یک سلاح هسته‌ای جلوگیری خواهد کرد.

اما تحرکات ضدایرانی تل‌آویو به اینجا ختم نمی‌شود. در‌حالی‌که تنها شش روز از آغاز به کار بنیامین نتانیاهو می‌گذرد، او خود را برای انجام اولین سفر خارجی با دستور کار تقابل با ایران آماده می‌کند. در این زمینه منابع خبری اسرائیلی از سفر بنیامین نتانیاهو به امارات متحده عربی در هفته آینده که اولین سفر دیپلماتیک او پس از بازگشت به قدرت محسوب می‌شود، خبر دادند. کانال 14 تلویزیون اسرائیل روز یکشنبه اعلام کرد که بنیامین نتانیاهو اوایل هفته آینده راهی ابوظبی خواهد شد که این اولین سفر دیپلماتیک نتانیاهو پس از بازگشت دوباره به قدرت است. ساره نتانیاهو، همسر نتانیاهو و تساحی هنگبی، رئیس جدید شورای امنیت داخلی اسرائیل و شماری دیگر از وزرای کابینه جدید نیز او را در این سفر همراهی خواهند کرد. بر‌اساس این گزارش، محور این سفر موضوع ایران و تقویت روابط بین تل‌آویو - ابوظبی خواهد بود. محمد بن زاید آل نهیان، رئیس امارات متحده عربی، شنبه هفته جاری در گفت‌وگویی تلفنی با بنیامین نتانیاهو، بازگشت او به قدرت را تبریک گفت. البته دفتر نتانیاهو هم در بیانیه‌ای تأکید کرد که محمد بن زاید تشکیل کابینه جدید را به نتانیاهو تبریک گفته و از او رسما برای سفر به امارات دعوت کرده است.

جدیت و تأکید نتانیاهو بر تقابل با تهران که هم در زمان تبلیغات انتخاباتی، هم در دوران تشکیل کابینه و همچنین در هفته‌ای که از آغاز به کار او می‌گذرد، کاملا هویداست، حکایت از آن دارد که نتانیاهو در تلاش است از روند تحولات جهانی که یک صبغه ضدایرانی پررنگ را به خود گرفته است، نهایت استفاده را برای به شکست کشاندن مذاکرات هسته‌ای ببرد. در این زمینه تحلیلگران معتقدند فضای کنونی یک فضای مثبت و حتی ایدئال برای نخست‌وزیر اسرائیل است تا جایی که در 12 سال حضور نتانیاهو در قدرت، او تا به حال با چنین فضایی مواجه نبوده است؛ بنابراین نخست‌وزیر اسرائیل سعی خواهد کرد از یک سو بر این فضای ضدایرانی بدمد و در سوی دیگر جامعه غرب و به‌خصوص آمریکا را از هرگونه مذاکره‌ای با ایران برای احیای برجام بازدارد. در این راستا تل‌آویو به دنبال آن خواهد بود که سایه دو موضوع حقوق بشر و ارسال پهپاد را بیش‌ازپیش بر سیاست خارجی ایران و مذاکرات هسته‌ای سنگین‌تر کند تا نقطه‌ای که عملا به قفل‌شدن روند دیپلماتیک با تهران بینجامد.

‌ یک دیدار غیرمترقبه

سیدمحمد حسینی، معاون پارلمانی دولت رئیسی که برای شرکت در مراسم تحلیف و سوگند لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور برزیل، به این کشور رفته است، در حاشیه این مراسم با فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان، دیدار و گفت‌وگو کرد. حسینی در دیدار با فیصل بن فرحان ضرورت ادامه گفت‌وگوهایی را که به واسطه عراق آغاز شده بود، یادآوری کرد. وزیر امور خارجه عربستان نیز در دیدار با معاون پارلمانی رئیس‌جمهور کشورمان تأکید کرد که «نوع روابط تهران و ریاض بر منطقه تأثیرگذار است». بن فرحان تصریح کرد که «مصمم هستیم شرایط و نگرانی‌های موجود را یک به یک مورد بحث قرار دهیم تا بتوان به نتیجه رسید». رئیس دستگاه سیاست خارجی عربستان سعودی یادآور شد که «نوع روابط دو کشور بر منطقه تأثیرگذار است».

اگرچه انجام این دیدارها و پیگیری تلاش‌هایی مانند تکاپوی حسین امیرعبداللهیان در حاشیه نشست امان برای دیدار با هیئت سعودی مثبت ارزیابی می‌شود؛ اما آن‌گونه که پیش‌تر «شرق» در گزارش‌های خود عنوان کرد، باید نگاه متفاوتی را به سیاست‌های عربستان در قبال جمهوری اسلامی ایران به‌خصوص در چهار ماه اخیر داشت. شاید این سناریو قدری بدبینانه به نظر برسد؛ اما باز هم تأکید می‌شود که ‌با در‌ نظر گرفتن شرایط کنونی در منطقه غرب آسیا و نیز اقتضائات داخلی ایران بدون‌شک عربستان سعودی «یک پروژه چند‌جانبه» را در قبال ایران پی گرفته است؛ مبنی بر اینکه از یک سو ذیل تجربه جنگ یمن و تداوم هزینه‌های آن از رودررویی مستقیم با تهران حذر دارد و در سایه آن به دنبال دادن پالس مثبت دیپلماتیک است، همچنان که فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی، در دیدار دیروز دوشنبه خود با سیدمحمد حسینی مطرح کرد و قبل‌تر هم در ۱۸ آذر هم طی نشست خبری با «احمد ابوالغیط»، دبیرکل اتحادیه عرب و «نایف الحجرف»، دبیرکل شورای همکاری در پایان اجلاس سران عرب و چین در ریاض تأکید کرد: «ایران بخشی از منطقه و یک همسایه است. ریاض همچنان دست خود را برای رسیدن به یک رابطه مثبت که در خدمت ثبات منطقه و رفاه مردم ما باشد، دراز خواهد کرد». او در آن نشست افزود: «حرف‌های مثبتی از ایران می‌شنویم و امیدواریم که این حرف‌ها به روابط مثبت تبدیل شود»؛ ولی به موازات این لفاظی‌های دیپلماتیک هم یک بازی سیاسی فرسایشی از جانب عربستان در قبال نشست بغداد با هدف احیای روابط با تهران در دستور کار قرار گرفته؛ اما نکته اینجا‌ست که عربستان با توجه به مسائل مربوط به تعلیق دوباره برجام و همچنین ذهنیتی که برای خود نسبت به مسائل داخلی ایران پرداخته‌اند، ظاهرا به‌هیچ‌وجه تمایلی به احیای روابط با تهران ندارد؛ چرا‌که سعودی‌ها گمان می‌برند در سایه روند چهار ماه اخیر، تهران در موضع ضعف قرار گرفته است و نباید با احیای روابط فرصت و فضایی را برای تنفس منطقه‌ای تهران ایجاد کرد. براساس‌این ریاض در خفا با ادامه کمک‌های مالی به شبکه‌های رسانه‌ای ضدایرانی و فاقد هویت مشخص ر‌سانه‌ای و نیز تقویت جریان‌های تجزیه‌طلب و ناسیونالیستی شرایط را تا زمان برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری سال 2024 به امید بازگشت ترامپ یا رئیس‌جمهوری از حزب جموری‌خواه به‌ صورت کج‌دار‌و‌مریز ادامه می‌دهد. در‌عین‌حال عربستان اجماع‌سازی منطقه‌ای با کمک شورای همکاری خلیج فارس و نیز آماده‌شدن برای ایجاد ائتلاف عربی – اسرائیلی در سایه بازگشت نتانیاهو به قدرت را علیه تهران پی خواهد گرفت.