جامعه مصرفی: در ستایش اشیا

راحمه یونسی: کتاب جامعه مصرفی نوشته ژان بودریار و ترجمه پیروز ایزدی از سوی نشر ثالث منتشر شده است. به گفته بودریار: «همان‌طور که جامعه قرون وسطی با خدا و شیطان تعادل خود را حفظ می‌کرد، جامعه مصرفی با مصرف و تقبیح آن تعادلش را حفظ می‌کند».

اصطلاح جامعه مصرفی که  در دهه گذشته کاربرد عمومی پیدا کرده، به جامعه‌ای اشاره دارد که نه بر تولید کالا و خدمات بلکه بر مصرف، آن هم به شکلی نمایشی تأکید دارد. در چنین جوامعی از یک سو معنای مصرف کاملا دستخوش تغییر و تحول شده و از سوی دیگر مفهوم خوشبختی با مصرف در هم تنیده شده است. درواقع در یک جامعه مصرفی افراد در عصر اشیا زندگی می‌کنند، از دیگر انسان‌ها فاصله گرفته‌ و در عوض بیشترین زمان خود را با اشیا سپری می‌کنند. جامعه‌شناس و فیلسوف مدرن فرانسوی ژان بودریار با نگاهی انتقادی به تحلیل نظریه مصرف پرداخته و این کتاب را در سه فصل و ۳۲۹ صفحه نگاشته است.

نویسنده در فصل نخست با عنوان «در ستایش اشیا» تلاش کرده روند زیاده‌روی در مصرف را برای مخاطب روشن کند. به‌صورت واقع‌بینانه امروزه ما شاهد مصرف افراطی اشیا در اطراف خود هستیم؛ انواع و اقسام اشیا، خدمات و کالاهای مادی که پدیدآورنده نوعی جهش در سبک زندگی بشرند. به عقیده نویسنده، ما در عصر اشیا زندگی می‌کنیم؛ زیرا رابطه مصرف‌کننده با شیء تغییر کرده است. مصرف بر تمام وجوه زندگی ما چنگ انداخته است. بدیهی است که جامعه امروزی با این مصرف صعودی و در اختیار داشتن هر‌چه بیشتر کالاها و امکانات رفاهی فردی و جمعی دستخوش آسیب‌های متعددی خواهد شد، از‌جمله آلودگی صوتی، آلودگی آب و هوا، ویرانی مناظر، آسیب‌های فرهنگی و... .

نمی‌توان جامعه مصرفی را بدون در نظر گرفتن نظریه مصرف مورد بررسی قرار داد، از همین رو در فصل دوم به این مورد پرداخته شده است. در دنیای مدرن، تعریف نیاز، تغییر شکل پیدا کرده و بسیاری برای رفع نیاز مصرف نمی‌کنند، بلکه برای لذت از فراوانی مصرف می‌کنند. به گونه‌ای که در حال حاضر مفهوم نیاز و مصرف با مفهوم رفاه و خوشبختی گره خورده است. زیاده‌روی در مصرف شکاف‌ها را آشکارتر می‌کند؛ این دقیقا همان چیزی است که در اختلاف طبقاتی شاهد آن هستیم: اثبات خود از طریق اشیا و مصرف بی‌انتهای هر آنچه که حتی نیازی به آن نداریم، برای رسیدن به طبقه اجتماعی بالاتر. در ادامه برای درک بهتر نظریه مصرف، به کالبدشکافی انسان اقتصادی می‌پردازد تا مفهوم انتخاب و انگیزه برای مصرف را از دیدگاه انسان‌شناختی شرح دهد. به‌طور کلی محوریت موضوعات فصل دوم بر کسب پرستیژ اجتماعی و شخصیت‌گذاری روی اشیا با مصرف بیش از اندازه است که حتی با تزریق این موضوع در تبلیغات کالاهای جدید سعی بر به‌وجودآوردن نیاز کاذب در جامعه امروزی دارند. فصل سوم با عنوان رسانه‌های گروهی آخرین فصل این کتاب است. نویسنده با مطرح‌کردن بازیافت فرهنگی در چرخه مصرف فصل را شروع می‌کند. در جامعه مصرف‌گرای امروزی بازیافت به چرخه مد تعبیر می‌شود؛ بدین‌گونه که افراد باید در جریان مد قرار گیرند و سالانه، ماهانه و فصل به فصل به لحاظ پوشاک، اشیا و اتومبیل فرایند بازیافت را پشت سر بگذارند. همچنین رعایت این چرخه مد الزامی است و در غیر این صورت فرد از جامعه طرد می‌شود. به عقیده نویسنده در جامعه مصرفی با فرایند اجتماعی و غیرعقلانی مصرف مواجه هستیم که با سبک زندگی بشر پیوند خورده است. رسانه‌ها به‌صورت نظام‌مند و متناوب، پیام‌های مشخصی را به ذهن مخاطب القا می‌کنند تا به فراوانی در مصرف دامن بزنند. مصرف، یک اسطوره است؛ یعنی جامعه ما به خود به‌مثابه جامعه مصرفی می‌اندیشد و از خود تحت عنوان جامعه مصرفی صحبت می‌کند که در چنین جوامعی تبلیغات، سرود پیروزی این اسطوره است.

در پایان بد نیست اشاره کنیم که متون پست‌مدرن و مخصوصا نوشته‌های بودریار به پیچیدگی نسبتا زیاد شهره‌اند. از همین رو ترجمه چنین آثاری باید با ظرافت بیشتری انجام شود تا درک مفاهیم برای خواننده را آسان‌تر کند. برگردان فارسی کتاب حاضر اگرچه به خودی خود ارزشمند است، اما برخی واژه‌ها در برگردان به فارسی به گونه‌ای انتخاب شده‌اند که گویی متعلق به کتاب نبوده و مخاطب برای هضم مفاهیم باید بارها متن را از نو بخواند.

برای خرید کتاب می‌توانید از طریق صفحه اینستاگرام برگ‌برگ اقدام کنید. با اسکن بارکد زیر به برگ‌برگ بپیوندید.