برگ بیست‌ویکم: اعتراض و خیابان

اسلاید دوم

آصف بیات محقق و نویسنده ایرانی متولد 1333 تهران است. تجربه دوران کودکی و نوجوانی بیات در یکی از مناطق حاشیه تهران به وی در نوشتن این کتاب یاری رساند. وی در حال حاضر استاد جامعه‌شناسی دانشگاه ایلینوی آمریکای شمالی است. از وی به جز این اثر، کتاب «زندگی همچون سیاست: چگونه مردم عادی خاورمیانه را تغییر می‌دهند» نیز به فارسی ترجمه شده است.

اسلاید سوم

هدف نویسنده از کتاب حاضر، شرحی بر تلاش و مبارزه مردم عادی برای بقا و بهبود وضعیت زندگی‌شان است. «در طی آن توجه‌ام به نوعی از سیاست‌های غیررسمی بوده است که آن را «پیشروی آرام مردم عادی نامیده‌ام»، یعنی همان تقلا و کوشش همیشگی، روزمره و جزئی و غالبا خاموش تهی‌دستان جهان سوم که در برخی مقاطع تاریخی... به مناقشه‌های بزرگ در سطح جامعه منتهی می‌شد».

اسلاید چهارم

بیات در این کتاب با رویکردی متفاوت از سایر محققان و نظریه‌پردازان انقلاب سعی در نشان‌دادن نقش صداهای خاموش و فراموش‌شده در برافروختن آتش انقلاب اسلامی دارد. از دید بیات در عمده نظریه‌های مربوط به انقلاب ایران؛ به قشر روحانیون، نخبگان و گروه‌ها به مثابه نیروهای انقلابی توجه شده است ولی مردم عادی، در حاشیه و فرودست جامعه ایران در فرایند انقلاب چندان مورد بررسی قرار نگرفته‌اند.

اسلاید پنجم

توجه به مفهوم «خیابان» در این کتاب برجسته است. بیات، خیابان را به عنوان جایگاه بی‌پناه‌ها و اقشاری که از نظر ساختاری فاقد هرگونه جایگاه نهادمند هستند مورد کنکاش قرار داده است. نویسنده در این کتاب سعی کرده نشان دهد افراد حاشیه‌نشین فقط پذیرندگان منفعل به شمار نمی‌آیند، بلکه ایجادکننده تغییر نیز هستند. در واقع مشارکت فعال گروه‌های فاقد امتیاز را نشان می‌دهد که نه تنها تن به تقدیرگرایی و پذیرش منفعلانه سرنوشت محتوم نداده‌اند بلکه به عنوان معترض ظاهر شدند.

اسلاید ششم

خیابان‌ها به عنوان اماکن عمومی دارای این ویژگی هستند که بدون داشتن یک «شبکه فعال» امکان بسیج مردم را فراهم می‌سازند. این شبکه‌ها عبارتند از ارتباطات آنی بین افراد مجزا که با به رسمیت شناختن تلویحی هویت مشترک در فضای مشخص صورت می‌گیرد و موجب اتصال افراد در زمان‌های بروز تهدید مشترک می‌شود. بیات، عوامل شکل‌گیری سیاست‌های خیابانی را تهدید زندگی خیابانی افرادی می‌دانست که خیابان عرصه حرکت جمعی‌شان شده بود. به اعتقاد نویسنده، دولت تلاش می‌کرد فضاهای عمومی را در اختیار اقشاری که خیابان را از آن خود می‌دانند قرار ندهد.

اسلاید هفتم

نویسنده به تشریح وضعیت تهی‌دستان شهری در صف انقلاب می‌پردازد. از دید بیات، رهبری منسجم و یا فره‌مند در بین تهی‌دستان شهری در حرکت انقلابی‌شان نبوده است. مبارزه اقشار حاشیه‌نشین، شکل دفاعی عمدتا نداشته و در برخی مواقع صورت‌بندی تهاجمی داشته است. تهی‌دستان جزء نیروهایی انقلابی بودند که عمل‌گرایی در رفتارشان بارز بوده و کمتر شکل هویتی قابل رؤیت بود.

اسلاید هشتم

از دید نگارنده، طبقه‌بندی انقلابی و یا انفعالی با الگو و صورت‌بندی زندگی تهی‌دستان همخوان نبوده است. به عبارتی آن چیزی که موجب بسیج و حرکت تهی‌دستان شده، وجود درد مشترک در زندگی آنها بوده است. این رنج‌ها و دردهای هر روزه و لمس آنها موجب جنبش انقلابی‌شان شده است.

اسلاید نهم

نویسنده در کتاب سیاست‌های خیابانی نشان می‌دهد چطور جنبشی که به صورت آرام بوده ولی به دلیل طولانی‌شدن، صورت سرطانی به خود گرفته و به شکل پنهان و تدریجی در جامعه نفوذ همه‌گیر پیدا کرد. از دید بیات حرکت تهی‌دستان هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده برای ابراز مخالفت با دولت نبوده است. بلکه اعتراضات خیابانی برخاسته از دشواری زندگی روزمره و برای رفع نیازهای اولیه‌شان بوده است. در واقع، ذات بسیج عمومی غیرآگاهانه و آرام بوده است.

اسلاید دهم

کتاب «سیاست‌های خیابانی: جنبش تهی‌دستان در ایران» اثر آصف بیات و ترجمه اسدلله نبوی چاشمی، توسط نشر شیرازه در 340 صفحه و با قیمت 125 هزار تومان منتشر شده است.