نقشه روسی!

شرق: روسیه بازارهای شرقی گاز را از دست ایران درآورد و در مسیر احداث خط لوله صادرات گاز خود به پاکستان، ایران را جا گذاشت و مسیر صعب‌العبور و ناامن افغانستان را جایگزین کرد! در حاشیه اجلاس شانگهای ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه و محمد شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان درباره ساخت یک خط لوله گازی مذاکره کرده‌اند که در آینده بازارهای شرقی افغانستان، پاکستان و هند را از دست ایران می‌گیرد.

پاکستان  مشتری  روسیه  شد

تابستان سال گذشته روسیه و پاکستان قرارداد بزرگی را به امضا رساندند که بر اساس آن بنا بود روسیه سالانه 12.5 میلیارد مترمکعب گاز را به پاکستان تحویل دهد. این موضوع در حالی رخ داد که ایران از سال ۱۹۹۰ میلادی خط لوله صلح را برای صادرات گاز ایران به پاکستان احداث کرد. 

خط لوله صلح، نام خط لوله گاز صادراتی ایران به هند و پاکستان است که براساس تفاهم‌های انجام‌شده، ایران متعهد شده بود که به مدت ۲۵ سال، گاز خود را با قیمت توافقی به هند و پاکستان بفروشد. ایران خط لوله صلح را به مرز پاکستان رساند اما طرف پاکستانی هرگز حاضر نشد که ادامه مسیر را در خاک خود لوله‌گذاری کند.

سرانجام در اردیبهشت سال ۱۳۹۸ دولت پاکستان با ارسال نامه‌ای رسمی به ایران اعلام کرد که احداث خط لوله در این کشور با وجود تحریم‌های آمریکا در این کشور ناممکن است و ایران در واکنش دولت پاکستان را تهدید به شکایت و دریافت خسارت کرد اما بعدا رسانه‌های پاکستان مدعی شدند که مفاد قرارداد گازی بین دو کشور به گونه‌ای تنظیم شده است که ایران حق ندارد به‌ خاطر تأخیر در دریافت گاز توسط پاکستان از این کشور شکایت یا درخواست خسارت کند.

حالا اما خبر می‌رسد که قرارداد گازی که روسیه سال گذشته با پاکستان به امضا رساند، وارد فاز جدی‌تری شده است.

خبرگزاری روسی اسپوتنیک خبر داد که الکساندر نوواک، معاون نخست‌وزیر روسیه در این زمینه اعلام کرد که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه و محمد شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان درباره ساخت یک خط لوله گازی مذاکره کرده‌اند.

بنا به گفته این منبع این رهبران درباره ساخت خط لوله گازی روسیه-قزاقستان-ازبکستان-افغانستان-پاکستان صحبت کرده‌اند و بدون شک ضمانت‌های امنیتی را هم مد نظر قرار داده‌اند. این رهبران به نهادهای مربوطه دستور بررسی ساخت این خط لوله گازی را دادند.

پروژه خط لوله گازی پاکستان استریم یا خط لوله گازی شمال-جنوب که با تأخیر طولانی روبه‌رو شده است، برای اقتصاد پاکستان حیاتی به شمار می‌رود و قرار است با همکاری شرکت‌های روسی ساخته شود.

دو کشور در سال ۲۰۱۵ توافق کردند خط لوله‌ای به طول ۱۱۰۰ کیلومتر را برای رساندن LNG (گاز طبیعی مایع) از کراچی به نیروگاه‌های ایالت پنجاب در شمال شرقی این کشور، احداث کنند. ظرفیت سالانه این خط لوله ۱۲.۴ میلیارد مترمکعب طراحی شده و امکان افزایش آن به ۱۶ میلیارد مترمکعب وجود دارد.

این پروژه قرار بود در سال ۲۰۲۰ راه‌اندازی شود اما پس از اینکه روسیه مجبور شد مشارکت‌کننده اولیه را به دلیل تحریم‌های غربی جایگزین کند، به تأخیر افتاد.

روسیه  ایران  را  دور زد

نکته جالب ماجرا اما مسیری است که روسیه برای انتقال گاز خود به پاکستان انتخاب کرده است. خط لوله گازی که از روسیه-قزاقستان-ازبکستان-افغانستان-پاکستان می‌گذرد، بی آنکه مسیر کوتاه‌تر و مجهزتر ایران را در نظر بگیرد.

البته رقابت کشورهای صادرکننده گاز برای به دست آوردن بازار پاکستان و هند ریشه‌دارتر از این حرف‌هاست و پیش از این بنا بود ترکمنستان با خط لوله موسوم به خط لوله تاپی، گاز خود را به افغانستان، پاکستان و هندوستان صادر کند. این خط لوله طولی بالغ بر هزار و 814 کیلومتر دارد که 774 کیلومتر آن در خاک افغانستان قرار می‌گیرد. بر این اساس بنا بود از طریق این خط لوله در دو سال نخست بهره‌برداری، دو میلیارد مترمکعب گاز به افغانستان صادر شود و از سال سوم میزان صادرات گاز به 5 میلیارد مترمکعب برسد. همچنین بنا شده بود که 85 درصد از هزینه‌های احداث خط لوله گاز تاپی توسط دولت ترکمنستان و 15 درصد مابقی آن توسط دولت‌های سه کشور دیگر تأمین شود.

با این حال اما گره کور خط لوله تاپی ترکمنستان و پاکستان استریم روسیه، وضعیت افغانستان است. افغانستان ناامن و با کوه‌های مرزی صعب‌العبور در مسیر پاکستان بارها احداث این خط لوله های گاز را با تردید مواجه کرده است.

هرچند حالا افغانستان در دست طالبان است و به نظر می‌رسد عامل ناامن‌کننده افغانستان کشور را به دست گرفته است اما همچنان تنش بین گروه‌های تندرو مانند القاعده و داعش در خاک این کشور تهدید به شمار می‌آید و از سویی مشخص نیست که حکومت منزوی طالبان چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد.

با این حال و در اتفاقی عجیب روسیه می‌گوید که تضامین امنیتی برای احداث خط لوله گاز پاکستان‌استریم را گرفته‌اند و با وجود تمام ریسک‌های بالای احداث این خط لوله، تزارها حاضر نشده‌اند که مسیر انتقال گاز خود را از ایران بگذرانند و به پاکستان ببرند و در مقابل افغانستان را جایگزین کرده‌اند! به این ترتیب به نظر می‌رسد ایران بازار گاز شرق را از دست داده است.

دست  رد  روسیه  به سینه انرژی  ایران

مرتضی بهروزی‌فر، تحلیلگر انرژی، درباره این رفتار روسیه به «شرق» توضیح می‌دهد: چه بخواهیم و چه نخواهیم، روسیه ایران را رقیب خود در بازار نفت و گاز تصور می‌کند و درست است که ایران با وجود برخورداری از ذخایر بالای گاز و نفت متعارف نتوانسته است تولیدکننده بزرگی باشد اما روسیه به ایران به چشم یک رقیب بالقوه نگاه می‌کند و حاضر نیست برای رقیب خود زیرساخت‌های صادرات انرژی ایجاد کند.

او ادامه می‌دهد: به همین دلیل است که می‌بینیم در سال‌های گذشته با وجود اشتیاق بالای ایران برای سرمایه‌گذاری روس‌ها در صنعت نفت و گاز ایران آنها هرگز اقدام قابل توجهی انجام نداده و حاضر به توسعه زیرساخت‌های انرژی ایران نشده‌اند که البته در منطق اقتصادی درست به نظر می‌رسد.

این تحلیلگر انرژی همچنین تأکید می‌کند که مهم‌ترین مانع صادرات گاز ایران نداشتن فناوری گاز مایع یا LNG است که البته روسیه هم در این زمینه نمی‌تواند به ایران کمکی بکند زیرا صاحب این فناوری نیست و این فناوری در انحصار کمپانی‌های غربی است.

گفته می‌شود که ایران صاحب دومین ذخایر گازی جهان است اما سال‌های طولانی تحریم سبب شده است که صادرات نفت و گاز ایران عدد چندان قابل توجهی نباشد و در زمینه گاز گاهی کشور محتاج واردات نیز شود.

کمیسیون انرژی اتاق تهران تخمین می‌زند برای آنکه ایران بتواند تولید فعلی گاز خود را حفظ کند، در بازه کوتاه سه تا پنج ساله به 50 میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد. مرتضی بهروزی‌فر، تحلیلگر انرژی، به «شرق» می‌گوید که نیاز صنعت گاز ایران رقمی بسیار بالاتر است و 50 میلیارد دلار تنها برای حفظ تولید گاز مطابق با نیاز فعلی بازار داخلی است و اگر ایران می‌خواهد در صنعت گاز حرفی برای گفتن داشته باشد و بتواند صادرکننده مهمی محسوب شود، به 250 تا 300 میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد.

با این حال ایران در انزوای تحریم به سر می‌برد و نه تنها قادر به جذب این سرمایه کلان نیست که موج خروج سرمایه از کشور تشدید شده است و دیروز مسعود خوانساری، رئیس اتاق بازرگانی تهران در سی‌وهشتمین جلسه هیئت نمایندگان تهران اعلام کرد که 45 میلیارد دلار سرمایه در چهار سال اخیر از کشور خارج شده است و البته تأکید کرد که «به نظر می‌رسد خروج سرمایه از کشور بیش از این رقم باشد، چراکه بخش قابل توجهی از اقتصاد ایران به صورت زیرزمینی است».